Układ krążenia to system, w którym krew krąży w naczyniach krwionośnych pod wpływem pracy serca jako pompy. Można go porównać do sieci rur o różnej średnicy, składających się z tętnic i żył.

Żyły to naczynia, przez które krew "zużyta" (uboga w tlen) wraca do serca i płuc. Żyły kończyn dolnych dzielą się na głębokie, ukryte pomiędzy mięśniami i tkanką łączną oraz powierzchowne, znajdujące się tuż pod skórą. Obie te grupy żył łączą się krótkimi, poprzecznymi żyłkami zwanych przeszywającymi.

Wewnątrz żył zarówno głębokich, jak i powierzchownych znajdują się zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi poprzez umożliwienie jej przepływu tylko w jednym kierunku. Ich działanie można porównać do zastawek w dętkach rowerowych, które uniemożliwiają ucieczkę powietrza. W warunkach zdrowych, krew przepływa głównie z żył powierzchownych do głębokich, a następnie w kierunku serca.

Teleangiektazje (pajączki naczyniowe) to poszerzone żyłki znajdujące się płytko w skórze. Są głównie problemem kosmetycznym i rzadko prowadzą do dolegliwości bólowych.

Żylaki siatkowate to sieć krętych żyłek pod skórą, zazwyczaj w dole podkolanowym lub na bocznej powierzchni łydki lub uda. Nie są bolesne i rzadko powodują obrzęk.

Żylaki głównych pni żylnych. Żylaki żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej stanowią najczęstszą postać żylaków powodujących dolegliwości. Zazwyczaj widoczne są na przyśrodkowej powierzchni kończyny (tzw. żylaki żyły odpiszczelowej) lub na tylnej powierzchni łydki (tzw. żylaki żyły odstrzałkowej) i często powodują objawy przewlekłej niewydolności żylnej.

Istnieje kilka teorii tłumaczących pojawienie się żylaków, jednak większość badaczy zgadza się, że głównym powodem są genetycznie uwarunkowane nieprawidłowości zastawek żylnych, które mogą wynikać z zbyt małej ich ilości lub z zaburzeń ściany żył, takich jak osłabienie i zwiększona podatność na rozciąganie.

Nieprawidłowości zastawek mogą spowodować, że krew nie przepływa z systemu powierzchownego do głębokiego i w kierunku serca, ale wraca wstecznie do systemu powierzchownego, co prowadzi do nadmiernego rozciągania i obciążenia. W rezultacie prowadzi to do poszerzenia i wydłużenia żył oraz powstawania żylaków.

Poza czynnikami genetycznymi istnieje wiele czynników środowiskowych, które mogą przyspieszyć tworzenie się żylaków. Należą do nich:

• ciąża, podczas której dochodzi do zwiększenia objętości krwi, ucisku na żyły przez powiększoną macicę oraz wpływu hormonów na ścianę żył
• długotrwałe stanie (np. związane z pracą zawodową)
• długotrwała praca w wysokiej temperaturze
• nadwaga i otyłość
• dźwiganie ciężarów
• przebyte urazy i operacje nogi
• wiek – częstość występowania żylaków wzrasta z wiekiem.

Żylaki to widoczne sinawe uwypuklenia na skórze będące objawem zwiększonego ciężkości i bólu nóg, zwłaszcza pod koniec dnia. Mogą pojawić się również swędzenie skóry i nocne kurcze mięśni, a u kobiet objawy mogą nasilać się w okresie miesiączki. U niektórych pacjentów żylaki są jedynie defektem kosmetycznym.

Zaawansowane żylaki mogą prowadzić do zapalenia żył powierzchownych charakteryzującego się silnym bólem, twardymi zgrubieniami pod skórą i zaczerwienieniem. Leczenie polega na heparynie i lekach przeciwzapalnych. Ważne jest odróżnienie zapalenia żył powierzchownych od zakrzepicy żylna, której objawy wymagają pilnej pomocy lekarskiej.

Niewielkie żylaki stanowią przede wszystkim problem estetyczny i jeśli nie powodują znacznych dolegliwości, postępowanie polega głównie na stosowaniu metod zapobiegających ich dalszemu rozwojowi.

Sytuacje, które wymagają konsultacji lekarskiej:

• duże obrzęki i bóle kończyn dolnych utrudniające codzienne funkcjonowanie
• pojawienie się zmian zapalnych i przebarwień skóry na łydce i w okolicy kostki
• pojawienie się objawów sugerujących zapalenie żyły: silny ból, zaczerwienienie, bolesne, napięte stwardnienie na przebiegu żylaka przypominające napięty sznur
• krwawienie z żylaka (może być trudne do opanowania i może wymagać pilnej interwencji); w przypadku krwawienia warto położyć się i unieść nogę wysoko, co w ciągu kilku minut powinno zmniejszyć krwawienie.

Objawy żylaków są łatwe do zauważenia i wyczuwalne na dotyk, co oznacza, że do poświadczenia ich występowania konieczne są specjalistyczne testy, oprócz rutynowego badania lekarskiego.

Pewni specjaliści w dziedzinie chorób naczyń czasami korzystają z testów opaskowych, polegających na założeniu mankietu na nogę w celu pomiaru ciśnienia lub bandaża, aby zlokalizować uszkodzoną zastawkę żylną.

Badanie ultrasonograficzne (USG) z dopplerem kolorowym pozwala na ocenę zarówno żył powierzchownych, jak i głębokich, i jest wykonywane w przypadku podejrzenia zakrzepicy lub przed planowanym zabiegiem usunięcia żylaków. Dla osób z żylakami, które nie wymagają operacji, wykonanie tego badania nie jest obligatoryjne. Jednakże USG może być użyteczne do wykrycia wczesnych stadiów żylaków, gdy jeszcze nie są one widoczne, ale pojawiają się obrzęki nóg.

Inne metody diagnostyczne obecnie są rzadko stosowane i dostępne głównie w specjalistycznych ośrodkach naczyniowych. Wskazania do ich użycia, w przypadku niejasnych diagnoz lub w rzadkich przypadkach wad wrodzonych żył, ustala lekarz specjalista.