Gangrena, zwana także zgorzelą gazową, jest chorobą zakaźną spowodowaną przez bakterie z rodzaju , głównie przez szczepy bakterii produkujące określone toksyny i enzymy. Proces gangreny przebiega z martwicą mięśni i tkanki łącznej, a jego konsekwencją może być wstrząs toksyczny prowadzący do śmierci. Bakterie te występują w glebie oraz kurzu domowym, a ich rezerwuarem są przewody pokarmowe zwierząt. Infekcja może nastąpić poprzez zanieczyszczenie rany przetrwalnikami bakterii. Laseczka zgorzeli gazowej rozwija się w warunkach ubogich w tlen, co sprzyja jej rozwojowi w ranach głębokich. Bakteria ta wytwarza toksyny i enzymy, które prowadzą do inwazji tkanek i zwiększają rozpad komórek krwi. Istnieje także ryzyko zakażeń szpitalnych, a niektóre szczepy mogą być obecne w florze przewodu pokarmowego człowieka oraz powodować zatrucia pokarmowe.

Czas inkubacji choroby wynosi zazwyczaj 2–3 dni, jednak może być również znacznie krótszy. Opisano przypadki nawracającej zgorzeli gazowej, a przetrwalniki bakterii mogą przetrwać nawet do 20 lat po zakażeniu. Chociaż choroba nie jest przenoszona pomiędzy ludźmi, istnieje ryzyko ponownego zachorowania w przypadku niewielkich zranień sprzyjających warunkom beztlenowym.

Laseczka zgorzeli gazowej jest szeroko rozpowszechniona na całym globie. Przetrwalniki tego organizmu można znaleźć powszechnie w otoczeniu. W Polsce rocznie odnotowuje się około 20 przypadków zatrucia pokarmowego wywołanego bakterią . Zgorzel gazowa jest najpoważniejszą formą zakażenia tym patogenem. Chociaż zakażenie zgorzelą gazową nie jest częste, w USA rocznie diagnozuje się około 1000 przypadków. Niestety, nie posiadamy dokładnych danych epidemiologicznych dotyczących zakażeń zgorzelą gazową w Polsce.

Typowe przypadki zgorzeli gazowej rozwijają się z reguły jako powikłanie ciężkiego urazu, podczas którego rana została zanieczyszczona ziemią lub innymi obcymi ciałami zawierającymi przetrwalniki . Choć często zanieczyszcza rany, to zgorzel gazowa rozwija się jedynie w 1-2% przypadków. Zdarza się również, że zgorzel gazowa może wystąpić bez widocznego uszkodzenia skóry.

Czynniki ryzyka zakażenia zgorzelą gazową obejmują:

• urazy z zanieczyszczeniem ran ziemią lub odchodami,
• operacje chirurgiczne w obszarze jamy brzusznej (szczególnie związane z przewodem pokarmowym, pęcherzykiem żółciowym i dróg żółciowych).

Ryzyko rozwoju zgorzeli gazowej wzrasta w obecności czynników prowadzących do niedotlenienia tkanek, takich jak zakażenie ran przez różne bakterie, niewydolność krążenia (na przykład w przypadku cukrzycy, oparzeń, czy chorób nowotworowych).

Okres inkubacji symptomów po infekcji raną bakteryjną zazwyczaj trwa 2–3 dni, chociaż może być nawet od 1 godziny do kilku tygodni, zależnie od szybkości namnażania się bakterii w warunkach ograniczonego tlenu w ranie. Wczesne objawy są bardzo ograniczone.

Po urazie pojawia się nagły, intensywny ból. Wokół rany pojawia się wydzielina o słodkim zapachu i objawy zapalenia: ból, zaczerwienienie i obrzęk. Następnie dochodzi do zakrzepów, przebarwień i pęcherzy wypełnionych ciemną treścią. Zmiany w tkankach podskórnej i mięśni rozprzestrzeniają się szybko.

Podczas ucisku w obrębie rany można wyczuć trzeszczenia pęcherzyków gazu. Po kilku godzinach do objawów dołączają gorączka, wymioty, bóle brzucha i czasem biegunka. W badaniu fizykalnym lekarz może stwierdzić przyspieszone tętno, obniżone ciśnienie, sinicę skóry, zaburzenia świadomości. Toksyny produkowane przez bakterie dostają się do krwi, co może prowadzić do uszkodzenia narządów i wstrząsu, który może być śmiertelny.

Jeśli pojawią się symptomy zgorzeli gazowej, koniecznie należy jak najszybciej udać się do szpitala. Stan tego schorzenia szybko się pogarsza, z reguły wymagając wezwania pomocy ratunkowej.

Specjalista postawił diagnozę zgorzeli gazowej na podstawie historii choroby wskazującej na kontakt z bakterią oraz badania pacjenta. Rozpoznanie zgorzeli gazowej wymaga natychmiastowego rozpoczęcia odpowiedniej antybiotykoterapii i leczenia wspomagającego. Ze względu na szybki przebieg choroby, wynik hodowli bakterii nie ma decydującego znaczenia dla momentu rozpoczęcia leczenia. Pierwsze badania mikrobiologiczne próbki wydzieliny z rany wykazują obecność charakterystycznych bakterii i laseczek. Pozytywny wynik testu na toksyny w płynie z rany lub krwi potwierdza diagnozę. Zawsze konieczne jest również przeprowadzenie dodatkowych badań krwi w celu oceny funkcji układu oddechowego, serca, nerek oraz wątroby. W badaniach radiologicznych tkanki miękkie zajętych kończyn lub tułowia mogą wykazać obecność pęcherzyków gazu.

Znaczenie w leczeniu zgorzeli gazowej ma szybkie chirurgiczne rozpracowanie rany, usunięcie martwych tkanek oraz natychmiastowe podanie antybiotyków.

Leczenie zgorzeli gazowej może obejmować terapię hiperbaryczną, zwłaszcza w przypadku zgorzeli gazowej w obrębie tułowia. Wymaga to hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii oraz wielotygodniowego leczenia.

Gangrena jest bardzo niebezpieczna, a w nieleczonej zgorzeli gazowej śmiertelność wynosi 100%. Z odpowiednim leczeniem współczynnik śmiertelności spada do 20-40%, szczególnie w przypadku zakażeń w obrębie tułowia. Choroba, jeśli uda się ją wyleczyć, może pozostawić trwałe kalectwo lub wymagać amputacji.

Osoby przebywające zgorzel gazową mogą być zalecane dodatkowe badania, aby wykluczyć związek choroby z nowotworem przewodu pokarmowego lub krwi.

Nie istnieje szczepionka przeciwko zgorzeli gazowej.