Zapalenie otrzewnej oznacza stan zapalny błony wyścielającej jamę brzuszną. Jest ono zazwyczaj efektem przedostania się bakterii do jamy otrzewnej i może prowadzić do gwałtownego i potencjalnie zagrażającego życiu przebiegu choroby. Bez względu na przyczynę, zapalenie otrzewnej prowadzi do porażennej niedrożności przewodu pokarmowego, czyli zatrzymania pracy jelit.

Istnieje kilka rodzajów zapalenia otrzewnej, jednak najczęstszym i najważniejszym typem jest wtórne, bakteryjne zapalenie otrzewnej. To stan spowodowany przez bakterie dostające się do jamy otrzewnej poprzez przedziurawienie przewodu pokarmowego lub w wyniku stanu zapalnego narządu rodnego.

Gdy zapalenie otrzewnej dotyczy tylko niewielkiego obszaru otrzewnej (ograniczone zapalenie otrzewnej), organizm może skutecznie zwalczyć infekcję bez rozprzestrzeniania się procesu. Tworzą się wtedy nacieki zapalne wokół dotkniętych organów, jak na przykład naciek okołowyrostkowy, naciek okołopęcherzykowy czy ropień jamy brzusznej.

Niestety, częściej jednak proces zapalny rozprzestrzenia się na całą jamę otrzewną, powodując rozlane zapalenie otrzewnej i charakterystyczne objawy tej choroby. Najczęstszymi przyczynami zapalenia otrzewnej są m.in.: ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, perforacja wrzodu trawiennego (dwunastnicy lub żołądka), ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, ostre zapalenie trzustki, martwica i perforacja jelita, a także ostre niedokrwienie jelit.

Zapalenie otrzewnej ostre jest częstym problemem w dziedzinie chirurgii. Szacuje się, że rocznie występuje u około 180 osób na 100 000.

Charakterystycznym symptomem zapalenia otrzewnej jest intensywny ból brzucha oraz uczucie mdłości, wymioty i trudności z wypróżnianiem, podczas gdy ból brzucha stanowi stały objaw, pozostałe symptomy pojawiają się później i mogą mieć różne nasilenie. W miarę upływu czasu pojawiają się również inne objawy, takie jak napięcie powłok jamy brzusznej, co przejawia się w twardym, napiętym brzuchu (jak deska), zatrzymanie moczu, blada i spocona skóra.

Trzeba niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, gdy pojawi się ostry i intensywny ból brzucha. W przypadku zapalenia otrzewnej ból jest ciągły i bardzo silny, uniemożliwiający wykonywanie jakichkolwiek czynności.

Najważniejszym elementem diagnostyki zapalenia otrzewnej jest dokładny wywiad oraz badanie fizykalne, ze szczególnym uwzględnieniem oceny jamy brzusznej. Dodatkowe badania mogą dostarczyć informacji na temat przyczyny stanu zapalnego oraz ogólnego stanu pacjenta, ale nie stanowią podstawy do ustalenia diagnozy ani decyzji o konieczności interwencji operacyjnej. Istotny jest także wynik badania krzepliwości krwi, który może wpłynąć na decyzję o konieczności korekcji terapeutycznej przed zabiegiem. U kobiet w wieku rozrodczym często wykonywane jest dodatkowo badanie ginekologiczne. Ponadto, lekarz może zlecić inne badania laboratoryjne oraz obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, tomografię komputerową itp., w zależności od konkretnego przypadku.

Leczenie rozlanego zapalenia otrzewnej polega na wykonaniu operacji, podczas której usuwa się źródło zakażenia. Zabieg można przeprowadzić laparoskopowo lub otwartym sposobem. Po usunięciu źródła zakażenia przeprowadza się płukanie jamy otrzewnej i ewentualnie pozostawia dren. Dużą rolę odgrywa czas od zgłoszenia się chorego do operacji, obejmujący działania medyczne przedoperacyjne w celu optymalizacji stanu pacjenta. Nawodnienie chorego za pomocą wlewów kroplowych jest więc istotnym elementem przygotowania do zabiegu operacyjnego.

Usuwanie głównego źródła infekcji może prowadzić do wyleczenia rany, złagodzenia objawów i powrotu większości chorych do zdrowia. Jeśli jednak w trakcie pierwszej operacji nie uda się całkowicie usunąć źródła infekcji, wówczas konieczne może być podjęcie ponownej interwencji chirurgicznej w przyszłości.

Przykładem takiej sytuacji jest zapalenie uchyłków jelita grubego, w którym na początkowym etapie stosuje się procedurę płukania i drenażu, a następnie decyduje się na usunięcie jelita po ustabilizowaniu stanu pacjenta i całkowitym zaniku objawów zapalnych.