Zespół Aspergera należy do całkowitych zaburzeń rozwojowych, co oznacza, że osoby te mają trudności na wielu płaszczyznach. Niedawno został on wyłączony z odrębnej jednostki diagnostycznej, a jego objawy uznaje się teraz za część szerszej kategorii, jaką są zaburzenia ze spektrum autyzmu. Osoby z zespołem Aspergera charakteryzują się różnym stopniem trudności w zakresie funkcjonowania społecznego, zdolności komunikacyjnych oraz zachowania i zainteresowań.

Zespół Aspergera można nazwać łagodniejszą formą autyzmu, charakteryzującą się prawidłowym rozwojem mowy. Pierwszy opis tego zespołu pochodzi z 1944 roku od austriackiego lekarza Hansa Aspergera. Szacuje się, że zaburzenie to występuje u 1-4% populacji, zazwyczaj częściej dotykając chłopców. Jednakże zauważa się tendencję do niedodiagnozowania u dziewcząt i kobiet ze względu na ich zdolności kompensacyjne.

W przypadku zespołu Aspergera pierwsze objawy zwykle pojawiają się po trzecim roku życia. Do tego czasu rozwój dziecka wydaje się być typowy, bez powodów do niepokoju. Podczas diagnozy istotne jest określenie, czy dziecko zaczęło używać pojedynczych słów przed ukończeniem drugiego roku życia, a komunikatywne wyrażenia przed ukończeniem trzeciego roku życia.

W kolejnych latach ważne jest zauważenie trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami. Dziecko z tendencją do izolacji, preferujące zabawę w pojedynkę, mające problemy z współpracą w grupie i często lepiej funkcjonujące w towarzystwie dorosłych. Dodatkowo, dzieci z zespołem Aspergera często wykazują rutynowe zachowania, silną potrzebę przestrzegania rutyny oraz emocjonalną reakcję na zmiany. Mogą mieć również specyficzne nawyki żywieniowe, reagować nadmiernie na bodźce zewnętrzne takie jak głośne dźwięki czy światła, a także być nadwrażliwe lub odwrotne - niedostatecznie wrażliwe na bodźce takie jak dotyk. Ponadto, często można zauważyć silne zainteresowanie jednym tematem, wokół którego koncentruje się cała uwaga dziecka, co prowadzi do zdobycia szerokiej i szczegółowej wiedzy w danej dziedzinie.

Młodzież, podobnie jak dzieci, ma kłopoty z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji z rówieśnikami. W okresie, gdy zaczyna pojawiać się chęć angażowania się w związki, osobom z zespołem Aspergera często staje na drodze znacznie więcej przeszkód ze względu na trudności w interpretacji emocji innych oraz w wyrażaniu swoich, a także z powodu trudności w komunikacji, które często mogą odstraszać potencjalnych partnerów. Nastolatkowie z zaburzeniem ze spektrum autyzmu często trzymają się na marginesie grupy rówieśniczej, czują się wyobcowani i niepasujący. Swoje wolne chwile spędzają na pasjach, które zazwyczaj są bardzo konkretnie określone, a oni sami są nimi całkowicie pochłonięci. Warto zauważyć, że poziom inteligencji osób z zespołem Aspergera mieści się w normie lub jest powyżej przeciętnej.

Pomimo że pierwsze symptomy zaburzeń ze spektrum autyzmu mogą pojawić się we wczesnym dzieciństwie, są one często niezauważalne lub bagatelizowane. Osoby dorosłe, które dostrzegają u siebie trudności w relacjach społecznych lub kontrolowaniu emocji, coraz częściej szukają pomocy u specjalistów. Często diagnozowany jest u nich zespół Aspergera.

Dorośli z zespołem Aspergera mogą mieć trudności w komunikacji interpersonalnej, nie potrafią prowadzić swobodnych rozmów, nie rozumieją gestów lub tonów głosu. Mają tendencję do powtarzania zwrotów i wyrażeń, choć potrafią posiadać obszerny zasób słownictwa związany z ich zainteresowaniami. Ponadto, mogą mieć kłopoty z utrzymaniem kontaktu wzrokowego podczas rozmowy i z interpretacją emocji zarówno swoich, jak i innych osób. Często mają problemy z tolerancją frustracji, co przekłada się na wybuchy złości oraz brak empatii. Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają zazwyczaj nietypowe reakcje na bodźce zmysłowe, przejawiające się nadwrażliwością lub niedowrażliwością. Dodatkowo, obserwuje się u nich powtarzalne i stereotypowe zachowania, brak elastyczności oraz reakcje nieadekwatne do sytuacji. Czasem można zauważyć trudności z koordynacją ruchową. Należy pamiętać, że nie wszystkie objawy zespołu Aspergera są jedynie utrudnieniem - niektóre z nich mogą prowadzić do osiągnięcia wielkich sukcesów. Dzięki zdolności do skupienia na jednym temacie oraz nietypowym zainteresowaniom, osoby z tym zaburzeniem często stają się wybitne w swojej dziedzinie. W historii spotykamy wiele wybitnych postaci, które prawdopodobnie miały cechy zespołu Aspergera, takie jak Albert Einstein, Isaac Newton czy Hans Christian Andersen.

Przyczyny wystąpienia zespołu Aspergera są wieloczynnikowe. Mogą nimi być czynniki psychospołeczne oraz biologiczne. Przyczyny psychospołeczne mogą mieć związek z traumatycznymi przeżyciami w okresie wczesnego dzieciństwa. Z kolei przyczyny biologiczne to głównie czynniki genetyczne oraz narażenie na substancje teratogenne w czasie ciąży. Istnieje również wiele innych potencjalnych przyczyn, takich jak uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego czy opóźnienie procesu mielinizacji komórek nerwowych. Jednakże główną rolę w rozwoju choroby odgrywają wpływy środowiskowe na podatny grunt genetyczny. Nie ma potwierdzonych naukowo dowodów na związek między szczepieniami a zespołem Aspergera.

Jak już wspomniano, obecnie klasyfikacje diagnostyczne nie wyróżniają zespołu Aspergera jako osobnej jednostki chorobowej. Można jednak postawić diagnozę zaburzeń ze spektrum autyzmu, zazwyczaj ustalaną we wczesnym dzieciństwie - pomiędzy 2. a 5. rokiem życia.

Jeśli rodzice lub inni opiekunowie są zaniepokojeni zachowaniem i rozwojem swojego dziecka, zaleca się wykonanie przesiewowego badania, polegającego na wypełnieniu kwestionariusza M-CHAT (The Modified – Checklist for Autism in Toddlers), przeznaczonego dla dzieci w wieku od 16 do 30 miesięcy. Pozwala to na wstępne wykrycie dzieci z podejrzeniem poważniejszego zaburzenia niż zespół Aspergera. Jeśli wynik będzie sugerował konieczność pogłębionej diagnostyki, należy ją przeprowadzić z udziałem zespołu specjalistów, takich jak lekarz pediatra, psycholog, logopeda, pedagog specjalny i lekarz psychaitra, który dokona ostatecznej diagnozy.

Procedury diagnostyczne, niezależnie od podejrzenia stopnia ciężkości zaburzenia, obejmują kilka elementów, takich jak:

• szeroki wywiad z rodzicami lub opiekunami,
• obserwacja dziecka oraz analiza innych źródeł, takich jak nagrania wideo z wcześniejszego dzieciństwa,
• opinie nauczycieli lub innych osób mających kontakt z dzieckiem.

Czasami konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań w celu wykluczenia innych przyczyn obserwowanych objawów.

Aby uzyskać kompleksową pomoc, warto udać się z dzieckiem do poradni pedagogiczno-psychologicznej lub specjalistycznego ośrodka diagnostyczno-terapeutycznego. Złotym standardem diagnostycznym zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, jest protokół obserwacji objawów autyzmu ADOS-2 (Autism Diagnosis Observation Schedule). Podczas badania diagnostycznego diagnosta proponuje różne aktywności i zabawy lub przeprowadza rozmowę, obserwując główne obszary objawów spektrum autystycznego, w zależności od wieku osoby badanej. W przypadku dorosłych podejrzewanych o zaburzenia ze spektrum autyzmu można zastosować kwestionariusz AQ (Autism Quotient), dostępny do wypełnienia online.

Jak dotąd nie stworzono skutecznych metod leczenia zaburzeń autyzmu i zespołu Aspergera. Ważne jest, aby terapie były kompleksowe i różnorodne, obejmując psychoedukację, treningi umiejętności społecznych, zarządzanie stresem, pragmatykę mowy, interwencje behawioralne oraz terapię zajęciową. Najskuteczniejszą formą terapii psychoterapeutycznej jest terapia poznawczo-behawioralna dla osób z zespołem Aspergera.

Stałość otoczenia oraz możliwość zachowania rytuałów jest kluczowa dla poprawy funkcjonowania. W niektórych przypadkach stosuje się leczenie farmakologiczne, zwłaszcza przy trudnych do kontrolowania zaburzeniach zachowania. Często osoby z zaburzeniem autyzmu współistniejącym występują dodatkowe zaburzenia psychiczne, takie jak ADHD, zaburzenia lękowe, depresyjne, bezsenność, padaczka i zaparcia.

Objawy niepożądane leków w zaburzeniach autystycznych mogą być różne, dlatego konieczne są badania nad dietą mającą na celu złagodzenie objawów żołądkowo-jelitowych. Jak dotąd jednak, wyniki tych badań nie są jednoznaczne.