Syncytialny wirus oddechowy, znany jako RSV, należy do grupy wirusów powodujących infekcje dróg oddechowych u ludzi. Nazwa pochodzi od sposobu namnażania się wirusa w komórkach układu oddechowego, gdzie zakażone komórki łączą się w duże struktury nazywane syncytiem.

Infekcje RSV występują sezonowo, zazwyczaj od jesieni do wiosny. Największy wzrost zachorowań przypada na styczeń i luty. Obecnie zauważa się, że sezon zakażeń zaczyna się wcześniej. Przenoszenie wirusa następuje głównie drogą kropelkową (poprzez kaszel, kichanie), ale materiał genetyczny wirusa stwierdzono nawet do 7 metrów od chorego. Ponadto, istnieje możliwość zarażenia poprzez kontakt z zakażonymi powierzchniami, ponieważ wirus może przetrwać kilka godzin na skórze i różnych przedmiotach.

Zakaźność RSV jest wysoka, osób zakażonych może zarażać średnio 3 inne osoby. Okres inkubacji wynosi od 2 do 8 dni, a przechorowanie infekcji nie zapewnia trwałej odporności. Powtórne zakażenia zwykle przebiegają łagodniej u starszych dzieci.

Według Światowej Organizacji Zdrowia, RSV odpowiada za ponad 60% przypadków ostrej infekcji dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci na całym świecie. W Polsce, od 24.02.2023 roku obowiązuje rejestracja przypadków zakażeń RSV. Do 31.03.2023 zgłoszono 1039 przypadków, z czego 560 dotyczyło dzieci do lat 2, a zapadalność w tej grupie wieku wynosiła 85,03 na 100 000.

Większość dzieci starszych i dorosłych z zakażeniem RSV manifestuje objawy zakażenia górnych dróg oddechowych, takie jak katar, kaszel, stan zapalny gardła, gorączka i utrata apetytu. Choroba ta zazwyczaj ogranicza się sama. Natomiast u niemowląt, w tym wcześniaków, zakażenie RSV jest jedną z głównych przyczyn hospitalizacji.

Każde niemowlę może wymagać hospitalizacji już po pierwszym zakażeniu RSV, jednak nie sposób przewidzieć, które z nich zachoruje ciężko. Wirus RSV stanowi szczególne zagrożenie dla niemowląt z niedojrzałym układem oddechowym, ponieważ powoduje zmiany zapalne w płucach, uszkadza rzęski na błonie śluzowej dróg oddechowych, co prowadzi do upośledzenia usuwania śluzu i pogorszenia drożności oskrzelików.

Nie ma leczenia przyczynowego infekcji RSV. Konieczne jest postępowanie objawowe. W początkowej fazie i łagodnych przypadkach infekcji zaleca się, aby dziecko pozostało w domu.

Ważne jest utrzymywanie chłodnego pomieszczenia (temperatura 18-20°C), regularne oczyszczanie nosa z wydzieliny oraz regularne nawadnianie pacjenta. Należy dokładnie obserwować dziecko, a w przypadku pojawienia się trudności z oddychaniem lub nasilenia objawów zapalenia oskrzelików lub płuc, konieczna może być hospitalizacja.

W przypadku współistniejącego zakażenia bakteryjnego stosuje się antybiotyki i odpowiednie nawodnienie. Nie zaleca się inhalacji z glikokortykosteroidami ani podawania ich dożylnie. W razie niewydolności oddechowej może być konieczne założenie rurki intubacyjnej i wentylacja mechaniczna.

U niemowląt i dzieci do 2. roku życia najczęstszą postacią tego zakażenia jest zapalenie oskrzelików. Choroba wynika z ostrych stanów zapalnych nabłonka drobnych dróg oddechowych (oskrzelików) z ich obrzękiem i martwicą, co prowadzi do zwiększonej produkcji śluzu i skurczu oskrzeli. Powstają nacieki zapalne w miąższu płucnym i okolicy okołooskrzelowej, co powoduje upośledzenie drożności oskrzelików. Czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia RSV są: wcześniactwo, wiek niemowlęcy (<12. mż.), szczególnie dzieci w pierwszych 6 miesiącach życia, przewlekłe choroby płuc, wrodzone wady serca istotne hemodynamicznie, choroby nerwowo-mięśniowe, niedobory odporności, oraz wystąpienie bezdechu (może zaistnieć konieczność leczenia na OIT z wentylacją mechaniczną.

W powyższych grupach może dojść do zapalenia oskrzelików o ciężkim przebiegu z nasiloną dusznością, niedotlenieniem, problemami z karmieniem, oraz odwodnieniem. Mogą pojawić się bezdechy. Rodzice mogą zauważyć trudności w oddychaniu, wciąganie międzyżebrzy, usłyszeć świszczący oddech i postękiwanie.

Ostra faza choroby, która charakteryzuje się zapaleniem oskrzelików, jest uznawana za wczesne powikłanie zakażenia wirusem RSV. Jeśli choroba przebiega ciężko, można zauważyć narastającą senność oraz znaczny wysiłek oddechowy, objawiający się dusznością. Liczba oddechów przekracza wówczas 70 na minutę, a może pojawić się sinica. Te objawy są bezwzględnym sygnałem do konieczności hospitalizacji. Po przebytej infekcji u części dzieci rozwija się nadreaktywność oskrzeli, co prowadzi do nawracających epizodów świszczącego oddechu. Śmiertelność w zapaleniu oskrzelików u dzieci leczonych szpitalnie wynosi około 1%, szczególnie dotyczy to dzieci z niedorozwojem układu oddechowego, takimi jak dysplazja oskrzelowo-płucna czy ciężkie wady serca.

Walka z chorobami zakaźnymi opiera się głównie na szczepieniach ochronnych, które są najbardziej skuteczną bronią. Ciężko pracuje się nad stworzeniem efektywnej i bezpiecznej szczepionki przeciwko RSV, ale jak dotąd żaden preparat nie został zarejestrowany do powszechnego stosowania.

Aktualnie u dzieci z grup podwyższonego ryzyka ciężkiego zakażenia RSV stosuje się profilaktykę bierną poprzez podawanie gotowych przeciwciał (paliwizumab, Synagis). W Polsce od 2008 roku prowadzony jest program zapobiegania ciężkim chorobom spowodowanym przez RSV u dzieci z grup ryzyka, który został rozszerzony w 2023 roku. Obecnie program obejmuje dzieci, które:

• w chwili rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 1 roku życia i urodziły się przed 28 tygodniem ciąży
• w chwili rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2 lat życia i mają zdiagnozowaną dysplazję oskrzelowo-płucną
• w chwili rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2 lat życia – dzieci z hemodynamicznie istotną wadą serca, która obejmuje:
• wyraźną niewydolność serca, która utrzymuje się pomimo leczenia farmakologicznego lub
• umiarkowane lub ciężkie wtórne nadciśnienie płucne lub
• sinicze wady serca, z utlenianiem krwi tętniczej poniżej 90%
• w chwili rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 6 miesiąca życia i spełniają kryteria:
• wiek ciążowy 29–32 tygodnie lub
• wiek ciążowy poniżej 35 tygodni oraz niska masa urodzeniowa poniżej 1500 g.

Przeciwciała podaje się domięśniowo raz na miesiąc przez okres zwiększonego ryzyka zachorowania (ale nie więcej niż 5 dawek w danym sezonie zachorowań). W Unii Europejskiej zarejestrowany jest preparat zawierający przeciwciała podawany w jednej dawce na cały sezon. W Polsce nie jest on jeszcze dostępny.

Bardzo istotne w zapobieganiu zakażeniom RSV są metody ogólne zapobiegania zakażeniu. Należy pamiętać, że nawet zdrowe dzieci urodzone na czas, które nie korzystają ze specjalnej profilaktyki, mają wąskie drogi oddechowe, przez co infekcja RSV może być u nich ciężka. Dlatego bardzo istotne jest stosowanie ogólnych metod zapobiegania, takich jak:

• mycie rąk przed kontaktem i po kontakcie z chorym
• izolacja dziecka od zarażonych członków rodziny (strategia kokonowa)
• noszenie maseczek przez opiekunów podczas karmienia i pielęgnacji dziecka w przypadku ich choroby
• unikanie ekspozycji dziecka na dym tytoniowy
• regularne wietrzenie pomieszczeń
• unikanie zatłoczonych miejsc
• karmienie piersią.