Wodobrzusze (poprzednio znane jako obrzęk brzuszny) to gromadzenie płynu w jamie brzusznej.

Norma wewnątrz jamy brzusznej to niewielka ilość płynu, która służy do tłumienia narządów w niej znajdujących się. Przekroczenie tej ilości ponad fizjologiczną, czyli >150 ml, jest patologią. W zależności od ilości płynu określa się wodobrzusze jako łagodne, umiarkowane lub zaawansowane.

Do gromadzenia płynu w jamie brzusznej może przyczynić się jedno z czterech mechanizmów, takich jak:

• nadmierne ciśnienie w naczyniach odprowadzających krew z narządów jamy brzusznej (tzw. nadciśnienie wrotne)
• niedobór białek we krwi (np. z powodu zaburzonej syntezy białek lub nadmiernych strat)
• nadprodukcja płynu (np. przez komórki nowotworowe)
• zaburzony odpływ płynu przez naczynia limfatyczne.

Najczęstszymi przyczynami wodobrzusza są nadciśnienie wrotne w marskości wątroby, choroby nowotworowe, niewydolność serca lub infekcje. Inne przyczyny, jak zapalenie trzustki, niewydolność nerek, niedobór białka w wyniku niedożywienia, są rzadsze.

Marskość wątroby to stan, w którym tkanka wątroby ulega nieprawidłowej przebudowie i włóknieniu z powodu przewlekłego procesu zapalnego, co prowadzi do zaburzeń czynności wątroby. Marskość wątroby postępuje, objawy upośledzenia funkcji narządu pojawiają się wraz ze zmianami strukturalnymi wątroby. Włóknienie tkanki wątrobowej dodatkowo powoduje zaburzenia krążenia wrotnego, prowadząc do nadciśnienia wrotnego i potencjalnego rozwoju wodobrzusza.

Występowanie wodobrzusza objawia się stopniowo zwiększającym się obwodem brzucha i dyskomfortem w jamie brzusznej, a także bólami i nudnościami. Jest to objaw różnych schorzeń, które mogą być jego przyczyną.

W przypadku wodobrzusza związanego z marskością wątroby mogą wystąpić objawy takie jak żółtaczka, świąd skóry czy ginekomastia u mężczyzn. Często towarzyszą mu także obrzęki kończyn dolnych oraz problemy z krzepnięciem krwi.

W niewydolności serca występują duszność, obrzęki, ograniczona tolerancja wysiłku fizycznego oraz częste oddawanie moczu w nocy. W tej grupie chorych często wcześniej rozpoznano choroby serca.

Choroby nowotworowe objawiają się różnorodnie w zależności od lokalizacji zmian, na przykład bólami brzucha, nudnościami, zmianami w rytmie wypróżnień, utratą masy ciała lub zakrzepicą.

U kobiet wodobrzusze może być pierwszym objawem guza jajnika.

Należy udać się do lekarza, gdy obwód brzucha gwałtownie się zwiększa, pojawiają się obrzęki kończyn dolnych, pogarsza się tolerancja wysiłku fizycznego, występuje żółtaczka, długotrwałe krwawienie po skaleczeniu lub nawracające samoistne krwawienia.

Osoby z rozpoznanym wodobrzuszem lub patologią wątroby powinny zwracać uwagę na pojawiające się objawy. Natychmiastowy kontakt z lekarzem wymaga nagłego wzrostu obwodu brzucha pomimo stosowania leków, duszności, objawów krwawienia do przewodu pokarmowego (wymioty przypominające fusy kawy lub zawierające świeżą krew, czarny stolec, krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego), zmniejszenia ilości oddawanego moczu oraz zaburzeń świadomości, takich jak nadmierna senność.

Wskazane jest również skonsultowanie z lekarzem nieprawidłowych wyników badań laboratoryjnych wykonanych w ramach profilaktyki.

Znacznego stopnia wodobrzusze może zostać zidentyfikowane podczas podstawowego badania jamy brzusznej.

Wodobrzusze łagodne jest trudne do zauważenia w badaniu fizykalnym, zazwyczaj jest ono potwierdzane poprzez badania obrazowe, takie jak badanie ultrasonograficzne (USG) czy tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy.

Wodobrzusze umiarkowane lub zaawansowane może być zauważone w badaniu fizykalnym, a wyniki są potwierdzane przez badania obrazowe. Badania obrazowe są również wykonywane w celu zdiagnozowania przyczyny wodobrzusza oraz oceny stopnia marskości wątroby. Podczas badania dotykiem (badanie palpacyjne), lekarz może zauważyć tzw. objaw chełbotania, a poprzez opukiwanie jamy brzusznej może odczuć stłumienie spowodowane przez płyn. Często pacjenci z wodobrzuszem i zaawansowaną chorobą wątroby mają charakterystyczny wygląd „kasztanowego ludzika” – czyli duży brzuch i chude kończyny.

Po zdiagnozowaniu wodobrzusza, konieczne jest ustalenie jego przyczyny. W tym celu przeprowadza się szereg badań, w tym badania krwi w celu oceny funkcjonowania wątroby i nerek. Często pobiera się próbki płynu z jamy otrzewnej, które są analizowane pod kątem zawartości różnych komórek (np. leukocytów, komórek nowotworowych), glukozy, albumin i białka. Przeprowadza się także badania obrazowe (np. USG, TK, MRI, echokardiografia) w zależności od podejrzewanej przyczyny wodobrzusza (choroby wątroby, choroby serca, nowotwór itp.).

Leczenie wodobrzusza koncentruje się na terapii podstawowej oraz leczeniu objawowym. W leczeniu objawowym stosuje się leki moczopędne, które można podawać doustnie bądź dożylnie. W przypadku niskiego poziomu albumin konieczne może być ich uzupełnienie. Istotne jest również regularne monitorowanie stężeń jonów i ewentualna korekta nieprawidłowości.

Choroby wątroby stanowią szeroką gamę problemów. W przypadku tych pacjentów, poza leczeniem przyczynowym, jeśli to możliwe, konieczne jest także leczenie innych nieprawidłowości wynikających z zaburzonej funkcji tego narządu, takich jak zaburzenia krzepnięcia krwi czy niskie stężenie albumin.

W przypadku choroby nowotworowej leczenie zależy od rodzaju, lokalizacji oraz stadium zaawansowania choroby.

W niewydolności krążenia terapia obejmuje zarówno leczenie niewydolności serca, jak i leczenie objawowe.

W przypadku zaawansowanego wodobrzusza, jeśli rozwija się duszność i stosowane leki nie przynoszą efektów, możliwe jest wykonanie nakłucia jamy brzusznej w celu usunięcia części płynu z otrzewnej (tzw. lecznicze nakłucie jamy otrzewnej). Należy jednak pamiętać, że istnieją zarówno wskazania, jak i przeciwwskazania do tej procedury.

Wystąpienie wodobrzusza wymaga natychmiastowej diagnozy, dlatego ważny jest kontakt z lekarzem.

Skuteczne leczenie wodobrzusza opiera się na ścisłej współpracy między pacjentem a lekarzem. Terapia nie opiera się jedynie na likwidowaniu objawów, ale także na eliminowaniu przyczyn, czyli leczeniu podstawowej choroby prowadzącej do wodobrzusza.

Oprócz regularnego stosowania zaleconych leków, regularnych wizyt kontrolnych u lekarza oraz sprawdzania wyników badań biochemicznych, istotne jest również mierzenie obwodu brzucha, kontrola wagi oraz monitorowanie bilansu płynów w organizmie. Pacjenci z wodobrzuszem powinni ograniczyć spożycie płynów i soli kuchennej.

Czy wodobrzusze zawsze oznacza marskość wątroby?

Wodobrzusze jest objawem występującym w przebiegu wielu chorób, ale marskość wątroby jest jego najczęstszą przyczyną. W przypadku pierwszego epizodu wodobrzusza konieczne jest zebranie dokładnego wywiadu chorobowego oraz przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki w celu wykrycia przyczyny tego objawu.

Jakie są powikłania nakłucia wodobrzusza?

Nakłucie jamy otrzewnej można podzielić na diagnostyczne (ma na celu ustalenie rozpoznania, czyli przyczyny wodobrzusza) i lecznicze. Nakłucie wykonuje się cienką igłą, w przypadku dłużej trwającego drenażu pozostawia się w jamie brzusznej cienki plastikowy dren. Powikłania nakłucia występują rzadko i obejmują krwiak lub krwawienie do jamy otrzewnej, nakłucie jelita lub pęcherza moczowego. W przypadku pozostawienia drenu istnieje większe ryzyko zapalenia jamy otrzewnej.

Jakie są możliwe powikłania wodobrzusza?

Powikłania wodobrzusza obejmują:- duszność, wynikająca z ucisku na przeponę przez dużą ilość płynu w jamie brzusznej- przemieszczenie bakterii z jelita do płynu w jamie brzusznej, co powoduje bakteryjne zapalenie otrzewnej.

Z wodobrzuszem często współistnieją obrzęki kończyn dolnych i płyn w jamie opłucnej.

Dlaczego chorzy z wodobrzuszem powinni ograniczać ilość sodu (soli kuchennej) w diecie?

Bardzo często w przebiegu wodobrzusza obserwuje się zmniejszenie zawartości sodu w osoczu; stan ten wynika z nadmiaru wody, a nie z niedoboru sodu. Paradoksalnie zwiększając ilość sodu w diecie, doprowadza się do zatrzymywania wody w organizmie, co jest niepożądane w przypadku wodobrzusza. W niektórych sytuacjach klinicznych konieczne staje się ograniczanie spożywania płynów oraz zmniejszenie ilości soli (źródła sodu) w diecie.

Czy diuretyki (leki moczopędne) podawane dożylnie działają lepiej niż podawane doustnie?

Diuretyki mają za zadanie zwiększenie wydalania wody z organizmu, co jest pożądane w leczeniu wodobrzusza. Preferuje się ich podawanie doustnie, ponieważ wiąże się ona z lepszą tolerancją leczenia i zmniejszeniem częstości występowania działań niepożądanych, jakimi są zbyt duże wahania w objętości płynów w organizmie, obniżenie ciśnienia tętniczego czy zaburzenia mineralne. Decyzja o drodze podania leku zależy między innymi od stanu klinicznego pacjenta.

Wodobrzusze nowotworowe - czas przeżycia

Nowotworowe pochodzenie wodobrzusza często wiąże się z zaawansowaną chorobą. Na dalsze postępowanie lecznicze oraz czas przeżycia wpływają m.in. rodzaj nowotworu, typ histologiczny, co przekłada się na rodzaj dalszego leczenia, ale także na odpowiedź na leczenie. Ważne są także obecność (lub brak) innych przerzutów oraz ogólny stan pacjenta. Schematy leczenia są zależne od rodzaju guza pierwotnego. Stąd trudno podać uniwersalnie czas przeżycia w przypadku wystąpienia wodobrzusza nowotworowego.

Wodobrzusze przy raku jajnika

Wodobrzusze w przebiegu raka jajnika może być pierwszym objawem choroby bądź może wystąpić u kobiety z wcześniej stwierdzanym guzem. Jak w każdym wodobrzuszu nowotworowym, taki objaw świadczy o zaawansowaniu choroby. I podobnie postępowanie i rokowanie zależą od typu histologicznego raka jajnika, stopnia zajęcia jamy otrzewnej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Szczegółowe informacje odnośnie do raka jajnika przedstawiono w odpowiednim materiale.

W przypadku napiętego wodobrzusza niereagującego na leczenie farmakologiczne możliwa jest paracenteza lecznicza.