Wszawica to choroba wywołana przez pasożyta znanego jako wsz ludzka. Najbardziej powszechna postać wszawicy to wszawica głowowa, którą powoduje wesz głowowa. Inne możliwe rodzaje wszawicy to wszawica łonowa (wesz łonowa) i wszawica odzieżowa (wesz odzieżowa).

Wszy różnią się rozmiarami. Najmniejsza z nich jest wesz łonowa, mierząca około 1,5-2 mm, trochę większa jest wesz głowowa (2-3,5 mm). Największe rozmiary ma wesz odzieżowa (3-4,5 mm). Wesz głowowa żyje około 1 miesiąca, w tym czasie składa 200–300 jaj, które dojrzewają przez 2–3 tygodnie. Charakterystycznym objawem wszawicy głowowej oraz łonowej są jaja przytwierdzone do włosa, zwane gnidami, które przemieszczają się wraz z dłużejącym włosem, co może być wskaźnikiem długości trwania choroby.

Wszawica, zarówno ta dotycząca głowy, jak i odzieżowa, rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni kontakt. W przypadku wszawicy głowowej jest to zazwyczaj bezpośredni kontakt, ale możliwe jest także przenoszenie się poprzez kontakt pośredni, na przykład przez wspólne używanie kasków, nakryć głowy lub grzebieni. Wszawica głowowa jest szczególnie powszechna wśród dzieci uczęszczających do przedszkoli i szkół. Natomiast wszawica łonowa jest infekcją przenoszoną drogą płciową i dotyczy głównie dorosłych. Wesz odzieżowa składa jaja na ubraniach (w pobliżu szwów) i żywi się ludzką krwią. Istotnym aspektem epidemiologicznym przy wszy odzieżowej jest fakt, że może ona przenosić inne choroby, takie jak dur plamisty czy riketsjozy. Ważne jest, że zwierzęta domowe nie uczestniczą w przenoszeniu wszy.

Występowanie wszy jest dość powszechne. Wszy głowowe stanowią częsty problem pasożytniczy wśród dzieci, szczególnie w placówkach takich jak żłobki, przedszkola i szkoły, co może prowadzić do epidemii wszawicy. Natomiast wszawica łonowa występuje nieco rzadziej. Wszy odzieżowe z kolei są charakterystyczne dla osób skrajnie zaniedbujących higienę osobistą, na przykład osób bezdomnych.

Objawem charakterystycznym wszawicy jest silne swędzenie skóry spowodowane ukłuciem wszy. Na głowie wszawica najczęściej występuje w okolicy potylicznej i skroniowej, gdzie przeważają zmiany sączące, czasem z objawami nadkażenia bakteryjnego skóry. Te objawy są wynikiem drapania i mogą towarzyszyć im powiększone węzły chłonne.

Wszawica odzieżowa powoduje rumieniowe, pokrzywkowe i grudkowe zmiany skórne z powodu działania drażniącej śliny wszy. Często, na skutek drapania, pojawiają się linijne nadżerki, zwane przeczosami. Mogą również wystąpić objawy wtórnego nadkażenia bakteryjnego skóry.

W wszawicy łonowej po ukłuciu przez wszy tworzą się charakterystyczne "plamy błękitne" - szaroniebieskie plamy, wynikające z krwotoku podskórnego.

Diagnoza wszawicy nie wymaga wizyty u lekarza i terapię można zacząć samodzielnie lub z pomocą rodzica. W przypadku dodatkowych objawów nadkażenia bakteryjnego lub niepewności diagnostycznych, warto skonsultować się z dermatologiem.

W celu zdiagnozowania wszawicy, należy sprawdzić obecność jaj wszy oraz dorosłych osobników. Na przykład, w przypadku wszawicy głowowej, warto zwrócić uwagę na miejsca wokół uszu, gdzie często znajdują się gnidy. Natomiast w przypadku wszawicy odzieżowej, warto przeszukać szwy ubrań. Choć możliwe jest również zidentyfikowanie gnid i wszy pod mikroskopem, zazwyczaj nie jest to konieczne.

Leczenie wszawicy głowowej i łonowej polega na zastosowaniu środków przeciwpasożytniczych, takich jak permetryna lub dimetikon/cyklometykon. W przypadku wszawicy głowowej nakłada się szampon i spłukuje go po 10 minutach, a następnie można użyć octu i wody do rozpuszczenia substancji scalających gnidy. W przypadku wszawicy łonowej zaleca się golenie włosów, leczenie partnerów seksualnych oraz dezynfekcję szczotek i grzebieni. Dezynfekcję odzieży należy przeprowadzić w temperaturze około 60°C, a w przypadku stanu zapalnego skóry stosować leki przeciwświądowe i przeciwzapalne.

Istnieje możliwość całkowitego wyleczenia wszawicy, jednak nawroty mogą się zdarzyć, szczególnie w przypadku wszawicy głowowej. Dlatego zaleca się powtórne leczenie wszawicy głowowej po około 7-10 dniach oraz leczenie osób z kontaktu. Podobnie jest w przypadku wszawicy łonowej, która jest przenoszona przez bezpośrednie kontakty i należy do chorób przenoszonych drogą płciową. Dzieci z wszawicą głowową powinny pozostać w domu do chwili usunięcia gnid z głowy.

Ukończenie leczenia pacjenta i osób z kontaktu oznacza wyleczenie, nie ma szczególnych zaleceń dotyczących dalszego postępowania.

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na wszawicę, należy przestrzegać zasad higieny i stosować profilaktykę, zwłaszcza wśród osób z grupy ryzyka. Dzieci szkolne i przedszkolne są szczególnie narażone na wszawicę, dlatego ważne jest regularne sprawdzanie ich owłosionej skóry głowy w poszukiwaniu wszy i gnid. Dostępne są różne preparaty bez recepty, które można rozważyć w leczeniu profilaktycznym. Aby ograniczyć ryzyko ponownego zakażenia, zaleca się pranie odzieży i pościeli w wyższej temperaturze po leczeniu. Wspólnie używane szczotki i grzebienie należy dokładnie wyczyścić w gorącej wodzie.

Wszy u dzieci są częstym problemem, szczególnie u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. Zakażenie może nastąpić w wyniku bliskiego kontaktu, takiego jak wspólne zabawy. Objawy wszawicy u dziecka są łatwo rozpoznawalne, obejmują uczucie poruszających się przedmiotów na głowie, silny świąd i problemy ze snem. Warto zauważyć, że objawy mogą pojawić się nawet 4 tygodnie po zakażeniu. Po leczeniu wszawicy ważne jest regularne sprawdzanie głowy dziecka przez kilka tygodni, aby upewnić się, że wszyscy pasożyty zostały usunięte.

Preparaty przeciw wszawicy należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta i być może będzie konieczne ich ponowne zastosowanie po kilku dniach. W przypadku niewidocznej poprawy po zastosowaniu szamponu, można rozważyć użycie preparatu o innym składzie chemicznym. Grzebienie, często dostępne w zestawach, mogą być bardzo pomocne w usuwaniu wszy i gnid. Ważne jest unikanie stosowania odżywki do włosów przed użyciem preparatu przeciw wszawicy oraz unikanie mycia włosów przez kilka dni po zastosowaniu preparatu. Obecnie nie zaleca się profilaktycznego stosowania przeciwko wszawicy gumek do włosów.