Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) to wirus powodujący zapalenie wątroby typu B (WZW B), zarówno ostre, jak i przewlekłe.

Charakterystyczną cechą HBV jest jego integracja z materiałem genetycznym zakażonej osoby, co sprawia, że całkowite wyeliminowanie wirusa z organizmu jest bardzo trudne. Jest on odporny na leki przeciwwirusowe, co sprawia, że może powrócić po zakończeniu leczenia anty-HBV.

HBV jest uważany za wirusa onkogennego, ponieważ przewlekłe zakażenie może prowadzić do raka wątrobowokomórkowego.

Na powierzchni HBV znajduje się m.in. glikoproteina „s” – antygen HBs (HBsAg), a w rdzeniu znajduje się materiał antygenowy HBcAg. Zakażona komórka wątroby wytwarza niezakaźne cząstki HBsAg, HBeAg można znaleźć we krwi, a HBcAg jest zlokalizowany wewnątrz komórek wątroby. HBeAg oraz DNA HBV są wskaźnikami intensywnej replikacji wirusa i zakaźności chorego.

Białka wirusa pobudzają odporność zakażonej osoby do produkcji przeciwciał, które są wykorzystywane do monitorowania zakażenia i leczenia. Zakażenie HBV prowadzi do wytwarzania przeciwciał przeciwko antygenom wirusa.

Jedynym źródłem zakażenia wirusem HBV jest człowiek. Istnieją trzy główne drogi transmisji:- przez krew (np. przez skażone narzędzia medyczne podczas zabiegów, które uszkadzają skórę)- drogą płciową- okołoporodową

Do zakażenia wystarczy niewielka ilość zainfekowanej krwi.

Grupy ryzyka zakażenia wirusem HBV (około 30% zakażeń nie można powiązać z konkretnymi czynnikami ryzyka) to między innymi:- bliski kontakt z osobą chorą na ostre lub przewlekłe zapalenie wątroby typu B - inwazyjne procedury medyczne, leczenie suplementami krwi, hemodializa, tatuaże i inne zabiegi narażające skórę- wielu partnerów seksualnych- uzależnienie od narkotyków dożylnych- zawodowe narażenie na kontakt z krwią i innymi płynami ustrojowymi (personel medyczny, personel placówek opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych umysłowo)- osoby przebywające w więzieniu

Wirusowe zapalenie wątroby typu B posiada dwie formy - ostre i przewlekłe. Po zakażeniu, pacjent może rozwinąć ostrą postać wirusowego zapalenia wątroby typu B, która może przebiegać różnie, czasami nawet bezobjawowo lub z niecharakterystycznymi objawami. Najczęstsze symptomy to męczliwość, nudności, wymioty, ból brzucha, ból mięśni, ból stawów oraz świąd skóry.

Kilka dni lub tygodni przed pojawieniem się tych objawów, mogą wystąpić uporczywe bóle mięśni i stawów. U niektórych osób wirusowe zapalenie wątroby typu B może spowodować żółtaczkę, której towarzyszy ciemny mocz i jasny stolec.

Późne stadium zapalenia wątroby typu B może ewoluować do postaci przewlekłej. Proces ten występuje u 2–5% pacjentów dorosłych (czasami nawet do 10%).

Czynniki sprzyjające przejściu ostrego WZW typu B w postać przewlekłą:

1. zakażenie w okresie okołoporodowym lub we wczesnym dzieciństwie
2. duża dawka zakaźna, czyli wysokie stężenie cząsteczek wirusa wywołujących infekcję
3. przebieg ostrego okresu bez żółtaczki
4. łagodny przebieg ostrego okresu
5. niska aktywność aminotransferazy alaninowej (ALT) w ostrym okresie
6. płeć męska
7. starszy wiek
8. immunosupresja (np. leki obniżające odporność lub istniejąca choroba prowadząca do osłabienia odporności)
9. stosowanie glikokortykosteroidów podczas objawów zwiastujących i rozwiniętej choroby.

Większość pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby typu B nie odczuwa żadnych dolegliwości. Najczęstszym objawem jest uczucie zmęczenia, często występuje również obniżony nastrój.

Może dojść do niewielkiego powiększenia wątroby, a w cięższych przypadkach może pojawić się łagodna żółtaczka (stała lub okresowa).

U niektórych pacjentów pierwsze objawy przewlekłego WZW typu B mogą występować wraz z już rozwiniętą marskością wątroby i nadciśnieniem wrotnym (np. powiększenie śledziony) lub pozawątrobowymi powikłaniami: guzkowym zapaleniem tętnic, leukocytoklastycznym zapaleniem naczyń krwionośnych, kłębuszkowym zapaleniem nerek.

Przebieg przewlekłego WZW typu B zależy od tempa włóknienia wątroby, które prowadzi do marskości wątroby.

Wyróżniamy 5 faz choroby, które zazwyczaj występują naprzemiennie:

1. Faza I, przewlekłe zakażenie HBeAg-dodatnie – obecność HBeAg we krwi obok wysokiego stężenia HBsAg, a DNA HBV (materiał genetyczny wirusa) osiąga wysoki poziom. Poziom aktywności ALT (alaninowej aminotransferazy) może być normowany lub lekko podwyższony. Badania biopsji wątroby mogą wykazać niewielkie zmiany zapalne lub martwicze lub w ogóle ich brak. Upacjentów zakażonych w późnym dzieciństwie i u dorosłych ten okres, charakteryzujący się dużą zakaźnością, może trwać krótko.
2. Faza II, przewlekłe zapalenie wątroby HBeAg-dodatnie – ilość DNA HBV we krwi jest zmienna, lecz niższa niż w poprzedniej fazie. Okresowo zwiększa się aktywność ALT. Zmiany martwiczo-zapalne w wątrobie mogą mieć różne nasilenie. Okres ten trwa miesiącami lub latami i może zakończyć się zanikiem HBeAg z wytworzeniem przeciwciał (serokonwersja). U około 4% pacjentów może dojść do reserokonwersji, czyli ponownego pojawienia się antygenu wirusa we krwi. Im częstsze są okresy zaostrzeń, tym bardziej nasilone jest włóknienie wątroby.
3. Faza III (dawniej nazywana nieaktywnym nosicielstwem HBV) przewlekłe zakażenie HBeAg-ujemne – obecność przeciwciał anty-HBe, ilość DNA HBV jest mała – zwykle, chociaż czasami wyższa lub niewykrywalna. Poziom aktywności ALT pozostaje w normie. Zmiany histopatologiczne zależą od częstości i "głębokości" zmian w okresie poprzednim, co prowadzi do zróżnicowanego nasilenia włóknienia i zapalenia. Istnieje ryzyko rozwoju marskości i raka wątrobowokomórkowego. Naturalne zniknięcie HBs i pojawienie się przeciwciał anty-HBs szacuje się na 1–3% na rok po wielu latach obecności DNA HBV we krwi.
4. Faza IV, przewlekłe zapalenie wątroby HBeAg-ujemne – obecność przeciwciał anty-HBe we krwi, a stężenie DNA HBV jest zmienna, co dotyczy również aktywności ALT oraz zmian martwiczo-zapalnych w wątrobie. Charakterystyczne objawy aktywnego zapalenia stwierdza się u 10–30% pacjentów, a u około 0,5% dochodzi do niewydolności wątroby. Okresy zaostrzeń są przeplatane okresami remisji, co stanowi kluczową cechę tej fazy zakażenia.
5. Faza V, zakażenie utajone (HBsAg-ujemne) – zazwyczaj z nierozpoznawalnym DNA HBV we krwi (lub okresowo w bardzo małym stężeniu), w surowicy występują przeciwciała anty-HBc, mogą również pojawić się anty-HBs. Zmniejsza się ryzyko marskości i niewydolności wątroby po zniknięciu HBsAg, ale ryzyko raka wątrobowokomórkowego nadal jest większe niż w populacji ogólnej.

1. Marskość wątroby
   Marskość wątroby może rozwinąć się w ciągu 5 lat u 8–20% pacjentów z przewlekłym WZW typu B. Istnieje wiele czynników ryzyka, w tym intensywna replikacja wirusa HBV, współistniejące zakażenie HCV i HIV, wiek średni lub starszy, płeć męska, częste zaostrzenia oraz spożywanie alkoholu.
2. Rak wątrobowokomórkowy
   Rak wątrobowokomórkowy może występować zarówno u pacjentów z marskością wątroby (szczególnie u tych z niewyrównaną marskością), jak i u osób bez marskości. Największe ryzyko wystąpienia raka dotyczy pacjentów powyżej 45. roku życia, z dodatnim wynikiem HBeAg, u których w rodzinie znane są przypadki raka wątrobowokomórkowego, z intensywną replikacją wirusa HBV, nadmiernym spożywaniem alkoholu oraz paleniem papierosów.
3. Powikłania pozawątrobowe
   Powikłania pozawątrobowe są rzadkie, najczęściej występuje przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek, guzkowe zapalenie tętnic oraz krioglobulinemia mieszana.

Zakaz spożywania alkoholu zalecany jest w celu zahamowania uszkodzenia wątroby i opóźnienia postępu choroby do stadium marskości. Osoby podatne na WZW typu A powinny zostać zaszczepione przeciwko HAV. Usiłowanie całkowitej eliminacji wirusa HBV z organizmu jest mało prawdopodobne ze względu na jego specyficzną formę materiału genetycznego. Głównym celem leczenia przeciwwirusowego jest uzyskanie trwałego zahamowania namnażania się wirusa HBV, aby zahamować procesy zapalne w wątrobie i zapobiec rozwojowi raka wątrobowokomórkowego.

W leczeniu WZW typu B stosuje się interferony oraz różne inhibitory odwrotnej transkryptazy. Wybór odpowiedniego schematu leczenia zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta. Należy pamiętać, że leki przeciwwirusowe mogą powodować działania niepożądane, dlatego ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza i informowanie go o ewentualnych niepokojących objawach.

Zapobieganie zakażeniom w służbie zdrowia i poza nią jest kluczowe - należy ściśle przestrzegać określonych zasad. Należy stosować sprzęt jednorazowego użytku i odpowiednio zabezpieczać materiały skażone, stosować prezerwatywy podczas kontaktów seksualnych, przeprowadzać badania dawców krwi i ograniczać podawanie preparatów krwi.

Nie jest konieczna izolacja chorych na WZW typu B, ale osoby chore powinny chronić innych przed swoimi osobistymi rzeczami, które mogą być skażone krwią. Należy unikać kontaktów seksualnych do czasu wyeliminowania zakażenia HBV lub zakończenia pełnego szczepienia partnera.

Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B jest dostępne. Szczepionki przeciwko WZW B są typu „nieżywego”. Dla dorosłych szczepienie jest wymagane dla osób wykonujących zawody medyczne narażające na ryzyko zakażenia, studentów kierunków medycznych oraz osoby narażone na zakażenie ze względu na kontakt z osobą zakażoną WZW B.

Szczepienia zalecane dla osób podatnych na zakażenie obejmują osoby narażone na zakażenie poprzez kontakt seksualny, przewlekle chore o dużym ryzyku zakażenia HBV oraz osoby przygotowywane do zabiegów operacyjnych.

Podstawowy schemat szczepienia przeciwko WZW B obejmuje 3 dawki domięśniowo w mięsień naramienny. Osoby otrzymujące pełny cykl szczepienia zwykle nie potrzebują dawek przypominających.

W Polsce od 1996 roku obowiązkowe szczepienie noworodków przeciwko WZW B obejmuje trzy dawki podawane w różnych miesiącach życia.