Kość ogonowa (zwana również kością guziczną) to końcowy fragment kręgosłupa, znajdujący się poniżej kości krzyżowej. Zazwyczaj dolna część kości ogonowej zakrzywia się ku przodowi, w kierunku miednicy.

Kość ogonowa składa się z 3–5 kręgów guzicznych. Mięśnie i więzadła, które przyczepiają się do kości krzyżowej i kości ogonowej wspierają dno miednicy i biorą udział w kontroli oddawania stolca (defekacji).

Ból w okolicy kości ogonowej, zwany również kokcygodynii, występuje w dolnej części pleców, pośrodku. Może być spowodowany urazem, przeciążeniem lub występować bez wyraźnej przyczyny.

Choć u większości pacjentów kokcygodynia ustępuje po leczeniu zachowawczym, objawy mogą być przewlekłe, utrzymując się nawet przez długi czas - nawet miesiące lub lata.

Ból kości ogonowej jest częstszy u kobiet niż u mężczyzn i występuje rzadziej u dzieci. Może być spowodowany urazami, zwłaszcza podczas porodu, oraz jest związany z otyłością. Warto zwracać uwagę na zmiany sposobu siedzenia i kontrolować masę ciała, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia tej dolegliwości.

Ból w obrębie kości ogonowej może mieć różne przyczyny, z których najczęściej wymienianą jest kontuzja.

Jednym z powodów bólu w okolicy kości ogonowej jest uraz spowodowany upadkiem do tyłu, na twardą powierzchnię, który może prowadzić do stłuczenia, złamania lub zwichnięcia kości ogonowej. Kolejną przyczyną może być przeciążenie, wynikające np. z długotrwałego siedzenia na niewłaściwej powierzchni, które prowadzi do stanu zapalnego i zwiększonego napięcia mięśni. Uraz podczas porodu, ostroga kości ogonowej, niestabilność stawu krzyżowo-guzicznego oraz choroba zwyrodnieniowa stawów to również czynniki mogące powodować ból kości ogonowej.

W niektórych przypadkach ból może być także spowodowany somatyzacją, czyli bólem o podłożu psychicznym. Innymi przyczynami mogą być czynniki zewnętrzne, jak torbiel włosowa lub ból odbytu. W rzadszych przypadkach ból w okolicy kości ogonowej może być wynikiem obecności nowotworu złośliwego w miednicy mniejszej.

Złamanie kości ogonowej może wystąpić w wyniku różnych sytuacji, takich jak upadek na twardą powierzchnię, poród, kontuzja sportowa lub wypadek komunikacyjny. Charakteryzuje się bólem, który nasila się podczas siedzenia lub defekacji. Czasem można zauważyć siniak w okolicy kości ogonowej.

Leczenie złamania kości ogonowej polega na łagodzeniu bólu i unikaniu czynników nasilających dolegliwości. Nie stosuje się unieruchamiania ani gipsu. W niektórych przypadkach konieczna może być interwencja chirurgiczna, zwłaszcza gdy istnieje ryzyko braku samoistnego zrostu odłamków kostnych. Czas rekonwalescencji zależy od rodzaju złamania i wieku pacjenta, przy czym u dzieci trwa krócej niż u osób starszych - zwykle około kilku tygodni, a maksymalnie do 12 tygodni.

Ból w okolicy kości ogonowej zazwyczaj jest dobrze zlokalizowany, co oznacza, że pacjent odczuwa go dokładnie w tej okolicy. Często występuje także tkliwość w tej okolicy podczas dotyku. Ból ten może się zaostrzyć podczas siedzenia, zwłaszcza gdy osoba odchyla się do tyłu. Niektórzy doświadczają nasilenia bólu przy zmianie pozycji, na przykład z siedzącej na stojącą. Może także wystąpić podczas defekacji, stosunku płciowego oraz promieniować w kierunku dna miednicy. Kobiety czasami mogą odczuć nasilenie bólu w okresie przedmiesiączkowym lub podczas miesiączki.

U dzieci dyskomfort kości krzyżowej najczęściej wynika z upadku na pośladki na twardą powierzchnię i uszkodzeniem wierzchołka kości lub samym stłuczeniem okolicy krzyżowej.

W większości przypadków ból kości ogonowej ustępuje bez konieczności leczenia lub po zastosowaniu terapii zachowawczej. Ból spowodowany urazem częściej ustępuje niż ten, który pojawia się stopniowo i nie jest związany z konkretną przyczyną. Większość pacjentów może spodziewać się poprawy stanu zdrowia w ciągu kilku tygodni.

Sposoby leczenia bólu kości ogonowej zawierają:

• Unikanie siedzenia przez dłuższe czasu, przede wszystkim z dala od twardych powierzchni, co może prowadzić do złagodzenia objawów. Korzystanie z poduszek z otworem w środku lub poduszek w kształcie klina, które odciążają kość guziczną podczas siedzenia, może przynieść ulgę. W pozycji siedzącej pacjenci powinni pochylać się do przodu, by rozłożyć obciążenie na guzach kulszowych i tylnej górnej części ud. Specjalne poduszki typu „pączek” lub „klin” umożliwiają odciążenie kości ogonowej.
• Stosowanie leków przeciwbólowych – lekarz może zalecić przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w celu złagodzenia bólu, o ile nie ma podejrzenia złamania. W przypadku silnego bólu lekarz może zalecić mocniejsze środki przeciwbólowe (opioidowe).
• Zastosowanie ciepła lub zimna – dla niektórych pacjentów ciepłe okłady lub chłodne kompresy mogą przynieść ulgę.

W przypadku braku poprawy po zastosowaniu powyższych metod, lekarz może zalecić podanie zastrzyków miejscowo znieczulających lub znieczulających wraz z glikokortykosteroidami. Dodatkową opcją dla niektórych pacjentów może być fizjoterapia lub fizykoterapia.