Zapalenie jądra to rzadko występująca choroba, dotykająca głównie mężczyzn w wieku 15-35 lat oraz powyżej 60 roku życia.

Zapalenie jądra i najądrza to zazwyczaj ostra choroba, charakteryzująca się nagłym pojawieniem się bólu w mosznie, zazwyczaj po jednej stronie, z obrzękiem połowy moszny oraz bolesnością przy dotyku. Skóra moszny może być zaczerwieniona, a jądro po stronie chorej uniesione i powiększone. Często występują również objawy związane z zakażeniem układu moczowego lub zapaleniem cewki moczowej. Zapalenie najądrza może być również spowodowane wirusem zapalenia przyusznic, poprzedzone objawami tej choroby.

Typowe objawy ogólne zakażenia, takie jak gorączka, ogólne złe samopoczucie, wymioty, ból głowy, zwykle nie występują. Jeśli jednak się pojawiają, najczęściej są spowodowane zakażeniem układu moczowego lub zapaleniem gruczołu krokowego.

Przewlekłe zapalenie najądrza objawia się niewielkim bólem w mosznie, który często pojawia się i zanika, a podczas badania można wyczuć tkliwe lub niebolesne zgrubienie w okolicach najądrza.

Pojawienie się bólu w okolicy moszny, obrzęku moszny lub powiększenia jądra jest sygnałem do natychmiastowego skonsultowania się z lekarzem, ponieważ zazwyczaj wymaga to leczenia.

Zignorowanie objawów lub próby samodzielnego leczenia mogą prowadzić do nasilenia choroby, zapalenia jądra, a nawet powstania ropnia moszny. Inne powikłania to zbliznowacenie najądrza z niedrożnością nasieniowodu, co może przyczynić się do niezdolności do zapłodnienia.

Lekarz podejrzewa wystąpienie stanu zapalnego najądrza na podstawie zgłaszanych objawów, zwłaszcza jeżeli obecne są również symptomy zapalenia cewki moczowej lub układu moczowego.

Podczas badania lekarz sprawdza mosznę oraz dokładnie ją bada, oceniając wielkość, kształt i czułość jąder i najądrzy oraz powrózków nasiennych. Duże powiększenie jądra może wskazywać na obecność wodniaka jądra spowodowanego stanem zapalnym jadra. Przy podejrzeniu zapalenia cewki, lekarz ocenia jej ujście oraz obecność wydzieliny, a przy podejrzeniu zapalenia gruczołu krokowego przeprowadza badanie przez odbytnicę.

W większości przypadków informacje od pacjenta oraz badanie lekarskie wystarczają do postawienia diagnozy zapalenia najądrza.

Badanie ogólne moczu oraz posiew moczu wykonuje się w przypadku podejrzenia infekcji układu moczowego oraz zawsze u chłopców przed okresem pokwitania lub w okresie dojrzewania. Badanie wydzieliny z cewki moczowej przeprowadza się, gdy występują objawy zapalenia cewki moczowej. Lekarz może dodatkowo zlecić badanie USG moszny, aby wykluczyć obecność poważnych chorób, takich jak guz jądra lub ropień w mosznie.

Leczenie wspomagające zapalenia jądra polega na odpoczynku, najlepiej leżeniu w łóżku z uniesieniem moszny, a podczas aktywności noszeniu bardziej obcisłej bielizny, aby zapobiec ruchom moszny. Ból i obrzęk można złagodzić za pomocą zimnych okładów oraz leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, takich jak ibuprofen, naproksen czy paracetamol.

Podstawowe leczenie polega na przyjmowaniu antybiotyków. Jeśli zapalenie jądra nie jest spowodowane zakażeniem przenoszonym drogą płciową, lekarz często przepisuje antybiotyk z grupy fluorochinolonów, takich jak cyprofloksacyna czy ofloksacyna, przez okres 10–14 dni. Jeśli występuje także zakażenie układu moczowego i został wykonany posiew moczu, antybiotyk jest dobierany na podstawie wyników tego badania.

Jeśli zapalenie jądra wynika z zakażenia przenoszonego drogą płciową i występują również objawy zapalenia cewki moczowej, lekarz przepisuje antybiotyk jak przy leczeniu zapalenia cewki moczowej. Najczęściej nie jest znane, czy to zapalenie jest spowodowane rzeżączką czy nie. Dlatego zazwyczaj lekarz zaleca lek skuteczny w obu postaciach zapalenia cewki moczowej, takie jak azytromycyna. W przypadku rzeżączkowego zapalenia cewki moczowej lekarz może zalecić inne leki, np. cyprofloksacynę czy ofloksacynę, stosowane doustnie przez 7 dni lub jednorazowy zastrzyk domięśniowy ceftriaksonu. Natomiast przy nierzeżączkowym zapaleniu zalecana jest doksycyklina doustnie przez 7 dni. Konieczne jest również leczenie wszystkich partnerów seksualnych mężczyzny.

W przypadku przewlekłego zapalenia jądra antybiotyk może być stosowany przez okres 6–8 tygodni.

Nie stosuje się antybiotyków w przypadku, gdy zapalenie jądra jest wynikiem zakażenia wirusowego, na przykład wirusowego zapalenia przyusznic (świnki).

Zabieg chirurgiczny może być konieczny, jeśli występuje ropień w mosznie. W niektórych przypadkach może być niezbędne usunięcie jądra lub nawet obu jąder, jeśli występuje poważne ropne zapalenie lub przewlekły ból, który nie ustępuje innym metodom leczenia.

Po odpowiednim zastosowaniu antybiotyku w odpowiedniej dawce i przez zalecany przez lekarza okres, ostre zapalenie najądrza spowodowane zakażeniem jest zazwyczaj całkowicie wyleczone. W przypadku zakażenia przenoszonego drogą płciową, konieczne jest leczenie partnerów seksualnych.

Przewlekłe zapalenie najądrza wymaga leczenia przez 6-8 tygodni i nie zawsze udaje się uzyskać całkowite wyleczenie.

Skutkiem przebytego wirusowego zapalenia jądra i najądrza może być upośledzenie płodności, a nawet bezpłodność.

Po zakończeniu terapii zapalenia jądra powinno się przestrzegać zaleceń lekarza. On może wskazać kontrolną wizytę po zakończeniu terapii (zwykle po około 2 tygodniach), aby ocenić skuteczność leczenia oraz upewnić się, że partnerzy seksualni również zostali poddani terapii, jeśli było to konieczne.

Jeśli objawy i dolegliwości nie zniknęły całkowicie, konieczne może być przeprowadzenie badań diagnostycznych układu moczowo-płciowego.

Aby uniknąć zachorowania na zapalenie najądrza, należy przestrzegać zasad bezpiecznego stosunku. Używanie prezerwatywy skutecznie chroni partnerów przed przeniesieniem zakażenia. Ryzyko zakażenia wzrasta z liczbą partnerów seksualnych, zwłaszcza przypadkowych.

Nie ma skutecznego sposobu zapobiegania zapaleniu jądra i najądrza w wyniku zakażenia wirusem świnki. Jedynym sposobem zapobiegania jest szczepienie ochronne przeciwko śwince. W Polsce stosuje się szczepionkę potrójną (świnka, odrę, różyczka) i dzieci są szczepione zgodnie z kalendarzem szczepień (po ukończeniu pierwszego roku życia oraz w 10. roku życia).