Ostre zapalenie trzustki rozwija się, gdy dochodzi do zaburzenia równowagi regulującej aktywność enzymów w komórkach trzustki, co prowadzi do aktywacji enzymów wewnątrz narządu. Aktywne enzymy trawią trzustkę i sąsiadujące tkanki, co może prowadzić do poważnych uszkodzeń. W wyniku tego procesu może dojść do nieodwracalnego uszkodzenia trzustki. Reakcja zapalna może być tak silna, że prowadzi do uogólnionej niewydolności wielonarządowej.Ciężkie przypadki ostrego zapalenia trzustki mogą skutkować niewydolnością różnych układów, powiększając ryzyko zgonu. Głównymi czynnikami wyzwalającymi chorobę są kamicaz żółciowa i nadmierne spożycie alkoholu. Inne przyczyny to m.in. hiperlipidemia, stosowanie leków, urazy brzucha, zabiegi endoskopowe, wrodzone wady trzustki i dziedziczne mutacje genów.Mimo wielu działań badawczych, dokładny mechanizm rozwoju ostrego zapalenia trzustki pozostaje niejasny.

Trudno jest zdobyć precyzyjne i rzetelne dane dotyczące częstości występowania tej choroby. Może ona pozostać niezauważona, jeśli lekarz nie przeprowadzi odpowiednich testów diagnostycznych.

W różnych rejonach świata wskaźniki zachorowalności na ostre zapalenie trzustki mieszczą się w przedziale od 10 do 44 przypadków na 100 000 mieszkańców rocznie.

Ostatnio obserwuje się globalny wzrost zachorowań na ostre zapalenie trzustki, a kamica żółciowa staje się główną przyczyną tej dolegliwości. Uważa się, że większa zachorowalność jest skutkiem częstszego występowania kamicy żółciowej jako jednego z efektów epidemii otyłości. Dodatkowo, rozwój medycyny oraz szerokie dostępność badań laboratoryjnych sprawiają, że w przypadkach niejednoznacznych lekarze coraz częściej analizują aktywność enzymów trzustkowych we krwi i moczu, co ułatwia postawienie diagnozy ostrego zapalenia trzustki.

Charakterystycznym symptomem ostrego zapalenia trzustki jest intensywny ból w górnej części brzucha, który utrzymuje się przez długi czas.

Zazwyczaj trwa on dłużej niż jeden dzień, pojawia się nagle i stopniowo nasila, często towarzyszą mu nudności i wymioty, a także gorączka. W niektórych przypadkach ból może być bardziej nasilony po jednej lub drugiej stronie górnej części brzucha, a u połowy chorych ból może promieniować do pleców.

Intensywny ból jest najczęściej głównym powodem, dla którego pacjenci z ostrym zapaleniem trzustki szukają pomocy lekarskiej. Osoby z łagodnymi objawami zapalenia trzustki, takimi jak łagodny ból, mogą nie zwrócić się o pomoc medyczną lub nie zostać właściwie zdiagnozowani.

U niektórych pacjentów ostre zapalenie trzustki może od samego początku przebiegać bardzo poważnie, z objawami "ostrego brzucha" i/lub wstrząsem.

Jeśli pojawią się opisane objawy, często poprzedzone "błędem dietetycznym" - na przykład spożyciem obfitego i tłustego posiłku z dodatkiem alkoholu - konieczne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem.

Diagnoza jest ustalana na podstawie wywiadu, wyników badania fizykalnego i badań laboratoryjnych.

Objawy przedmiotowe obejmują gorączkę, przyspieszoną czynność serca, bolesność brzucha i brak szmerów perystaltyki przewodu pokarmowego.

U niektórych chorych występuje żółtaczka, która może być spowodowana uciskiem drogi żółciowej.

Badania laboratoryjne obejmują ocenę aktywności amylazy i lipazy, które mogą być podwyższone w przypadku zapalenia trzustki.

Badania obrazowe, takie jak RTG, USG i tomografia komputerowa, mogą być pomocne w ocenie etiologii i ewentualnych powikłań.

Różne procedury, takie jak ECPW i EUS, mogą być wykonywane w zależności od podejrzewanej etiologii ostrego zapalenia trzustki.

Leczenie łagodnej odmiany ostrego zapalenia trzustki jest stosunkowo łatwe i polega na krótkotrwałym głodzeniu (3-4 dni), podczas którego pacjent jest nawadniany dożylnie i otrzymuje leki przeciwbólowe.

Odżywianie doustne jest zalecane po ustąpieniu nudności i bólu brzucha. W przypadku stwierdzenia kamicy żółciowej jako przyczyny OZT, powinno się wykonać cholecystektomię (usunięcie pęcherzyka żółciowego) lub endoskopową sfinkterotomię bańki wątrobowo-trzustkowej w trakcie tej samej hospitalizacji.

Natomiast leczenie ciężkiej postaci ostrego zapalenia trzustki jest poważnym problemem, który wymaga intensywnej opieki medycznej. Dotąd nie ustalono skutecznej metody specyficznej dla OZT. W pierwszych kilku godzinach lub dniach choroby mogą pojawić się groźne powikłania. Celem opieki medycznej jest intensywne leczenie wspomagające, mające na celu zwalczanie zagęszczenia krwi, zapobieganie infekcjom, identyfikację i leczenie powikłań.

Wymagane jest właściwe żywienie. W przypadku ciężkiej postaci OZT, należy jak najszybciej zastosować odpowiednie żywienie dojelitowe lub łączone, z antybiotykoterapią w przypadku infekcji.

Podczas monitorowania funkcji życiowych u pacjenta z ciężką postacią OZT, należy skupić uwagę na powikłaniach, takich jak zakażenie, torbiele, ropień, krwawienie wewnętrzne, perforacja jelita grubego. W celu zapewnienia optymalnej opieki medycznej, współpraca specjalistów jest niezbędna. Leczenie zakażonej martwicy trzustki pozostaje w gestii chirurgii, a endoskopia może być coraz częściej stosowana.

Badania nad lekami, które modulowałyby reakcje zapalne i zaburzenia układu odpornościowego w ciężkiej postaci OZT, pozostają w toku, ponieważ infekcje martwej tkanki i niewydolność wielonarządowa są głównymi przyczynami śmiertelności we wczesnym Stadium choroby.

U większości chorych, łagodna postać ostrego zapalenia trzustki ustępuje bez trwałych uszkodzeń narządów jamy brzusznej, jeśli atak jest pojedynczym epizodem i udało się usunąć przyczynę, np. kamienie żółciowe, zapobiegając nawrotowi choroby.

W przypadku ciężkiego ataku OZT, śmiertelność wynosi obecnie około 10%. Dzięki dużej rezerwie czynnościowej trzustki, większość chorych, którzy przeżyją ten zespół, może całkowicie wyzdrowieć. Jedynie u niewielkiej grupy pacjentów może być konieczna długotrwała terapia insuliną i enzymami trzustkowymi po okresie rekonwalescencji.

Po zakończeniu leczenia szpitalnego powinno się unikać spożywania pokarmów trudnych do strawienia oraz alkoholu. Zaleca się stosowanie preparatów enzymów trzustkowych przez około rok. W przypadku, gdy przyczyną zapalenia trzustki była kamica żółciowa, należy poddać się odpowiedniemu leczeniu, na przykład usunięciu pęcherzyka żółciowego.