Badacze analizujący dzieci z rozpoznanym zespołem ADHD zauważyli, że zaburzenie to może utrzymywać się w okresie dojrzewania i dorosłości u około 2/3 osób. W niektórych przypadkach objawy mogą być pełnoobjawowe, podczas gdy w innych obserwuje się częściową remisję, gdzie prowadzi to do pogorszenia funkcjonowania. Nawet jeśli objawy zdają się słabnąć w okresie dojrzewania, osoby te często radzą sobie gorzej niż zdrowi rówieśnicy z kontrolnej populacji. Istniejące różnice między grupami wynikają zarówno z zmian zachodzących u dojrzewających pacjentów z ADHD, jak i u zdrowych osób w ich wieku, co prowadzi do istotnych różnic statystycznych.

Wyniki wielu badań wykazały, że istnieje kilka czynników z dzieciństwa, które mogą przewidywać ryzyko utrzymywania się ADHD w wieku dorosłym. Należą do nich: podtyp mieszany ADHD w okresie dzieciństwa, występowanie tego zaburzenia w rodzinie, intensywne objawy ADHD, współistnienie depresji i innych zaburzeń psychicznych, trudna sytuacja społeczna oraz obecność objawów psychopatologicznych u rodziców.

Badania wykazały, że 2–5% dorosłych cierpi na ADHD. Dziedziczność objawów ADHD wynika głównie z czynników genetycznych, co sugeruje, że jest to stan utrzymujący się przez całe życie. Może to być jeszcze częstsze w niektórych grupach, takich jak osoby w systemie sądowo-psychiatrycznym oraz osoby z uzależnieniami i zaburzeniami osobowości.

Problemem jest również rozpoznanie ADHD u rodziców dzieci z tym zaburzeniem; około 20% tych rodziców także cierpi na ADHD. To istotne, ponieważ mogą mieć trudności z wdrożeniem strategii terapeutycznych stosowanych u ich dzieci.

W większości krajów Europy diagnozowanie ADHD u dorosłych jest stosunkowo nowe, co sugeruje, że istnieje wiele osób dorosłych cierpiących na to zaburzenie, które wcześniej nie miały diagnozy i terapii.

Zbyt rzadkie rozpoznawanie i leczenie ADHD u dorosłych wynika z różnic w objawach w zależności od wieku pacjentów. U młodszych dominują nadaktywność i impulsywność, podczas gdy u dorosłych objawy są mniej jednoznaczne, takie jak wewnętrzny niepokój, nieuwaga, dezorganizacja i zaburzenia wykonawcze. Rozpoznanie ADHD wśród dorosłych może być trudne ze względu na współwystępowanie innych zaburzeń, które mogą być mylone z ADHD. To z kolei wynika z niskiej świadomości ADHD u dorosłych.

Rozpoznanie ADHD u dorosłych to temat, który wciąż budzi kontrowersje i wątpliwości. Choć istnieje wiele dowodów potwierdzających korzyści wynikające z rozpoznania i leczenia tego zaburzenia w tej grupie wiekowej, specjaliści nie zawsze są zgodni co do zasadności diagnozowania ADHD u dorosłych. Istnieją również obawy dotyczące bezpieczeństwa stosowania leków stymulujących u tej grupy pacjentów, mimo że są one najlepiej zbadanym sposobem terapii ADHD niezależnie od wieku pacjenta.

Dorośli cierpiący na ADHD często są postrzegani jako niezorganizowane, leniwe, złe lub agresywne osoby, a nie jako pacjenci wymagający leczenia. Mimo to, stosowanie leków stymulujących, mimo budzących kontrowersje, nadal jest jedną z najskuteczniejszych form terapii ADHD, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Istnieje paradoks w ocenie bezpieczeństwa tych leków w zależności od grupy wiekowej pacjenta, który został zauważony przez autorów wytycznych NICE.

Na bazie wyników wielu studiów można stwierdzić, że ADHD jest zaburzeniem, które jest dziedziczne i występuje w rodzinach. Przyczyny genetyczne są ważnym czynnikiem ryzyka dla rozwoju tego zaburzenia. Czynniki środowiskowe mają znaczenie etiologiczne, ale głównie w interakcji z genetyką, a nie jako główne przyczyny (wyjątkowo odgrywają dominującą rolę).

Ryzyko wystąpienia ADHD u krewnych pierwszego stopnia pacjenta z zaburzeniem jest około 4–10 razy większe niż w populacji ogólnej i wynosi 20–50%. Badania genetyczne u dzieci z ADHD wskazują na wiele genów, które prawdopodobnie odgrywają rolę w etiologii tego zaburzenia; dotyczy to między innymi genów receptorów dla dopaminy (DRD4 i DRD5), transportera dopaminy (DAT1), genu β-hydroksylazy dopaminy (DBH), transportera serotoniny (5-HTT), receptora serotoninergicznego (HTR1B) i białka SNAP 25. Wyniki najnowszych badań u dorosłych z ADHD są podobne.

Wśród czynników środowiskowych związanych z ADHD wymienia się czynniki prenatalne, takie jak ekspozycja na alkohol, nikotynę, substancje psychoaktywne, wysokie ciśnienie krwi i stres matki w czasie ciąży, a także poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa.

Wyniki badań neurofizjologicznych i neuroobrazowania sugerują, że zaburzenia czynności mózgu są jednym z głównych czynników etiologicznych u dzieci i dorosłych z ADHD, zwłaszcza w obszarze czołowo-prążkowym. Badania z użyciem rezonansu magnetycznego wykazały powtarzalne zmiany w strukturach mózgu u osób z ADHD w porównaniu z osobami zdrowymi. Nieprawidłowości w tych obszarach były również widoczne w badaniach z użyciem pozytonowej tomografii emisyjnej.

Zespół nadmiernej ruchliwości psychoruchowej z deficytem uwagi definiuje się jako zespół objawów obejmujących brak skupienia, nadmierną aktywność oraz impulsywność.

Dodatkowe kryteria konieczne do zdiagnozowania ADHD to nasilenie powyższych objawów nieproporcjonalne do wieku danej osoby, pojawienie się objawów w dzieciństwie oraz upośledzenie funkcjonowania spowodowane obecnością wymienionych objawów.

Wyróżnia się 3 podtypy ADHD, które różnią się dominującym zespołem objawów: z zaburzeniem uwagi, z nadmierną ruchliwością i impulsywnością oraz mieszany.

Główne symptomy nadaktywności, impulsywności i deficytu uwagi u dorosłych moga przejawiać sie w inny sposób niż u dzieci. Osoby dorosłe z ADHD często odczuwają wewnętrzny niepokój, niezdolność do zrelaksowania się lub są nadmiernie gadatliwe. Nadmierna aktywność u dorosłych z ADHD może objawiać się ciągłą i zwiększoną aktywnością lub w postaci nadmiernego ruchu, niemożność spokojnego siedzenia przez dłuższy czas w odpowiednich sytuacjach. Impulsywność u dorosłych objawia się jako niecierpliwość, pochopne działania, impulsywne wydawanie pieniędzy oraz rozpoczynanie nowych aktywności.

Deficyt uwagi wśród dorosłych z ADHD przejawia się jako nadmierna rozproszenie uwagi, trudności w organizacji aktywności, tendencja do spóźniania się. U osób dorosłych z ADHD występuje także chwiejność nastroju i nagłe wybuchy złości. Objawy te mogą prowadzić do częstych zmian pracy, niestabilności w relacjach, trudności w słuchaniu partnera z uwagą i szybkiego denerwowania się.

Osoby z ADHD mogą mieć więcej wypadków komunikacyjnych, prowadzić niezdrowy tryb życia i mieć większe ryzyko konfliktów z prawem. ADHD może również prowadzić do zaniżenia wyników w szkole lub pracy oraz do poczucia izolacji i samotności. Wiele osób dorosłych z ADHD cierpi również na inne zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia afektywne, lękowe, osobowości, zaburzenia snu i uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Jednym z istotnych problemów jest nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Rozpoznanie zespołu ADHD to skomplikowany proces, który zwykle wymaga kilku wizyt. Diagnoza powinna być oparta na dokładnym badaniu psychiatrycznym, obejmującym wywiad dotyczący rozwoju, analizę obecnych i przeszłych objawów zespołu, zaburzeń codziennego funkcjonowania oraz innych problemów psychicznych u danej osoby.

Wiarygodna ocena objawów doświadczanych w dzieciństwie i obecnie czasem wymaga uzyskania informacji od rodziców pacjenta, starszych krewnych, partnera lub innej bliskiej osoby. Analiza świadectw szkolnych może być pomocna w ustaleniu, kiedy po raz pierwszy pojawiły się symptomy.

Symptomy ADHD mogą występować u osób zdrowych, dlatego rozróżnienie między nimi a osobami cierpiącymi na ADHD może być trudne. Dlatego diagnoza ADHD wymaga obserwacji nasilonych objawów zespołu, ich trwałości oraz skutków w postaci upośledzenia funkcjonowania i cierpienia psychicznego.

Podczas diagnozy lekarz zwróci uwagę na historię leczenia psychiatrycznego i somatycznego, jak również na obecność problemów psychicznych i neurologicznych w rodzinie. Przeprowadzi badanie w kierunku innych zaburzeń psychicznych i neurorozwojowych.

Testy psychologiczne, neurobiologiczne i neuropsychologiczne nie są konieczne do diagnozy ADHD, ale mogą pomóc w ocenie funkcjonowania pacjenta.

Rozpoznanie ADHD może pomóc osobom z zespołem zrozumieć swoje problemy oraz odciążyć je (i ich bliskich) z uczucia winy i wstydu.

1. Według badaczy, osoby dorosłe cierpiące na ADHD, które nie otrzymują właściwego leczenia, doświadczają wielu trudności, takich jak problemy edukacyjne, niższy status zawodowy i finansowy, ryzyko nadużywania substancji psychoaktywnych, wypadki, konflikty z prawem oraz trudności w relacjach międzyludzkich.

2. Koszty związane ze zaniedbywaniem terapii u dorosłych z ADHD obejmują większe obciążenie finansowe związane z absencjami chorobowymi, niższą wydajnością w pracy, większą liczbę wypadków oraz wzrost kosztów opieki zdrowotnej i społecznej.

Wsparcie terapeutyczne dla dorosłych osób z ADHD może przynieść korzyści w wielu dziedzinach życia, poprawiając funkcjonowanie oraz pomagając w leczeniu innych zaburzeń psychicznych, z którymi mogą się one borykać. Istnieją skuteczne metody terapeutyczne, takie jak farmakoterapia, psychoedukacja, terapia poznawczo-behawioralna, coaching, terapia rodzinna oraz wsparcie w organizowaniu codziennych aktywności, które pomagają pacjentom w radzeniu sobie z objawami ADHD.

Terapia powinna być kompleksowa i wielopłaszczyznowa, uwzględniając różnorodne oddziaływania oraz konieczność zajęcia się współistniejącymi problemami psychicznymi. Ważne jest również wsparcie dla rodziny pacjenta oraz innych bliskich, aby stworzyć odpowiednie warunki do poprawy stanu zdrowia pacjenta.

W przypadku współistniejących zaburzeń psychicznych, zaleca się terapię dla cięższych zaburzeń w pierwszej kolejności, a następnie ponowne zbadanie diagnozy ADHD i wdrożenie odpowiedniego leczenia. W niektórych przypadkach leczenie skoncentrowane na ADHD może prowadzić do zmniejszenia nasilenia objawów depresji i lęku.

Chociaż terapia ADHD może pomóc pacjentom w unikaniu używania substancji psychoaktywnych, należy najpierw skoncentrować się na leczeniu problemów związanych z nadużywaniem substancji. Badania wykazują, że leczenie lekami stymulującymi nie zwiększa ryzyka nadużywania substancji psychoaktywnych, a nawet może je zmniejszyć.

Farmakoterapia przynosi ulgę pacjentom poprzez kontrolowanie objawów, jednak nie zapewnia trwałego wyleczenia. Objawy ADHD mogą powrócić po odstawieniu leków, dlatego zaleca się długotrwałe leczenie zarówno farmakologiczne, jak i psychospołeczne.

Pierwszym etapem w procesie terapii powinna być edukacja pacjenta oraz – idealnie – jego rodziny i innych bliskich. Tymczasem obejmuje przekazywanie informacji dotyczących objawów ADHD i ich powiązanych ograniczeń, częstotliwości występowania tego zaburzenia wśród dzieci i dorosłych, przyczyn rozwoju, nieprawidłowej pracy mózgu zaangażowanego w to oraz możliwości leczenia.

Posiadanie takiej wiedzy pomaga pacjentowi (i jego bliskim) zrozumieć własne trudności, odciąża z poczucia winy i wstydu, oraz motywuje do podjęcia terapii. Osoby dotknięte tym problemem często słyszały przez wiele lat, że są głupie, niezorganizowane, leniwe, mało ambitne, niechlujne itp. Dzięki edukacji mogą dowiedzieć się, że niektóre z ich trudności wynikają z zaburzeń psychicznych, a nie z ich złej woli czy „złego charakteru”. Takie zrozumienie pozwala na budowanie bardziej optymistycznego podejścia do życia i procesu terapii. Odpowiednia edukacja rodziny i bliskich pozwala natomiast zdefiniować strategie postępowania wobec trudnych momentów pacjenta.

Podstawą terapii farmakologicznej stosowanej w leczeniu ADHD u dorosłych (podobnie jak u dzieci) są leki stymulujące, takie jak metylofenidat i deksamfetamina – chociaż ta druga substancja nie jest dostępna w Polsce. Zgodnie z szerokim zakresem badań opartych na wiarygodnych wynikach, te substancje farmakologiczne są skuteczne i bezpieczne. Skuteczność ich działania u pacjentów z ADHD ocenia się na około 70%.

Stosowanie tych leków przyczynia się do poprawy objawów ADHD oraz ogólnego funkcjonowania pacjenta. Poprawa zazwyczaj dotyczy również samooceny pacjenta, kontrolowania wybuchów złości, zmian nastroju oraz innych problemów związanych z ADHD.

Możliwe działania niepożądane zazwyczaj nie są poważne i obejmują takie symptomy jak ból głowy, utrata apetytu, kołatania serca, nerwowość, trudności z zasypianiem oraz suchość w ustach. Z reguły ustępują one samoistnie. Przed rozpoczęciem terapii warto przeprowadzić odpowiednie badania lekarskie, ponieważ stosowanie tych leków może powodować wzrost ciśnienia krwi, częstotliwości akcji serca oraz zmniejszenie masy ciała. Należy monitorować te parametry w trakcie terapii.

Leki stymulujące są niewskazane u kobiet w ciąży, matek karmiących piersią oraz osób z zaburzeniami psychicznymi. Należy zachować ostrożność i skonsultować się z lekarzem specjalistą przed zastosowaniem tych leków u osób z nadciśnieniem, chorobami serca, nadczynnością tarczycy oraz jaskrą.

Stosowanie leków stymulujących wzbudza kontrowersje w społeczeństwie oraz wśród specjalistów. Jedną z głównych obaw jest ryzyko uzależnienia. Badania wykazują, że ryzyko uzależnienia od tych substancji jest minimalne przy podawaniu doustnym, zwłaszcza w przypadku preparatów o przedłużonym uwalnianiu. Terapia ta nie prowadzi do uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Stosowanie leków stymulujących może pomóc pacjentom ograniczyć nadużywanie substancji psychoaktywnych i zwiększyć szanse na trwałą abstynencję. Nie stwierdzono rozwoju tolerancji ani konieczności zwiększania dawek w trakcie terapii. Co więcej, u niektórych pacjentów obserwuje się konieczność zmniejszenia dawki leku w miarę poprawy objawów. Stosowanie leków stymulujących u dorosłych z ADHD nie wpływa negatywnie na zdolność prowadzenia pojazdów, a nawet może ją poprawić poprzez zwiększenie koncentracji uwagi.

Dawkę leków stymulujących należy dostosować do indywidualnych potrzeb pacjenta, z uwzględnieniem efektów terapeutycznych i efektów ubocznych. Zaleca się rozpoczęcie terapii od niskiej dawki, z stopniowym zwiększaniem, aby minimalizować potencjalne działania niepożądane.

W przypadku braku skuteczności terapii lekami stymulującymi lub wystąpienia zbyt silnych działań niepożądanych, można rozważyć zastosowanie atomoksetyny, która nie należy do tej samej grupy leków stymulujących.

Alternatywnie, można wypróbować terapię bupropionem, modafinilem, guanfacyną lub trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, chociaż należy pamiętać, że te substancje mają większe ryzyko działań niepożądanych i mniejszą skuteczność w poprawie koncentracji w porównaniu z lekami stymulującymi i atomoksetyną.

Niestety w Polsce nie ma zarejestrowanych leków do leczenia ADHD u dorosłych, co oznacza, że nie są one refundowane. Koszt miesięcznej terapii może wynosić od 200 do 500 złotych, co stanowi znaczące obciążenie finansowe dla pacjentów.

U osób dorosłych z ADHD zalecane są metody interwencji psychospołecznych, takie jak coaching i terapia poznawczo-behawioralna.

Coaching może być przeprowadzany zarówno indywidualnie, jak i w grupie, a jego celem jest nauka praktycznych umiejętności rozwiązywania problemów w określonych sytuacjach.

Program coachingowy i terapia poznawczo-behawioralna mogą obejmować takie elementy jak zaakceptowanie ADHD, nauka zarządzania czasem i planowania działań, koncentracja na jednym celu w danym czasie, umiejętność organizowania aktywności domowych, zawodowych i innych, radzenie sobie z problemami w relacjach międzyludzkich oraz rozumienie emocjonalnych obciążeń związanych z ADHD.

Terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje techniki behawioralne (nauka efektywnej komunikacji, planowanie dnia) oraz techniki poznawcze (wyznaczanie mocnych stron pacjenta, rozróżnianie szkodliwych objawów ADHD od przydatnych).

Badania potwierdzają skuteczność coachingu i terapii poznawczo-behawioralnej u osób dorosłych z ADHD, jednak nie są one jedyną formą terapii. Są one ważnym uzupełnieniem farmakoterapii, szczególnie przydatnym dla osób preferujących podejście psychologiczne lub gdy farmakoterapia nie jest wystarczająco skuteczna.

U większości osób ADHD utrzymuje się przez całe życie, a gdy nie są one leczone objawy tego zespołu skutkują istotnym upośledzeniem funkcjonowania psychospołecznego oraz dużą częstością występowania innych zaburzeń psychicznych. Prowadzi to do wzmożonego cierpienia psychicznego samego pacjenta, ale też do znacznego obciążenia ekonomicznego dla społeczeństwa. Leczenie osób z ADHD, niezależnie od wieku pacjenta, powinno być kompleksowe i obejmować psychoedukację, farmakoterapię, metody psychoterapeutyczne oraz – w idealnej sytuacji – trening i oddziaływania wobec partnera dorosłego pacjenta, jego rodziny i innych bliskich osób.

Zdaniem ekspertów diagnostyką ADHD u dorosłych oraz ich leczeniem powinny się zajmować wyspecjalizowane w tym zakresie ośrodki, jednak ich dostępność w Polsce jest bardzo ograniczona.