Termin zapalenie błony śluzowej żołądka odnosi się do wszystkich stanów spowodowanych uszkodzeniem najbardziej wewnętrznej warstwy ściany żołądka (błony śluzowej), zazwyczaj na skutek zakażenia, procesu autoimmunologicznego, stosowanych leków lub nadwrażliwości na czynniki zewnętrzne. Podobnym stanem jest gastropatia, czyli uszkodzenie komórek błony śluzowej żołądka z powodu substancji wytwarzanych przez organizm (np. żółć) lub wprowadzanych z zewnątrz (np. leków, alkoholu), a także z powodu niedokrwienia lub przekrwienia.

Istnieją cztery główne formy uszkodzenia błony śluzowej żołądka:

• Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori
• Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa)
• Autoimmunologiczne metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka
• Gastropatia żółciowa (spowodowana działaniem drażniącym żółci, często występuje po operacjach usunięcia fragmentu żołądka)

Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) to uszkodzenie błony śluzowej żołądka, które powoduje powstanie krwawiących nadżerek. Przyczynami jej powstawania mogą być przyjmowanie leków niesteroidowych przeciwzapalnych, spożywanie alkoholu w większych ilościach, obecność żółci, toksyczne substancje endogenne, owrzodzenia stresowe spowodowane niedotlenieniem błony śluzowej, preparaty żelaza oraz chemioterapia przeciwnowotworowa.

Zapalenie błony śluzowej żołądka jest powszechne. Większość przypadków zapaleń żołądka spowodowana jest przez bakterię , gdyż z nią zakażonych jest ponad 80% dorosłych Polaków. Dodatkowo, wiele osób regularnie przyjmuje różne leki, zwłaszcza niesteroidowe leki przeciwzapalne, które mogą wywoływać zapalenie błony śluzowej żołądka.

U dzieci zakażenie bakterią jest rzadsze (dotyczy około 30% populacji), a częstość występowania zależy od warunków środowiska oraz wieku dziecka. Im niższe standardy higieniczne w otoczeniu oraz im starsze dziecko, tym częściej występuje zakażenie.

Ostre zapalenie błony śluzowej żołądka spowodowane przez bakterię zazwyczaj występuje w dzieciństwie i jest zazwyczaj bezobjawowe. U niektórych osób może pojawić się ból brzucha, nudności i wymioty.

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka także często przebiega bezobjawowo lub manifestuje się jako dyspepsja (ból w górnej części brzucha, uczucie pełności, nudności i wymioty). Podobnie gastropatia żółciowa może być bezobjawowa lub objawiać się dyspepsją.

W przypadku ostrej gastropatii krwotocznej pacjenci mogą odczuwać ból lub dyskomfort w środkowym nadbrzuszu, nudności, a nawet wymioty zawierające krew.

Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka czasem prowadzi do niedokrwistości, czasem nawet w ciężkiej postaci.

Chociaż często nie ma związku pomiędzy dolegliwościami a wynikami endoskopii czy badań mikroskopowych, wiele osób cierpi latami na dolegliwości żołądkowe lub nietolerancję pokarmów, mimo że błona śluzowa ich żołądka wygląda normalnie.

Są także pacjenci, u których można zaobserwować zmiany w badaniach, ale którzy nie doświadczają żadnych dolegliwości i mogą jeść różnorodne pokarmy.

W przypadku utrzymujących się przez kilka tygodni lub nawracających objawów dyspeptycznych, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Wyraźne objawy krwawienia z przewodu pokarmowego (takie jak wymioty lub smoliste stolce) wymagają natychmiastowego zgłoszenia się na SOR.

Ponadto, niedokrwistość (objawiająca się między innymi szybkim zmęczeniem, gorszą tolerancją wysiłku, bladością skóry lub szumem w uszach) jest poważnym sygnałem do konsultacji z lekarzem rodzinnym.

Na podstawie zgromadzonych informacji od pacjenta lekarz może podejrzewać, że objawy zgłaszane przez niego mogą sugerować uszkodzenie błony śluzowej żołądka. Następnie skieruje pacjenta na testy diagnostyczne w celu potwierdzenia tego rozpoznania i zidentyfikowania czynnika szkodliwego. Część potencjalnych przyczyn może być zidentyfikowana już podczas wywiadu (np. stosowane leki, spożycie alkoholu). Jednym z badań, które może potwierdzić zapalenie błony śluzowej żołądka lub gastropatię, jest gastroskopia. Podczas tego badania można również pobierać fragmenty błony śluzowej do analizy histopatologicznej oraz przeprowadzać testy na obecność bakterii Helicobacter pylori.

Jeśli przyczyną zapalenia błony śluzowej żołądka jest infekcja bakteryjna przez , to terapia polega na stosowaniu leków eliminujących tę bakterię. Taka terapia nosi nazwę eradykacji i obejmuje przyjmowanie określonych leków zgodnie z zaleceniami lekarza.

Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) zazwyczaj ustępuje samoistnie po usunięciu czynnika wywołującego (np. zaprzestaniu stosowania leków). W celu przyspieszenia gojenia błony śluzowej, lekarz może zalecić przyjmowanie leków hamujących produkcję kwasu solnego. Nieleczone ostre zapalenie błony śluzowej żołądka może prowadzić do powstania głębokich wrzodów z powikłaniami takimi jak krwawienia czy perforacja.

W autoimmunologicznym zapaleniu błony śluzowej żołądka, konieczne jest dożywotnie przyjmowanie witaminy B₁₂.

W przypadku gastropatii żółciowej u osób po operacjach z częściowym usunięciem żołądka, można zastosować leczenie operacyjne lub zaleca się stosowanie leków prokinetycznych (np. metoklopramid) lub preparatów zawierających kwas alginowy.

Jeśli wykryto i wyeliminowano przyczynę zapalenia żołądka, a stan zapalny nie jest zaawansowany, to pełne wyleczenie jest bardzo prawdopodobne. Jednak jeśli zmiany mikroskopowe są już zaawansowane, to nawet po usunięciu przyczyny, ustąpienie zmian może być trudne.