Paciorkowce, znane również jako streptokoki, to bakterie Gram-dodatnie o kulistym kształcie. Infekcja paciorkowcami może prowadzić do różnych schorzeń, takich jak zapalenie gardła i migdałków podniebiennych (angina), płonica, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc, róża czy martwicze zapalenie powięzi. Nie wszystkie paciorkowce wywołują choroby, a niektóre z nich mogą być obecne w naturalnej florze bakteryjnej jamy ustnej, gardła i skóry u zdrowych ludzi.

Paciorkowce są dzielone na kategorie ze względu na ich zdolność do indukowania hemolizy, czyli rozpadu erytrocytów.

W medycynie najważniejszą rolę odgrywają paciorkowce alfa-hemolizujące, takie jak (pneumokoki) oraz , i paciorkowce beta-hemolizujące grupy A i B, takie jak (A) i (B).

Do grupy bakterii alfa-hemolizujących należą dwie gatunki: S. pneumoniae i S. viridans. Bakteria S. pneumoniae, zwana również pneumokokiem, występuje wyłącznie u ludzi i zazwyczaj osiedla się na błonie śluzowej nosa lub gardła. Często nie wywołuje objawów choroby u zdrowych osób, prowadząc jedynie do nosicielstwa. Nosicielstwo pneumokoków jest powszechne u dzieci w wieku szkolnym oraz u dorosłych, trwa także dłużej u dzieci niż u osób dorosłych.

Bakterie przenoszą się drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną osobą. Okres wylęgania i zakaźności nie są dokładnie określone. Pneumokoki mogą wywoływać różne choroby, takie jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, bakteriemię czy zapalenie płuc. Drugi gatunek, Streptococcus viridans, występuje w jamie ustnej i może przyczyniać się do powstawania próchnicy, zakażeń okołozębowych oraz zapalenia wsierdzia.

W medycynie największe znaczenie mają paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A i B. Należą do nich: (A) i (B).

Zakażenie paciorkowcem grupy A jest główną bakteryjną przyczyną zapalenia gardła i migdałków (anginy) u dorosłych i dzieci na całym świecie. Jest także jedną z niewielu przyczyn zapalenia migdałków lub gardła, które wymagają leczenia antybiotykami. Może prowadzić też do innych schorzeń, takich jak płonica (szkarlatyna) i róża.

Rzadziej infekcja tą bakterią jest odpowiedzialna za poważniejsze choroby, takie jak bakteryjne ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego, martwicze zapalenie powięzi lub mięśni, bakteriemia/sepsa i zapalenie płuc. Te schorzenia dotyczą głównie niemowląt, małych dzieci oraz osób starszych.

Obecność paciorkowca w gardle (potwierdzona np. w wymazie z gardła) nie zawsze wymaga leczenia. Lekarz zaleci antybiotykoterapię pacjentom, u których bakteria jest przyczyną choroby – zapalenia gardła i migdałków (anginy). Bezobjawowi nosiciele paciorkowca, czyli osoby, które nie mają objawów zapalenia gardła, zazwyczaj nie wymagają leczenia. Objawy anginy paciorkowcowej obejmują między innymi: silny ból gardła i ból podczas połykania, ból głowy, wysoką gorączkę (>38°C), zaczerwienienie gardła, czasem z towarzyszącym obrzękiem, wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia, powiększone węzły chłonne na szyi (z przodu), które mogą boleć przy dotyku. Angina paciorkowcowa zaczyna się nagle, nie towarzyszy jej kaszel ani katar.

W porównaniu z osobami z objawowym zapaleniem gardła wywołanym paciorkowcem, u nosicieli występuje znacznie mniejsze ryzyko, że przeniosą zakażenie na inne osoby. Jest również bardzo mało prawdopodobne, że u nosicieli rozwiną się powikłania.

Chorobą skóry i tkanki podskórnej wywołaną przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, głównie , jest róża. Jest to nagła ostra choroba zapalna skóry i tkanki podskórnej. Objawem róży jest naciek zapalny: skóra staje się żywoczerwona, błyszcząca, obrzęknięta, bolesna przy dotyku, cieplejsza. Naciekowi zapalnemu towarzyszą obrzęki. Oprócz zmian skórnych, chorobie często towarzyszą objawy ogólne: dreszcze, wysoka gorączka i złe samopoczucie.

Skutecznym sposobem ograniczania rozprzestrzeniania się paciorkowca jest odpowiednia higiena rąk oraz zakrywanie ust i nosa przedramieniem podczas kaszlu i kichania. Higiena rąk jest szczególnie ważna po kaszlu i kichaniu oraz podczas przygotowania żywności lub jedzenia.

, czyli paciorkowiec beta-hemolizujący z grupy, może kolonizować drogi rodne i przewód pokarmowy. Powoduje on zakażenia u dorosłych, noworodków, niemowląt i kobiet w ciąży.

u kobiet w ciąży i w połogu jest częstą przyczyną tzw. bezobjawowej bakteriurii (czyli obecności bakterii w moczu bez innych objawów), zakażenia układu moczowego, zakażenia dróg rodnych, zakażenia rany po cesarskim cięciu, poporodowego zapalenia macicy, zapalenia płuc, posocznicy połogowej i bakteriemii (czyli obecności bakterii we krwi). może również powodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie wsierdzia, choć rzadko.

U noworodków do zakażenia dochodzi w macicy lub w trakcie porodu, podczas przejścia przez pochwę. Zakażenie może przyczynić się do sepsy, zapalenia płuc i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

U dorosłych niebędących w ciąży może spowodować sepsę, zakażenia tkanek miękkich i inne zakażenia ogniskowe u nieciężarnych dorosłych.

W terapii infekcji spowodowanych przez paciorkowce wykorzystuje się leki przeciwbakteryjne. Z uwagi na potencjalne powikłania, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy posocznica, konieczne jest leczenie pacjentów w warunkach szpitalnych.