Priorytetem w sytuacji ukąszenia przez żmiję lub podejrzenia o jej ukąszenie jest zapewnienie bezpieczeństwa poszkodowanemu i ratownikom.

Natychmiastowe powiadomienie służb ratowniczych i opóźnienie wchłaniania toksyn.

Gdy dojdzie do ukąszenia przez żmiję, ratownicy powinni w pierwszej kolejności zadbać o bezpieczeństwo siebie i poszkodowanego.

Chociaż żmija zazwyczaj natychmiast ucieka po ukąszeniu, należy zachować ostrożność, ponieważ ponowne ukąszenia są rzadkie. W warunkach terenowych pomoc dla ukąszonej osoby może być ograniczona, dlatego ważne jest szybkie powiadomienie służb ratowniczych, aby uniknąć ewentualnego wstrząsu.

Dzwoniąc pod numer alarmowy 112 lub 999, ważne jest przekazanie informacji w odpowiedniej sekwencji. Niezwykle istotne jest podanie dokładnej lokalizacji miejsca zdarzenia oraz opisanie samego incydentu. Trzeba zgłosić podejrzenie ukąszenia przez żmiję, z uwagi na widoczne na ciele poszkodowanego charakterystyczne, bolesne punkty, zaczerwienienie oraz rozwijający się obrzęk. Warto też podać wskazówki dotyczące dojazdu na miejsce zdarzenia i poprosić jednego ze świadków oczekiwać przy głównej drodze na przybycie zespołu ratownictwa medycznego.

Jeśli ukształtowanie terenu może znacząco wydłużyć czas dotarcia służb ratowniczych do poszkodowanego, istotne jest podejmowanie działań skracających ten czas. Pomaganie służbom ratowniczym może znacząco przyspieszyć udzielenie pomocy o połowę, chociażby poprzez przenoszenie poszkodowanego na rękach albo noszeniu go na prymitywnych noszach z gałęzi i sznurka. Ważne jest jednak, aby ograniczyć ruchy poszkodowanego, aby nie przyspieszyć wchłaniania jadu.

Jeśli doszło do ukąszenia, niezbędne jest szybkie unieruchomienie kończyny i ułożenie jej poniżej poziomu serca. W miarę możliwości należy także zakryć ranę jałowym opatrunkiem lub czytą tkaniną. Obecnie jednak nie zaleca się zakładania opatrunków ani opasek uciskowych, ponieważ może to zwiększyć ryzyko powstania martwicy kończyn.

Jeśli konieczny jest transport do szpitala, można założyć opaskę uciskową powyżej miejsca ukąszenia, ale jedynie w przypadku, gdy czas podróży przekracza 30 minut. Należy jednak regularnie kontrolować przepływ krwi w dotkniętej kończynie. Nie zaleca się również stosowania lodu ani nacinania miejsca ukąszenia.

Warto również zaznaczyć, że pomimo powszechnych mitów na temat wysysania lub wyciskania jadu, takie działania mogą pomóc zmniejszyć ilość trucizny o 50-90%. Jednak jest to praktyka niebezpieczna ze względu na ryzyko zakażenia zarówno dla poszkodowanego, jak i dla osoby udzielającej pomocy. Ponadto jad może negatywnie wpłynąć na zdrowie ratownika w przypadku ran w jamie ustnej.

Objawy po ukąszeniu przez żmiję są różnorodne. Jad może prowadzić do uszkodzenia nerek, a początkowo objawy są niewielkie. Po ukąszeniu widoczne są ślady po zębach jadowych oraz pojawia się ból, tkliwość, obrzęk i zasinienie. Największe stężenie jadu występuje kilka godzin po ugryzieniu.

Możliwe są również objawy ogólnoustrojowe, które mogą zagrażać życiu. Po ukąszeniu przez żmiję można zaobserwować różne objawy, takie jak obrzęk, powiększone węzły chłonne, krwotok podskórny czy zmiany w układzie sercowo-naczyniowym. Ciężkość zatrucia jest oceniana według skali, gdzie zatrucie ciężkie występuje stosunkowo rzadko.

U dzieci objawy mogą być bardziej nasilone i wstrząs może wystąpić nawet po wielu godzinach. Ważne jest szybkie reagowanie na ukąszenia przez żmiję, niezależnie od rodzaju reakcji.

Antytoksyna jadu żmii jest przygotowywana specjalnie przeciwko jadowi żmii zamieszkującej konkretny obszar. W Polsce jedynym jadowitym gatunkiem jest żmija zygzakowata (Vipera berus). Antytoksyna jest produkowana poprzez immunizację koni jadem żmii, co skutkuje obecnością dużej ilości białka końskiego. Należy zawsze dokładnie rozważyć wskazania i przeciwwskazania do podania antytoksyny, ponieważ obce białko może wywołać reakcję alergiczną, w tym anafilaktyczną.

Preparat antytoksyny powinien być podany jak najszybciej po ukąszeniu. W przypadku dzieci, podanie antytoksyny należy rozważyć nawet po wystąpieniu łagodnych objawów (z uwagi na dużą ilość jadu w stosunku do małej masy ciała), natomiast u dorosłych wskazaniem są: obrzęk obejmujący ponad połowę ukąszonej kończyny, który rośnie w ciągu 48 godzin lub gwałtownie rośnie (w ciągu 4 godzin) obrzęk w miejscu ukąszenia, spadek ciśnienia tętniczego, poważne zaburzenia krzepnięcia lub metaboliczne.

Zespoły ratownictwa medycznego oraz specjalistyczne karetki nie posiadają surowicy przeciwko jadowi żmii. Może ona być dostępna na oddziałach ratunkowych szpitala lub w izbach przyjęć. Każda osoba ukąszona powinna być obserwowana w szpitalu przez co najmniej 24 godziny. Wraz z podaniem antytoksyny stosuje się leczenie wspomagające, zależnie od obserwowanych objawów.