Artroza jest jedną z najczęstszych chorób układu ruchu, która rozwija się na skutek uszkodzenia chrząstki stawowej, prowadząc do bólu, sztywności i ograniczenia ruchomości stawu. Uszkodzeniu ulegają również inne struktury stawu, co może prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia i sprawności. Choroba ta najczęściej dotyka kolana, biodra, kręgosłup, stawy palców rąk i stóp. Wyróżnia się artrozę pierwotną, której przyczyna jest nieznana, oraz wtórną, wywołaną konkretnymi czynnikami, takimi jak urazy, zakażenia czy inne choroby stawów.

• Otyłość – zwiększa ryzyko choroby zwyrodnieniowej (szczególnie kolan). Redukcja nadwagi zmniejsza to ryzyko.
• Osłabienie mięśni otaczających staw – istotne dla stabilności stawu i płynności ruchu.
• Czynniki zawodowe – mogą przyczynić się do rozwoju choroby zwyrodnieniowej, np. częste klęczenie lub zginanie kolana, podnoszenie ciężkich przedmiotów czy narażenie na wibracje.
• Uprawianie sportu – niektóre aktywności fizyczne mogą obciążać stawy i prowadzić do urazów, np. podnoszenie ciężarów, piłka nożna czy taniec.
• Zaburzenia budowy stawu – np. wrodzona dysplazja biodra lub niestabilność stawu po urazie, które można korygować poprzez rehabilitację lub leczenie operacyjne.

• Wiek – ryzyko choroby zwyrodnieniowej wzrasta z wiekiem, choć nie wszyscy starsi ludzie ją rozwijają.
• Płeć żeńska – kobiety częściej chorują na tę chorobę, zwłaszcza po menopauzie.
• Czynniki genetyczne – mają wpływ, zwłaszcza przy chorobie zwyrodnieniowej stawów rąk i kolan.

Choroba zwyrodnieniowa jest bardzo częsta w społeczeństwie. U ponad połowy osób po 40. roku życia można ją zdiagnozować, a u co piątej osoby stwierdza się istotne ograniczenie sprawności z jej powodu. Nawet 80% osób po 55. roku życia ma zmiany zwyrodnieniowe widoczne na zdjęciach radiologicznych, jednak nie zawsze objawiają się one klinicznie.

Pierwsze oznaki artrozy zazwyczaj pojawiają się między 40. a 60. rokiem życia. Mogą dotyczyć jednego, kilku lub (rzadziej) wielu stawów. Na początku symptomy występują tylko podczas poruszania się, później mogą także pojawiać się w spoczynku i w nocy.

Cierpienie - charakterystyczny jest ból mechaniczny, występujący przy ruchach stawu i ustępujący w spoczynku; nasila się pod koniec dnia. Największy kłopot pojawia się na początku ruchu (tzw. ból startowy), np. przy wstawaniu z krzesła, rozpoczynaniu chodu. Typowo ból jest odczuwany w zajętym stawie, rzadziej w innej lokalizacji (np. w przypadku zwyrodnienia stawu biodrowego może pojawić się ból w pachwinie lub ból kolana).

Trzeba umieć odróżnić go od tzw. bólu zapalnego, który wskazuje na zaostrzenie choroby. Ból zapalny występuje także w spoczynku, nasila się w nocy i w godzinach porannych, często wiąże się z wysiękiem w stawie. Wymaga diagnozowania (różnicowanie z innymi chorobami stawów) i oszczędzania zajętego stawu.

Sztywność - często występuje tzw. sztywność poranna (po obudzeniu się), ustępująca zwykle w ciągu 5-10 minut. Może się powtarzać w ciągu dnia po okresie bezruchu (sztywność "startowa").

Ograniczenie zakresu ruchu - zajęte stawy stopniowo tracą pełną ruchomość, np. pojawia się problem z wyprostowaniem lub zgięciem kolana czy odwiedzeniem nogi w stawie biodrowym. Może również dojść do nagłego zablokowania ruchu w stawie przez fragmenty oderwanej chrząstki lub wyrośla kostne. Pogorszenie funkcjonowania chorego stawu prowadzi do zaniku okolicznych mięśni i niesprawności.

Trzeszczenia - mogą być odczuwalne przy ruchach stawu z powodu tarcia o siebie nierównych powierzchni stawowych.

Zniekształcenie i poszerzenie konturów - wynika ze zmiany osi ustawienia stawu, powstawania wyrośli kostnych (osteofitów), wysięku.

W przebiegu choroby zwyrodnieniowej można wyróżnić:

• okresy stabilizacji - symptomy mają stałe nasilenie, występują tylko przy ruchu
• okresy zaostrzeń - przebiegają z nasileniem bólu i sztywności stawu; symptomy występują także w spoczynku i w godzinach nocnych; często dochodzi do poszerzenia konturów stawu związanego z nagromadzeniem płynu w stawie.

Jeśli pojawią się symptomy związane z chorobą zwyrodnieniową, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem - wcześnie rozpoznanie i leczenie odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu kalectwu.

Choroba zwyrodnieniowa stawów rzadko wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, jednakże może to być konieczne w przypadku:

• wystąpienia nasilenia objawów, z którymi samodzielnie sobie nie radzisz – wtedy konieczne jest zastosowanie silniejszych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, a nawet punkcja stawu i podanie leków bezpośrednio do środka stawu; czasami objawy mogą wynikać z innych nakładających się przyczyn
• niedawnej punkcji stawu, po której nastąpiło znaczne nasilenie bólu, obrzęk i zwiększone ocieplenie stawu lub gorączka – mogą to być symptomy infekcji stawu, wymagającej natychmiastowej interwencji medycznej; ból stawu, który ustępuje w ciągu doby po punkcji, jest normalny (wtedy należy unikać obciążania stawu)
• nasilenia objawów choroby, pomimo prowadzonego leczenia (rehabilitacji, eliminacji czynników ryzyka, leczenia wspomagającego) – może to być wskazanie do interwencji chirurgicznej (np. wszczepienia protezy kolana lub biodra)
• pojawienia się innych niepokojących objawów, takich jak ból wielu stawów, osłabienie, gorączka, nieuzasadniona utrata masy ciała – mogą wskazywać na inną chorobę stawów (np. reumatoidalne zapalenie stawów)
• wystąpienia bólu w okolicy podkolanowej lub łydki – może to być efektem pęknięcia torbieli dołu podkolanowego, czyli wypełnionej płynem struktury zlokalizowanej z tyłu kolana, towarzyszącej chorobie zwyrodnieniowej; ból łydki może także być objawem zakrzepowego zapalenia żył głębokich, co stanowi poważne schorzenie wymagające natychmiastowego leczenia!

Lekarz diagnozuje chorobę na podstawie objawów i charakterystycznych zmian widocznych na zdjęciach rentgenowskich - typowe nieprawidłowości to zwężenie szpary stawowej, torbiele zwyrodnieniowe, zagęszczenie kości leżącej bezpośrednio pod chrząstką i osteofity.

Czasem potrzebne są również inne badania, takie jak USG stawów, tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MR). Badania laboratoryjne są wykonywane w przypadku podejrzenia innej choroby reumatologicznej oraz dla określenia bezpieczeństwa stosowanych leków. W przypadku obecności płynu w stawie lekarz może wykonać punkcję stawu i badanie płynu stawowego.

Celem terapii jest złagodzenie lub pozbycie się dolegliwości oraz utrzymanie aktywnego trybu życia. Odpowiednie podejście często pozwala uniknąć niepełnosprawności - kluczowe jest tutaj właściwe leczenie rehabilitacyjne i dbanie o kondycję fizyczną.

Jak dotąd żaden specyfik farmakologiczny nie udowodnił skuteczności w zatrzymywaniu degradacji chrząstki stawowej. Postępowanie niefarmakologiczne stanowi istotny element terapii, pomaga istotnie zmniejszyć objawy choroby i ilość przyjmowanych leków. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała jest bardzo ważne. Zaleca się unikanie nadwagi, ponieważ może ona zwiększyć ryzyko zachorowania i utrudnić przebieg schorzenia zwyrodnieniowego. Ćwiczenia fizyczne, pod nadzorem fachowca, zwiększają zakres ruchu w stawie i wzmacniają okoliczne mięśnie. Program ćwiczeń powinien być kontynuowany także w domu. Należy unikać zastosowania krioterapii, czyli okładów z lodem na okolicę chorego stawu w przypadku zarówno chorób reumatycznych jak i zaburzeń neurologicznych. Może to skutkować utratą czucia bądź zaczerwienieniem skóry. W określonych przypadkach można zastosować spryskiwacze chłodzące.

Odpowiednio dobrana terapia farmakologiczna jest kluczowa w walce z bólem i stanem zapalnym. Leki z grupy SYSADOA, takie jak siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny, mogą zapewnić pewną ulgę. Leczenie chirurgiczne zwyrodnienia stawów rozważa się w przypadku rozległego schorzenia, które znacząco ogranicza codzienną aktywność i odporność na inne formy terapii. Endoprotezoplastyka jest często zalecana w przypadku zniszczenia stawu kolanowego bądź biodrowego. Przed zabiegiem konieczne jest szczegółowe zapewnienie optymalnej sprawności fizycznej, aby efektywnie przejść rehabilitację po operacji.

Niestety, całkowite wyleczenie uszkodzonej chrząstki nie jest obecnie możliwe. Choroba zazwyczaj postępuje, prowadząc do niesprawności, przewlekłego bólu i pogorszenia jakości życia. Niemniej jednak, odpowiednie leczenie może pomóc złagodzić objawy, umożliwić aktywny tryb życia i spowolnić postęp choroby.

Aby zniwelować postępującą chorobę i utrzymać sprawność, należy utrzymać regularną rehabilitację poprzez uczestnictwo w zaleconych terapiach i wykonywanie ćwiczeń w domu. Ważne jest również eliminowanie czynników przyspieszających postęp choroby, takich jak nadwaga i zaburzenia struktury stawów, oraz skuteczne leczenie innych chorób, które mogą przyczyniać się do zwyrodnienia stawów.

Zalecenie ortopedyczne od lekarza lub rehabilitanta może pomóc w odciążeniu zniszczonego stawu i zapobiec dalszym szkodom. W przypadku nasilenia objawów choroby, konieczna jest konsultacja z lekarzem, aby skuteczne leczenie mogło zapobiec dalszym uszkodzeniom chrząstki. Zwyrodnienie stawów może prowadzić do niepełnosprawności.

Aby opóźnić postęp degeneracji stawów, należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii. Przede wszystkim konieczne jest redukowanie nadmiernych kilogramów oraz regularne dbanie o kondycję fizyczną poprzez wybieranie aktywności sportowych, które nie obciążają zbytnio stawów, takich jak na przykład pływanie, bieganie (na miękkim podłożu, w odpowiednim obuwiu) czy też jazda na rowerze. Ponadto ważne jest unikanie czynności, które mogą wywołać ból stawów oraz oszczędzanie stawów poprzez unikanie noszenia ciężkich przedmiotów, chodzenie po nierównym terenie, długotrwałe stanie lub klęczenie. Warto także dostosować swoje otoczenie do indywidualnych potrzeb, na przykład instalując uchwyty ułatwiające wstawanie. Należy również przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących poprawy funkcjonowania stawów, na przykład noszenia wkładek do butów, stabilizatorów, kuli lub innego specjalistycznego zaopatrzenia ortopedycznego. Ważne jest także regularne wykonywanie zaleconych ćwiczeń rehabilitacyjnych oraz nauka rozpoznawania zaostrzeń choroby, w czasie których istotne jest odciążanie stawu przy użyciu lasek, kul, stabilizatorów. Lekarz może wówczas zalecić odpoczynek przez 12–24 godziny oraz ewentualnie zmianę terapii.