Zespół Sjögrena to schorzenie z autoimmunologicznym podłożem, gdzie organizm produkuje przeciwciała przeciwko własnym białkom. Charakteryzuje się zapaleniem i uszkodzeniem gruczołów wydzielania zewnętrznego, głównie łzowych i ślinowych, oraz równoczesnymi zmianami zapalnymi w różnych układach i narządach.

Przyczyny zespołu Sjögrena nie są jeszcze do końca poznane, ale istotną rolę mogą odgrywać czynniki genetyczne, a także możliwe infekcje wirusowe.

Ze względu na skomplikowane objawy związane z zespołem, trudno jest dokładnie określić, jak często się pojawia. Według różnych danych, szacuje się, że dotyczy to od 0,5% do 5% populacji. Większość osób dotkniętych chorobą to kobiety, a objawy najczęściej pojawiają się między 40. a 60. rokiem życia.

Objawy zespołu Sjögrena można podzielić na te, które wynikają z zmian w gruczołach (głównie łzowych i ślinowych) oraz na objawy pozagruczołowe. Zapalenie gruczołów łzowych powoduje ograniczone wydzielanie łez, co prowadzi do "suchego" zapalenia spojówek, pieczenia i światłowstrętu. Brak śliny może sprawiać suchość w ustach, szybko rozwijającą się próchnicę zębów oraz powiększenie ślinianek przyusznych.

Objawy oddechowe mogą wynikać z braku wydzieliny śluzowej w drogach oddechowych i prowadzić do zapaleń płuc. Prócz wcześniej wspomnianych objawów, zespołowi Sjögrena mogą towarzyszyć także problemy z żuciem, trawieniem pokarmów oraz połykaniem. Może dochodzić do stanów zapalnych w wątrobie, niedoczynności tarczycy, a także do zmian zapalnych w nerkach.

Choroba wywołuje także objawy związane z układem nerwowym, jak zmęczenie i zaburzenia snu. Może prowadzić do uszkodzenia nerwów obwodowych oraz ośrodkowego układu nerwowego. Suchość skóry i objaw Raynauda są również często obserwowane. Zespół Sjögrena może prowadzić do niedokrwistości i zwiększać ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, zwłaszcza chłoniaków nieziarniczych. Może także występować w formie wtórnej, nakładając się na inne choroby, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy czy twardzinę układową.

W przypadku pojawienia się symptomów związanych z zespołem Sjögrena, należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Bardzo istotne jest szybkie skierowanie się do okulisty, który oceni produkcję łez i przeanalizuje objawy związane z oczami, mogące wskazywać na zespół Sjögrena. Okulista przeprowadzi także badanie w celu sprawdzenia ewentualnych uszkodzeń rogówki i zaproponuje odpowiednie postępowanie.

Rozpoznanie "suchego oka" stanowi podstawę do dalszych badań mających na celu potwierdzenie zespołu, które będzie przeprowadzał lekarz rodziny we współpracy z reumatologiem, internistą, a czasem także z hematologiem, stomatologiem i innymi specjalistami.

Rozpoznanie zespołu Sjögrena jest często wyzwaniem. Podstawą diagnozy jest obecność charakterystycznych objawów "suchości".

Dodatkowo przydatne może być badanie ultrasonograficzne ślinianek, mikroskopowe badanie mniejszych (wargowych) gruczołów ślinowych oraz testowanie obecności odpowiednich przeciwciał - "markerów" zespołu.

Leczenie zespołu Sjögrena potrzebuje zaangażowania wielu ekspertów. Dbanie o oczy polega głównie na korzystaniu z preparatów nawilżających - rodzaj i częstotliwość stosowania decyduje okulista, który monitoruje terapię.

Objawy związane z różnymi układami ciała często wymagają stosowania mocnych leków immunosupresyjnych i leczenia szpitalnego.

Nieznana jest etiologia zespołu Sjögrena i brak możliwości całkowitego wyleczenia. Działamy jedynie na objawy choroby i starannie monitorujemy stan pacjenta, aby zapobiegać ewentualnym powikłaniom. Konieczne jest regularne obserwowanie zmian w gruczołach, kontrola wielkości ślinianek, węzłów chłonnych oraz śledziony, jak również powtarzanie badań laboratoryjnych.

Niestety, nie ma możliwości całkowitego wyleczenia pacjentów cierpiących na zespół Sjögrena. Ważne jest regularne badanie wzroku oraz dbanie o ochronę oczu (np. noszenie okularów ochronnych, unikanie pyłu i zadymionych pomieszczeń, stosowanie zaleconych przez okulistę kropli lub leków). Istotne jest także zrezygnowanie z palenia tytoniu w przypadku chorych.

Regularna kontrola stanu zębów jest niezbędna, ponieważ próchnica postępuje bardzo szybko. Aby stymulować produkcję śliny, zaleca się żucie gumy bez cukru.

Ze względu na ryzyko rozwoju chłoniaka, konieczne jest śledzenie ewentualnych objawów przez pacjenta, lekarza rodzinnego oraz specjalistów.