Zawał serca z uniesieniem odcinka ST to sytuacja spowodowana brakiem krwi w mięśniu sercowym. Brak krwi wynika z zablokowania tętnicy wieńcowej, która dostarcza tlen i składniki odżywcze do serca. Zawał serca z uniesieniem odcinka ST jest najczęściej efektem zakrzepu występującego w uszkodzonej blaszce miażdżycowej. Martwica mięśnia sercowego zaczyna się po 15-30 minutach od zablokowania tętnicy.

Czynniki, które wpływają na tempo rozwoju martwicy, to m.in. wielkość zamkniętej tętnicy i istnienie krążenia obocznego. Najczęściej zawał STEMI występuje rano i dotyczy mężczyzn w wieku 60-75 lat. Inne przyczyny zawału serca są rzadsze i obejmują między innymi skurcz tętnicy wieńcowej, zapalenie tętnicy wieńcowej, zatorowość wieńcową, niedokrwistość, zatrucie tlenkiem węgla, wady serca, sepsę i inne.

Zawał serca z uniesieniem odcinka ST wystąpił w Polsce w 2018 roku u 735 osób na milion mieszkańców.

Do najlepiej poznanych czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia zawału STEMI, należą:

• hiperlipidemia, czyli nieprawidłowe stężenie cholesterolu we krwi, nadmiar "złego cholestrolu" LDL
• wiek – ryzyko się zwiększa z wiekiem
• płeć – bardziej narażeni są mężczyźni
• palenie papierosów
• cukrzyca
• nadciśnienie tętnicze
• otyłość
• brak aktywności fizycznej
• niewłaściwa dieta

Charakterystycznym symptomem zawału serca z uniesieniem odcinka ST jest silny ból w klatce piersiowej, który może mieć różne cechy:

• zazwyczaj jest to ból piekący, dławiący, gniotący lub ściskający
• zlokalizowany za mostkiem i odczuwany na większym obszarze
• trwający co najmniej 20 minut i stopniowo narastający
• może promieniować do żuchwy, lewego barku lub lewego ramienia (czasem do nadgarstka i palców ręki) lub do górnej części brzucha, rzadziej do pleców
• intensywność bólu nie zależy od fazy oddychania ani pozycji ciała
• nie ustępuje po zastosowaniu nitrogliceryny pod język.

U pacjentów w podeszłym wieku (szczególnie u kobiet) lub z cukrzycą ból może być mniej specyficzny albo zupełnie nieobecny.

Inne symptomy obejmują:

• problemy z oddychaniem najczęściej u osób starszych
• kaszel z odkrztuszaniem (w skrajnych przypadkach, jeśli dojdzie do obrzęku płuc – pienista, różowo podbarwiona plwocina)
• ogólne osłabienie (zawroty głowy, stan przedomdleniowy lub omdlenie)
• kołatanie serca
• ból w górnej części brzucha, na środku i po prawej stronie, z towarzyszącymi nudnościami, a nawet wymiotami – może być jedynym objawem
• niepokój lub lęk, strach przed nadchodzącą śmiercią – szczególnie u pacjentów z silnym bólem w klatce piersiowej.

W przypadku nagłego i intensywnego bólu w klatce piersiowej, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu inne niepokojące objawy, należy natychmiast wezwać pomoc medyczną (999 lub 112). Podobne dolegliwości mogą być spowodowane przez inne sytuacje zagrażające życiu. Niezwłoczne podjęcie działań ratunkowych jest kluczowe, ponieważ wiele osób z zawałem serca STEMI umiera zanim dotrą do szpitala.

Chory powinien być umieszczony w wygodnej pozycji i zapewniony dostęp do świeżego powietrza. Jeśli straci przytomność, należy go ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

W przypadku nagłego zatrzymania krążenia należy natychmiast udzielić pierwszej pomocy zgodnie z odpowiednimi wytycznymi.

Oto cechy bólu w klatce piersiowej, które nie są charakterystyczne dla zawału serca STEMI:

• ostry, kłujący ból, związany z oddechem
• lokalizacja bólu na małej powierzchni
• ból wyzwalany przez zmianę pozycji ciała lub ucisk
• stały ból trwający wiele godzin
• krótkotrwały ból (kilka sekund).

Na początku lekarz przeprowadza wywiad dotyczący symptomów - rodzaju bólu w klatce piersiowej, czasu trwania i ewentualnych towarzyszących objawów. Następnie przeprowadza badanie pacjenta, a jeśli podejrzewa zawał serca, zleca wykonanie elektrokardiogramu (EKG). W szpitalu lekarz natychmiast zleca również badania laboratoryjne krwi. Diagnoza wstępna opiera się najczęściej na objawach i wynikach EKG, a ostatecznie potwierdzają ją wyniki badań laboratoryjnych.

Trzeba pamiętać, że interpretacja EKG nie zawsze jest łatwa. Zapis EKG w czasie zawału może ulegać zmianom - dochodzi do tzw. ewolucji zawału, dlatego widoczne zmiany mogą być nietypowe. Często konieczne jest wielokrotne powtarzanie badania.

W szpitalu we wczesnej fazie zawału pacjenta oznacza się stężenie markerów biochemicznych, czyli troponin sercowych, we krwi. Troponiny to białka znajdujące się w komórkach mięśnia sercowego, odgrywające istotną rolę w jego skurczach. W wyniku martwicy mięśnia sercowego spowodowanej niedotlenieniem stężenie troponin we krwi znacząco wzrasta. Wzrost stężenia markerów zwykle nie jest jednak jednoczesny z objawami, dlatego czasem potrzebne jest wielokrotne oznaczenie stężenia troponin w krwi w odstępach kilku godzin, aby potwierdzić zawał serca STEMI. Istotne jest nie tylko przekroczenie normy, ale także zmiany ilości oznaczeń w czasie.

Dodatkowym badaniem, które lekarz może zlecić, jest ultrasonografia serca (UKG) lub ECHO serca. Może ono wykazać zaburzenia skurczu mięśnia sercowego spowodowane niedotlenieniem i martwicą, a także groźne powikłania, takie jak pęknięcie serca czy ostra niedomykalność zastawki mitralnej. Badanie UKG pomaga również odróżnić inne stany zagrażające życiu, które mogą prowadzić do bólu w klatce piersiowej, jak na przykład tętniak aorty.

Najbardziej efektywną strategią leczenia zawału serca z uniesieniem odcinka ST jest przywrócenie prawidłowego przepływu w tętnicy wieńcowej poprzez zabieg angioplastyki wieńcowej. Jest to podejście inwazyjne, które powinno być realizowane możliwie jak najszybciej. Pacjenci z krótszym czasem trwania bólu niż 12 godzin powinni być natychmiast kierowani do szpitala z możliwością takiego leczenia. W przypadku opóźnienia transportu lub braku zgody na terapię inwazyjną, preferowane jest leczenie trombolityczne.

Leczenie trombolityczne polega na podawaniu leków, które mają na celu rozpuszczenie skrzepu i przywrócenie drożności tętnicy wieńcowej. W Polsce istnieje wiele placówek wykonujących angioplastykę wieńcową, co sprawia, że leczenie inwazyjne jest powszechne, a leczenie trombolityczne rzadko stosowane.

Oprócz angioplastyki, leczenie inwazyjne może obejmować również pomostowanie tętnic wieńcowych. Angioplastyka wieńcowa polega na udrożnieniu zwężonej lub zamkniętej tętnicy za pomocą cewnika z balonikiem. Stent, czyli proteza naczyniowa, może być wprowadzony w celu utrzymania drożności tętnicy. Natomiast pomostowanie tętnic polega na wytworzeniu alternatywnego połączenia, umożliwiającego omijanie zwężonego obszaru tętnicy. Chociaż angioplastyka wieńcowa jest preferowaną metodą leczenia zawału serca, czasami konieczne może być pomostowanie tętnic wieńcowych.

Ostateczna decyzja odnośnie do metody terapeutycznej jest podejmowana przez Kardiogrupę, składającą się z różnych specjalistów, takich jak kardiolog inwazyjny, nieinwazyjny, kardiochirurg oraz inni eksperci.

Tak, istnieje możliwość całkowitego wyleczenia, ale przebycie zawału serca pozostawia w nim pewne "ślady".

Mimo zaawansowanych i coraz skuteczniejszych metod leczenia, zawał serca jest poważną chorobą, która może mieć niebezpieczne konsekwencje. Powikłania nie są częste, ale mogą wystąpić, między innymi: niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia funkcji zastawek.

Po przeszłym zawale konieczne jest również przyjmowanie leków, zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy pamiętać, że przejście jednego ataku serca z uniesieniem odcinka ST nie oznacza, że sytuacja ta nie może się powtórzyć w przyszłości, dlatego należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich, uczęszczać na kontrole oraz wykonywać zalecane badania. Bardzo istotna jest modyfikacja stylu życia, która jest równie ważna jak inne zalecenia medyczne. Należy omówić te kwestie ze swoim lekarzem.

Po zakończeniu leczenia szpitalnego zalecane jest kontynuowanie terapii w poradni kardiologicznej. Zazwyczaj lekarz zaleci wykonanie badania echokardiografii w ciągu 6–12 tygodni po zawale i zakończonym leczeniu. Niektórzy pacjenci mogą potrzebować wszczepienia kardiowertera-defibrylatora. Jest to niewielkie urządzenie implantowane na klatce piersiowej, które jest połączone elektrodą z sercem i w przypadku wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca przerywa je, wysyłając impuls elektryczny do serca za pośrednictwem elektrody.

Należy pamiętać, że atak serca pozostawia trwałe konsekwencje. Serce nie kurczy się już tak efektywnie jak przed zawałem, mogą pojawić się inne powikłania, dlatego bardzo ważne jest kontynuowanie leczenia.

Pacjent po zawale przechodzi rehabilitację kardiologiczną. Pierwszy etap odbywa się jeszcze w szpitalu. Drugi etap może mieć miejsce w warunkach stacjonarnych – w szpitalu rehabilitacyjnym, na oddziałach rehabilitacji kardiologicznej lub ambulatoryjnie, czyli na oddziałach dziennego pobytu.

Czas powrotu do normalnej aktywności zależy od wyniku próby wysiłkowej, dlatego należy omówić to ze swoim lekarzem.

Najczęstszą przyczyną ataku serca STEMI jest miażdżyca, więc należy stosować leki i zmienić swoje nawyki życiowe, aby spowolnić postęp choroby. To pomoże zmniejszyć ryzyko ponownego ataku serca w przyszłości. Oprócz zażywania zaleconych leków, działania te obejmują:

• rzucenie palenia tytoniu (aktywnego i biernego)
• obniżenie masy ciała (u osób z nadwagą i otyłością)
• wprowadzenie zrównoważonej diety bogatej w jedno- i wielonienasycone tłuszcze kosztem ograniczenia nasyconych i trans
• ograniczenie spożycia soli kuchennej
• zwiększenie aktywności fizycznej – szczególnie polecany jest umiarkowany trening aerobowy przez 30 minut, co najmniej 5 razy w tygodniu
• roczne szczepienie przeciwko grypie sezonowej.