Zapalenie płuc to stan zapalny, który może dotyczyć pęcherzyków płucnych lub tkanki śródmiąższowej. Istnieje podział na zapalenie pozaszpitalne, występujące u osób spoza szpitala, i zapalenie szpitalne, występujące u pacjentów w szpitalu od ponad 48 godzin. Najczęstszą bakterią wywołującą zapalenie płuc jest dwoinka zapalenia płuc. Rozpoznanie opiera się na objawach podmiotowych, przedmiotowych i radiologicznych. Leczenie jest uzależnione od podejrzewanej przyczyny i może obejmować stosowanie antybiotyków przez około 7 dni. Zapalenie płuc może mieć różne objawy i przebieg, dlatego ważne jest omówienie epidemiologii obu rodzajów zapalenia płuc.

Ryzyko wystąpienia zapalenia płuc u pacjenta hospitalizowanego szacuje się na 5–15 przypadków na 1000 hospitalizacji. Szczególnie narażone na to ryzyko są osoby w stanie ciężkim, zwłaszcza te, które wymagają mechanicznej wentylacji na oddziałach intensywnej terapii. W przypadku pacjentów podłączonych do respiratora ocenia się, że ryzyko zapalenia płuc wynosi 15% w ciągu pierwszych 5 dni od rozpoczęcia wentylacji, 10% w kolejnych 5 dniach, a następnie 1% na każdy kolejny dzień wentylacji. Oznacza to, że jeśli pacjent jest zintubowany przez 2 tygodnie, ryzyko zapalenia płuc sięga około 25%, czyli u jednej z czterech osób dojdzie do infekcji płuc. Wysokie ryzyko zakażenia jest związane przede wszystkim z dwoma czynnikami: pacjenci pod respiratorem są z reguły bardzo chorzy, a ich odporność jest osłabiona, a także intubacja tchawicy zaburza naturalne mechanizmy ochronne dolnych dróg oddechowych i ułatwia przedostawanie się bakterii.

Wskazane czynniki zwiększające ryzyko zachorowania poprzez kolonizację przez bakterie oporne na leki obejmują: antybiotykoterapię w ciągu ostatnich 90 dni, długi czas hospitalizacji (≥5 dni), pobyt w placówce opieki długoterminowej lub domu opieki przewlekłej, podawanie leków dożylnie w warunkach domowych (w tym antybiotyków), dializoterapię przewlekłą w ciągu 30 dni, leczenie ran w domu, a także immunosupresję lub choroby prowadzące do osłabienia odporności.

Przyczyny zapalenia płuc różnią się w przypadku zapalenia płuc pozaszpitalnego i szpitalnego, a nawet flora bakteryjna oraz jej oporność na antybiotyki są różne pomiędzy różnymi placówkami szpitalnymi.

W przypadku szpitalnego zapalenia płuc źródłami drobnoustrojów są urządzenia stosowane w opiece zdrowotnej, środowisko (powietrze, woda, sprzęt i odzież) oraz przenoszenie drobnoustrojów pomiędzy pacjentem a personelem lub innymi pacjentami.

W ciągu pierwszych 4 dni hospitalizacji dominują bakterie wywołujące pozaszpitalne zapalenie płuc oraz pałeczki Gram-ujemne, jednak są wrażliwe na antybiotyki. Od 5. dnia pojawiają się szczepy wielo lekooporne, głównie tlenowe pałeczki Gram-ujemne oraz bakterie Gram-dodatnie, które mogą być odporne na antybiotyki.

Pozaszpitalne zapalenie płuc najczęściej jest spowodowane przez dwoinkę zapalenia płuc, Streptococcus pneumoniae. Inne bakterie odpowiedzialne za tę chorobę to Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Legionella pneumophila i Haemophilus influenzae.

Inne bakterie mogą także stanowić przyczynę pozaszpitalnego zapalenia płuc, jednak zakażenia wirusowe odpowiadają za około 30% przypadków. Nawet u 1/3 pacjentów przy pozaszpitalnym zapaleniu płuc nie udaje się zidentyfikować czynnika etiologicznego.

Leczenie zapalenia płuc opiera się głównie na przyjmowaniu antybiotyków. Wybór odpowiedniego leku powinien być dokonywany przez lekarza, z uwzględnieniem ewentualnych uczuleń pacjenta. Antybiotyki są przyjmowane przez pacjentów doustnie w warunkach domowych, chyba że wymaga tego specyficzny przypadek.

W szpitalach antybiotyki są podawane pacjentom doustnie lub dożylnie, w zależności od ich stanu zdrowia. Standardowo terapia antybiotykami trwa około 7 dni, ale może być wydłużona do nawet 21 dni w przypadku powikłań.

Ważne jest, aby antybiotyki przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza, starając się zachować równy odstęp czasu między poszczególnymi dawkami. W przypadku działań niepożądanych leków należy skonsultować się z lekarzem w celu ewentualnej zmiany leku lub jego dawki.

Ponieważ antybiotyki mogą szkodzić naturalnej florze jelitowej, zaleca się jednoczesne przyjmowanie preparatów z probiotykami. Najczęstsze działania niepożądane antybiotyków to problemy żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka czy nudności. W przypadku poważniejszych objawów należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.

W przypadku zapalenia płuc u pacjentów poddawanych mechanicznej wentylacji, przyczyną choroby są najczęściej bakterie. W obliczu takiej sytuacji leczenie również skupia się na antybiotykoterapii.

Zapalenie płuc u pacjentów, którzy nie wymagają hospitalizacji, zazwyczaj ustępuje szybko po zastosowaniu skutecznej antybiotykoterapii. Jednakże u pacjentów, których stan jest na tyle poważny, że wymagają hospitalizacji, prognoza nie jest tak optymistyczna. Ryzyko zgonu zależy od przyczyny, ciężkości zapalenia płuc, obecności współistniejących chorób i wieku pacjenta, i może wynosić od kilku do kilkunastu procent. Szpitalne zapalenie płuc (czyli takie, które pojawi się po 4 dniach od przyjęcia do szpitala) wiąże się z większym ryzykiem zgonu, które może wynosić od około 10% do 30–40% u pacjentów, u których do zapalenia płuc doszło podczas pobytu na oddziale intensywnej terapii.

O konieczności hospitalizacji decyduje lekarz na podstawie stanu klinicznego pacjenta oraz wyników badania rentgenowskiego klatki piersiowej i innych badań dodatkowych. Wskazania do hospitalizacji mogą obejmować:

• niewydolność oddechową, czyli stan, w którym funkcja płuc jest na tyle osłabiona, że dostarczanie organizmowi tlenu nie jest wystarczające, często występuje przy zaawansowanym zapaleniu płuc
• obustronne, znaczne zmiany zapalne
• powikłania, takie jak ropień płuc czy ropniak opłucnej
• niewydolność nerek lub wątroby
• zaburzenia świadomości
• niskie ciśnienie tętnicze.

Płyn w opłucnej jest częstym objawem zapalenia płuc, który wymaga interwencji medycznej. Zbierający się płyn może być spowodowany reakcją zapalną błony opłucnowej i może być przezroczysty lub ropny, w zależności od obecności bakterii. W przypadku powstania ropniaka płuca, konieczne jest długotrwałe leczenie antybiotykami oraz ewakuacja ropnej treści. Rehabilitacja może okazać się pomocna w leczeniu ropnia płuca.

Zachowanie zdrowego stylu życia i unikanie palenia tytoniu stanowią podstawę zapobiegania infekcjom układu oddechowego, które każdy powinien stosować. Dbanie o higienę jamy ustnej również zmniejsza ryzyko zapalenia płuc. Szczepionka przeciw grypie jest dostępna i może ochronić przed zapaleniem płuc wywołanym wirusem grypy. Należy ją stosować nawet przez osoby zdrowe, które chcą zmniejszyć ryzyko zachorowania. Podobnie szczepienie przeciw COVID-19 pomaga zmniejszyć ciężkość choroby.

Obecna jest także szczepionka przeciwko Streptococcus pneumoniae, skierowana głównie dla osób zwiększonym ryzykiem zapalenia płuc, takich jak osoby z obniżoną odpornością, seniorzy przebywający w domach opieki czy pacjenci z chorobami przewlekłymi.

Dla wielu pacjentów fakt, że w szpitalu doszło do zapalenia płuc u chorego hospitalizowanego z powodu innej choroby, jest szokujący. Lecz w XXI wieku nadal trudno jest wyeliminować zakażenia szpitalne. Nie jest możliwe całkowite wyplenienie bakterii w szpitalu za pomocą środków odkażających. Stosowanie antybiotyków profilaktycznie u wszystkich chorych byłoby niebezpieczne, gdyż sprzyjałoby powstawaniu szczepów opornych na leczenie. W wielu krajach, w tym w Polsce, podejmowane są działania mające na celu ograniczenie zbędnego przepisywania antybiotyków, aby zapobiec pojawianiu się opornych na nie bakterii. Bakterie w szpitalu są przenoszone zarówno przez personel, jak i odwiedzających, co powoduje częste zakażenia szpitalne. Wśród hospitalizowanych osób często występuje upośledzenie odporności, co zwiększa ryzyko zakażeń. Aby zmniejszyć ryzyko zapalenia płuc w szpitalu, ważne jest przestrzeganie zaleceń personelu.

Zapalenie płuc, znane od dawna w medycynie, charakteryzuje się charakterystycznym obrazem klinicznym. Etiologia tej choroby była jednak nieznana i stanowiła przedmiot spekulacji. Rozwój bakteriologii w XIX wieku doprowadził do odkrycia licznych drobnoustrojów chorobotwórczych, co pozwoliło wyjaśnić przyczyny wielu chorób. Ludwik Pasteur był pionierem w tej dziedzinie, odkrywając bakterie jako przyczynę wielu chorób, w tym zapalenia płuc. Podobne odkrycie dokonał George Miller Sternberg, nazywając bakterię na cześć Pasteura , która jednak później została zidentyfikowana jako .

Przełomem w leczeniu chorób bakteryjnych, takich jak zapalenie płuc, było odkrycie penicyliny przez Alexandra Fleminga. Penicylina, pierwszy antybiotyk, uratowała życie wielu ludzi, w tym żołnierzom podczas II wojny światowej. Odkrycie to zostało uhonorowane Nagrodą Nobla w 1945 roku.