Wesz ludzka jest przyczyną wszawicy - choroby pasożytniczej. Najczęstszą odmianą wszawicy jest wszawica głowowa, spowodowana przez wiesza głowową. Inne formy tej choroby to wszawica łonowa (wesz łonowa) oraz wszawica odzieżowa (wesz odzieżowa).

Różne rodzaje wszawicy różnią się wielkością. Najmniejsza jest wesz łonowa, która ma około 1.5-2 mm, nieco większa jest wesz głowowa (2-3.5 mm), a największe rozmiary osiąga wesz odzieżowa (3-4.5 mm). Wesz głowowa żyje przez około 1 miesiąc i składa 200-300 jaj, które wykluwają się po 2-3 tygodniach. Charakterystycznym objawem wszawicy głowowej i łonowej są jaja przyczepione do włosów, nazywane gnidami, które przesuwają się wraz z wzrostem włosa w kierunku końcowym od powierzchni skóry, co może być wskaźnikiem czasu trwania choroby.

Wszawica, zarówno ta dotycząca głowy, jak i odzieży, rozprzestrzenia się poprzez bliski kontakt. W przypadku wszawicy głowowej często jest to kontakt bezpośredni, jednak możliwe jest także przenoszenie się poprzez przedmioty, takie jak wspólne użycie kasków, nakryć głowy, grzebieni lub szczotek. Wszawica głowowa najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Natomiast wszawica łonowa jest infekcją przenoszoną głównie drogą płciową, zazwyczaj dotyczącą dorosłych. Wesz odzieżowa składa jaja na ubraniach (najczęściej w miejscach szwów) i żywi się krwią człowieka. Istotnym aspektem związanym z wszy odzieżowej jest możliwość przenoszenia innych chorób, takich jak dur plamisty czy riketsjozy. Warto zaznaczyć, że zwierzęta domowe nie biorą udziału w transmisji wszy.

Występowanie wszy jest dość powszechne. Pasożyty te często atakują głowy dzieci, co prowadzi do epidemii wszawicy w miejscach takich jak żłobki, przedszkola i szkoły. W przypadku wszawicy łonowej, zdarza się ona nieco rzadziej. Natomiast wszawica odzieżowa występuje głównie u osób skrajnie zaniedbujących higienę osobistą, takich jak osoby bezdomne.

Wszy to pasożyty zewnętrzne, które można zauważyć na ludzkiej skórze, najczęściej w postaci nimf lub dorosłych osobników, a czasem również ich jaj. Są to małe owady, które unikają światła, dlatego przydatne może okazać się użycie gęstego grzebienia.

W przypadku wszy głowowej (Pediculus humanus capitis) samice osiągają około 3-4 mm długości, podczas gdy samce są nieco mniejsze. Mają one typowe dla stawonogów 3 pary odnóży, które im służą do poruszania się, lecz nie potrafią skakać ani latać. Jaja (gnidy) są przyczepione do włosów substancją przypominającą cement.

Typowym symptomem wszawicy jest silne swędzenie skóry, spowodowane ukłuciem wszy. W przypadku wszawicy głowowej zmiany najczęściej występują w okolicach potylicy i skroni, gdzie mogą występować zmiany sączące z objawami nadkażenia bakteryjnego skóry (impetigo). Objawy te wynikają z drapania i mogą być czasem towarzyszone powiększeniem węzłów chłonnych.

W przypadku wszawicy odzieżowej drażniące właściwości śliny wszy odpowiadają za zmiany rumieniowe, pokrzywkowe i grudkowe. Często w wyniku drapania pojawiają się linijne nadżerki, zwane przeczosami. Może dojść do wtórnego nadkażenia bakteryjnego skóry.

W przypadku wszawicy łonowej występują charakterystyczne zmiany, czyli plamy błękitne, czyli szaroniebieskie plamy, które są wynikiem ukłucia przez wesz i powstania krwiaka śródskórnego.

Identyfikacja wszawicy nie wymaga wizyty u lekarza, a terapię można rozpocząć samodzielnie pacjent lub opiekun dziecka. Jeśli pojawią się objawy wtórnego zakażenia bakteryjnego lub istnieją wątpliwości co do diagnozy, warto skonsultować się z dermatologiem.

W celu zidentyfikowania wszawicy należy sprawdzić obecność zarówno gnid, jak i dorosłych wszy. Na przykład w przypadku wszawicy głowowej gnidy często znajdują się w okolicach ucha, podczas gdy w przypadku wszawicy odzieżowej należy szukać ich w szwach ubrań. Można również łatwo zidentyfikować gnidy i wszy przy użyciu mikroskopu, chociaż zazwyczaj nie jest to konieczne.

Leczenie wszawicy głowowej i łonowej polega na zastosowaniu środków przeciwpasożytniczych działających na wszy. Permetryna, dostępna w postaci szamponu, eliminuje wszystkie formy pasożyta. Dimetikon/cyklometykon, inny dostępny bez recepty środek, fizycznie powleka wszy i uniemożliwia im oddychanie. Terapia wymaga powtórzenia ze względu na siedmiodniowy cykl rozwoju gnid. Ważne jest również wyczesywanie gnid grzebieniami. Preparaty ułatwiające eliminację gnid są dostępne na rynku.

Wszy łonowe mogą występować w różnych miejscach, a leczenie polega na stosowaniu tych samych środków co przy wszawicy głowowej. Dodatkowo zaleca się golenie włosów i leczenie partnerów seksualnych oraz dezynfekcję szczotek i grzebieni. W przypadku wszawicy odzieżowej, dezynfekcja odzieży w temperaturze ok. 60°C oraz utrzymanie właściwej higieny jest wystarczające.

Możliwe jest całkowite wyleczenie pediculosis, chociaż zdarzają się nawroty, zwłaszcza pediculosis capitis. Dlatego zaleca się ponowne leczenie pediculosis capitis po około 7–10 dniach, a także leczenie osób z kontaktu. Podobnie jest w przypadku pediculosis pubis, która przenosi się przez bezpośrednie kontakty i należy do chorób przenoszonych drogą płciową. Dzieci z pediculosis capitis nie powinny wracać do szkoły, dopóki na głowie są jaja.

Zakończenie leczenia pacjenta i osób z kontaktu jest równoznaczne z wyleczeniem, nie ma szczególnych zaleceń co do dalszego postępowania.

Aby zmniejszyć ryzyko zarażenia dzieci wszawicą, należy przestrzegać zasad higieny, szczególnie u osób z grupy ryzyka, takich jak dzieci szkolne i przedszkolne. Ważne jest regularne sprawdzanie ich owłosionej skóry głowy w poszukiwaniu wszawicy. Dostępne są preparaty bez recepty, które można użyć w leczeniu profilaktycznym bliskich kontaktów. Po leczeniu zaleca się pranie odzieży i innych materiałów w temperaturze powyżej 53,5°C, aby zabić wszawicę. Szczotki i grzebienie należy namoczyć w gorącej wodzie.

Wszy u dzieci, zwłaszcza przedszkolnych i szkolnych, są częstym problemem. Zakażenie następuje przez bliski kontakt, wspólne nakrycia głowy, grzebienie lub szczotki. Objawy wszawicy, takie jak swędzenie głowy, są łatwe do rozpoznania. Po leczeniu zaleca się regularne sprawdzanie głowy przez kilka tygodni. Szampony przeciw wszawicy powinny być stosowane zgodnie z instrukcjami producenta. Jeśli po 8–12 godzinach nadal widoczne są żywe wszy, konieczne może być zastosowanie innego szamponu. Wyczesywanie wszy i gnid jest ważne, a po leczeniu nie zaleca się ponownego mycia włosów.