Wirus brodawczaka ludzkiego, znany też jako HPV, jest powszechnie przenoszonym drogą kontaktu seksualnego czynnikiem zakaźnym.

Badania kliniczne nad szczepionkami przeciwko HPV sugerują, że infekcja ta występuje u 85% kobiet i 91% mężczyzn, którzy mieli stosunki seksualne.

Zakażenie wirusem HPV najczęściej występuje poprzez kontakt seksualny genitalny, oralny lub przez zakażone ręce podczas kontaktu z narządami płciowymi.

Istnieje także ryzyko przeniesienia wirusa na noworodka podczas porodu lub na dziecko podczas bliskich kontaktów nieseksualnych, takich jak wspólna kąpiel z zakażonym dorosłym. Każdy, bez względu na płeć, kto miał kontakt seksualny, może być narażony na zakażenie HPV.

Wszystkie dostępne szczepionki przeciwko HPV są skuteczne i służą profilaktyce nowotworów z nimi związanym. Rak szyjki macicy, rak prącia, oraz rak okolicy głowy i szyi to tylko niektóre z chorób nowotworowych wywołanych przez zakażenie HPV.

Szczepienia są bardzo skuteczne w zapobieganiu nowotworom wywołanym przez HPV, zwłaszcza genotypami 16 i 18. Potwierdzono również, że szczepienia chronią przed brodawkami płciowymi.

Należy jednak pamiętać, że szczepienie nie zapewnia całkowitej ochrony przed rakiem szyjki macicy, dlatego ważne jest regularne wykonywanie badań przesiewowych.

Szczepionki przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka są bezpieczne i dobrze tolerowane. Nie stwierdzono dotychczas, aby powodowały istotne problemy zdrowotne u osób zaszczepionych. Należą do szczepionek "nieżywych", co oznacza, że nie zawierają żywych wirusów, a jedynie niektóre antygeny, które nie mogą wywołać choroby, ale wystarczają do wytworzenia odporności. Dlatego są bezpieczne także dla osób z zaburzeniami odporności. Jak w przypadku każdego leku, możliwe są działania niepożądane u niektórych zaszczepionych. Najczęstsze to odczyny miejscowe, takie jak ból i niewielki obrzęk w miejscu szczepienia, a także reakcje ogólne, np. stan podgorączkowy, rzadziej gorączka i ból głowy. Czasami może dojść do omdlenia, zwłaszcza u młodzieży i młodych dorosłych. Dzieci, zwłaszcza nastolatki, mogą reagować na szczepienie silnymi emocjami, co czasem objawia się jeszcze przed ukłuciem. Strach przed igłą może spowodować hiperwentylację, zawroty głowy, zasłabnięcie i omdlenie, dlatego zaleca się pozostanie pod obserwacją przez 15 minut po szczepieniu.

Jeśli zaobserwujesz niepokojące objawy po szczepieniu, skonsultuj się z lekarzem.

Szczepienia przeciwko HPV są najbardziej efektywne, gdy są przeprowadzane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Zaleca się, że wszystkie dzieci w wieku 11–12 lat powinny przyjąć szczepienie przeciwko HPV. Rekomenduje się również szczepienie wszystkich osób do 26. roku życia, które dotychczas nie przyjęły szczepionki lub nie zostały w pełni zaszczepione. W przypadku osób starszych, szczepienie jest opcjonalne, ale można je rozważyć u osób wcześniej niezaszczepionych w wieku 27–45 lat.

Przed szczepieniem kobiety aktywnie uczestniczące w życiu seksualnym powinny zgłosić się na badanie ginekologiczne w celu wykluczenia problemów z szyjką macicy.

Dla osób do 15. roku życia szczepienie składa się z 2 dawek szczepionki podanych w odstępie 6–12 miesięcy, przy minimalnym czasie między dawkami wynoszącym 5 miesięcy.

Osoby powyżej 15. roku życia otrzymują 3 dawki szczepionki w schemacie 0, 2, 6 miesięcy. Optymalny odstęp między dawkami wynosi odpowiednio 4 tygodnie, 12 tygodni i 5 miesięcy.

Opóźnienie w podaniu dawek nie ma wpływu na konieczność rozpoczęcia szczepienia od nowa. Zaleca się zakończenie pełnego schematu szczepienia tym samym preparatem.

Zgodnie z obecną wiedzą medyczną, szczepionki przeciwko HPV można podawać jednocześnie z innymi szczepionkami.

Nie podaje się szczepionki, gdy występują ogólne przeciwwskazania do szczepienia, które są obowiązujące niezależnie od podawanej szczepionki, np. silna nadwrażliwość na substancje czynne lub substancje pomocnicze zawarte w szczepionce (przeciwwskazanie trwałe). Szczepionki nie podaje się kobietom w ciąży, nie ma konieczności wykonywania testu ciążowego przed szczepieniem. Osoby, u których po podaniu szczepionki przeciwko HPV wystąpiły objawy wskazujące na nadwrażliwość, nie powinny otrzymywać kolejnych dawek.

Obecność niewielkiego zakażenia, takiego jak łagodne zakażenie górnych dróg oddechowych lub niewielka gorączka, nie stanowią przeciwwskazań do szczepienia, jednak w takiej sytuacji zwykle nie wykonuje się szczepień (należy je przełożyć), aby nie pomylić objawów choroby z ewentualnymi zdarzeniami niepożądanymi po szczepieniu. Szczepienie można wykonać, gdy ostre objawy choroby ustąpią.

Program powszechnych, bezpłatnych szczepień nastolatków przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) został uruchomiony w Polsce 1 czerwca 2023 roku. Organizacja szczepień przeciwko HPV w ramach programu powszechnego jest finansowana ze środków publicznych, co oznacza, że rodzice nie ponoszą kosztów związanych z szczepieniem, jednak decyzja o zaszczepieniu jest dobrowolna.

Szczepienia są przeprowadzane przez poradnie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) z umową z Narodowym Funduszem Zdrowia, które zgłosiły chęć uczestnictwa w programie. Rejestracja na szczepienie odbywa się w systemie Centralnej e-Rejestracji, gdzie rodzice wybierają preparat i poradnię POZ do realizacji szczepienia.

Do szczepienia uprawnione są dzieci w wieku 12 i 13 lat, które mają prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych publicznie zgodnie z ustawą o świadczeniach zdrowotnych. Ministerstwo Zdrowia zakupiło 2 preparaty przeciw HPV: Cervarix i Gardasil 9, które są dostępne bezpłatnie.

Schemat szczepień obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 6 miesięcy, a druga dawka musi być podana do 12 miesięcy po pierwszej. Od 1 września 2023 szczepionka Cervarix jest bezpłatna dla dzieci do ukończenia 18 roku życia, znajdując się na Liście 18-.

Osoby, które nie kwalifikują się do bezpłatnych szczepień przeciwko HPV, mogą skorzystać z możliwości zaszczepienia się odpłatnie. Od 1 listopada 2021 roku na liście leków refundowanych pojawiła się szczepionka Cervarix, za którą pacjenci płacą 50% ceny, około 140 zł. Inne szczepionki nie są objęte refundacją. Koszt szczepionki Gardasil 9 (jedna dawka) wynosi około 500 zł. Wiele samorządów w Polsce oferuje bezpłatne szczepienia przeciwko HPV w ramach programów promujących zdrowie i profilaktykę zdrowotną. Mapę gmin i powiatów, gdzie takie programy są dostępne, publikuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny.

HPV przenosi się łatwo między ludźmi, ale większość zakażeń przebiega bezobjawowo i samoistnie ustępuje w ciągu kilku do kilkunastu miesięcy. Niestety, wiele osób zakażonych HPV nie ma świadomości tego faktu i nieświadomie rozprzestrzenia wirusa. Zakażenia HPV są główną przyczyną raka szyjki macicy, który jest czwartym najczęstszym nowotworem u kobiet na świecie.

Zakażenia HPV odpowiadają za 4,5% wszystkich nowotworów na świecie, przy czym częściej dotyczą kobiet (8,6%) niż mężczyzn (0,8%). Co roku 630 000 osób na świecie choruje na nowotwory spowodowane zakażeniem HPV.

Nie istnieją skuteczne leki przeciwko wirusowi HPV, ale możliwe jest leczenie jego skutków, takich jak zmiany przedrakowe, brodawki płciowe, brodawczaki krtani oraz rak szyjki macicy i inne nowotwory związane z tym infekcją. Można również zapobiegać zakażeniom HPV poprzez zmianę zachowań seksualnych oraz poddanie się szczepieniom ochronnym.

Aby uniknąć zakażenia wirusem HPV, należy powstrzymać się od aktywności seksualnej. Jeśli jednak już rozpoczęto życie seksualne, ryzyko zakażenia można zmniejszyć, ograniczając liczbę partnerów seksualnych - im mniej partnerów, tym mniejsze ryzyko zakażenia.

Skutecznym sposobem zapobiegania zakażeniom wirusem HPV, który jest odpowiedzialny za większość przypadków raka szyjki macicy i brodawek płciowych, jest szczepienie. Największą skuteczność ma szczepienie podane przed narażeniem na zakażenie, czyli przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Dlatego też zalecany wiek szczepienia to zwykle 11-12 lat.