Toksokaroza to choroba wywoływana przez larwy glisty psiej () lub glisty kociej (), których naturalnymi żywicielami są psy, koty i inne psowate. Pasożyty te znajdują się w przewodzie pokarmowym zarażonych zwierząt, gdzie samice składają nawet do 20 tysięcy jaj dziennie. Jaja wydalone z kałem, po pewnym czasie spędzonym w środowisku zewnętrznym, stają się inwazyjne, czyli zawierają larwę zdolną do zakażenia. Mogą one przetrwać w środowisku nawet przez kilka lat.

Zarażenie człowieka następuje poprzez przypadkowe spożycie inwazyjnych jaj glisty, na przykład poprzez brudne ręce po kontakcie z ziemią lub piaskiem zanieczyszczonym odchodami zwierząt, spożycie nieumytych warzyw czy owoców. Mniejsze znaczenie ma bezpośredni kontakt z zarażonym zwierzęciem, choć teoretycznie jaja mogą przetrwać na sierści zwierzęcia wystarczająco długo, aby stać się inwazyjne.

Jaja inwazyjne, połknięte przez człowieka, dostają się do przewodu pokarmowego. W jelicie osłonki jaj zostają strawione, a larwy przedostają się do naczyń krwionośnych, gdzie migrują z prądem krwi. Mogą trafić do różnych narządów i tkanek, wywołując reakcję zapalno-alergiczną. Larwy są w stanie przeżyć w organizmie człowieka nawet 10 lat, nie dojrzewają jednak ani nie rozmnażają się. Chory człowiek nie jest zaraźliwy dla innych osób.

Toksokaroza to jedna z najczęstszych chorób przenoszonych przez zwierzęta na całym świecie, jednak najwięcej przypadków występuje w krajach o wilgotnym klimacie i niskim poziomie higieny.

Nie jest znana dokładna częstość zarażenia ludzi glistami z rodzaju Toxocara. Według niektórych badań, nawet 30% badanych osób ma wykrywalne przeciwciała w surowicy, co może wskazywać na obecność lub przebyte zarażenie. Z uwagi na sposób transmisji (czyli przez brudne ręce), wydaje się, że dzieci są bardziej narażone na tę chorobę niż dorośli. Kontakt z ziemią zanieczyszczoną jajami Toxocara jest stosunkowo łatwy, z uwagi na wysoki odsetek próbek z jajami, zwłaszcza w miejscach wiejskich i podmiejskich.

Objawy zakażenia toksokarozą są różne, zależą od liczby larw, reakcji alergiczno-zapalnej i lokalizacji larw. Może wystąpić zakażenie bezobjawowe, gdzie jedynym dowodem są przeciwciała we krwi. Czasem, mimo braku objawów, można zauważyć zmiany w badaniach sugerujące toksokarozę. Z kolei zakażenie objawowe, zwane zespołem larwy trzewnej wędrującej, charakteryzuje się gorączką, bólami brzucha, głowy, kaszlem, bólami mięśniowymi i stawowymi, a także powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, oraz zmianami skórnymi i osłuchowymi.

U niektórych dzieci mogą występować przewlekłe bóle brzucha, zmniejszone łaknienie, rozmaite wysypki czy nasilenie objawów alergii. Toksokaroza oczna jest rzadka, objawia się zmianami zapalnymi w oku. Natomiast w postaci mózgowej mogą pojawić się bóle głowy, zmiany zachowania i drgawki.

Objawy toksokarozy są nietypowe, więc często są mylone z innymi schorzeniami. Często podejrzewa się toksokarozę na podstawie abnoramlnych wyników badań laboratoryjnych. Wśród tych odchyleń mogą być zwiększona liczba leukocytów, wysoki odsetek eozynofili, podwyższone poziomy gammaglobulin i duża ilość immunoglobulin klasy E. Te odchylenia, choć częste, nie zawsze są spowodowane przez zarażenie Toxocara, dlatego konieczne jest wykluczenie innych przyczyn.

U małych dzieci, oprócz wymienionych odchyleń, często występuje niedokrwistość i zwiększona aktywność enzymów wątrobowych. Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej może pokazać powiększenie wątroby, a rzadziej śledziony. W przypadku zajęcia płuc, na zdjęciach RTG mogą pojawić się charakterystyczne zmiany nacieki Loefflera.

Jeżeli występują objawy dotyczące zmian oczu, należy skonsultować się z okulistą, który przeprowadzi badanie dna oka.

Diagnostyka postaci neurologicznej wymaga badań EEG, MRI mózgu oraz płynu mózgowo-rdzeniowego.

Diagnoza zarażenia Toxocara wymaga wykonania badań serologicznych na obecność przeciwciał. Wynik testu mocno dodatni potwierdza rozpoznanie zarażenia, szczególnie gdy występują równocześnie eozynofilia i leukocytoza. Badanie kału na pasożyty jest mało pomocne, gdy chodzi o toksokarozę, ale może pomóc w diagnozie innych chorób pasożytniczych.

W przypadku podejrzenia toksokarozy ocznej lub mózgowej, można poszukiwać swoistych przeciwciał w płynie z komory przedniej oka lub płynie mózgowo-rdzeniowym. Czasami zaleca się również biopsję wątroby lub płuc, choć jest to rzadkością.

Toksokaroza oczna jest chorobą, która może być leczona lekami przeciwpasożytniczymi i glikokortykosteroidami oraz leczeniem zabiegowym. Leczenie powinno być prowadzone przez specjalistę chorób zakaźnych i okulistę. Po zakończonym leczeniu, objawy choroby ustępują, jednak nie ma możliwości potwierdzenia, czy wszystkie larwy zostały zabite. Badania serologiczne nie są skuteczne w kontroli skuteczności leczenia, dlatego osoby z rozpoznanym zarażeniem powinny regularnie poddawać się badaniom okulistycznym.

Nie istnieje specyficzna profilaktyka toksokarozy. Zapobieganie tej chorobie polega na unikaniu zarażenia jajami Toxocara. Zaleca się mycie rąk po kontakcie z ziemią i zwierzętami, zwłaszcza młodymi szczeniętami i kociętami, po powrocie ze spaceru, przed posiłkiem oraz naukę dzieci przestrzegania tych zasad. Nie powinno się karmić dzieci na spacerze, placu zabaw ani w piaskownicy. Ważne jest także zabezpieczenie miejsc zabaw dzieci przed dostępem psów i kotów, a szczególnie zasłanianie piaskownic i regularna wymiana piasku w nich. Psy i koty powinny regularnie otrzymywać odrobaczanie, przy czym opiekunowie zwierząt powinni zdawać sobie sprawę, że po podaniu leków przeciwpasożytniczych odchody zwierząt muszą być odpowiednio utylizowane (dojrzałe samice, rozkładając się w trawie lub glebie, uwolniają duże ilości jaj).