Osoba o anankastycznym charakterze często sprawia wrażenie skupionej i skoncentrowanej. Jej zachowanie, sposób wypowiedzi i mimika twarzy wskazują na to, że jest osobą dbającą o porządek i kontrolę nad sobą oraz otoczeniem. W przeciwieństwie do osób luźnych i roztrzepanych, anankastyczna jednostka stara się trzymać wszystko pod kontrolą i postępuje zgodnie z normami społecznymi. Czuje się dobrze, gdy wszystko jest uporządkowane, a jej zadania są wykonane sumiennie.

Osoby o innym charakterze, które nie przejmują się normami postępowania, mogą wywołać u anankastycznej jednostki frustrację i chęć zmuszenia ich do przestrzegania reguł.

Anankastyczne osobowości cechuje pedanteria, dokładność, perfekcjonizm i skupienie na szczegółach. Choć odnoszą sukcesy w pracach wymagających tych cech, muszą poświęcać dużo czasu i wysiłku. Trudno im poradzić sobie w sytuacjach nieprzewidywalnych i niezgodnych z ustalonymi regułami oraz uczestniczyć w spontanicznej zabawie.

Osoby o osobowości anankastycznej mogą też być określane jako obsesyjno-kompulsywne lub kompulsywne.

Osoba posiadająca cechy anankastycznej osobowości wydaje się być skupiona i skoncentrowana na pracy lub innych czynnościach, z mniejszym naciskiem na sfery emocjonalne i relacje z innymi osobami. Ich codzienne interakcje mogą być formalne i poważne, z brakiem reakcji na sytuacje, które inni odbierają jako zabawne.

Według teorii psychodynamicznej, osoby z osobowością anankastyczną borykają się z problemami z kontrolą, poczuciem winy oraz przenoszeniem uczuć lub skojarzeń z jednego obiektu na inny. Związane z tym jest znaczenie poczucia winy u tych osób, które mają głębsze problemy z kontrolą, winą, stłumioną złością i obawą przed oceną innych oraz własną złością. Osoby anankastyczne stosują określone mechanizmy obronne, takie jak przemieszczanie emocji, racjonalizacja czy intelektualizacja. Przykłady ilustrujące te mechanizmy pokazują, jak osoby anankastyczne mogą zablokować sobie zdolność do odczuwania i radzenia sobie z emocjami, skupiając się na rozumowych lub moralnych aspektach problemów.

Mają trudności z przyjęciem wsparcia od innych oraz z wyrażaniem uczuć bez lęku i wstydu. Często oczekują, że inni będą postępować w taki sam sposób jak one. Osoby anankastyczne mogą popaść w nadmiar wątpliwości i ostrożności, co objawia się trudnościami w podejmowaniu decyzji oraz paraliżem decyzyjnym. Mają tendencję do przeciągania procesu podejmowania decyzji i zwlekania z nią, aż sytuacja zewnętrzna zrobi to za nich.

Przyczyny osobowości obsesyjno-kompulsywnej nie zostały jeszcze w pełni zrozumiane. Naukowcy sądzą, że mają one różne podłoże, zarówno genetyczne, jak i związane z doświadczeniami w dzieciństwie oraz cechami osobowości. Nie jest jednak do końca jasne, jak dokładnie te czynniki się wzajemnie przenikają. Rozwój osobowości anankastycznej jest wysoce skomplikowany i związany z różnymi czynnikami. Niektórzy specjaliści wskazują na specyficzne cechy rodzin osób z tą problematyczną osobowością. Niektóre z nich charakteryzowały się nadmierną kontrolą i ocenianiem dziecka, podczas gdy inne były bardziej otwarte i swobodne. W takich rodzinach dziecko mogło przyjmować pewne wzorce zachowań i wartości z otoczenia kulturowego.

Kryteria identyfikacji tej osobowości przez psychiatrów obejmują:

• nadmierne wątpliwości i ostrożność,
• obsesyjne skupienie na detalach, regulaminach, listach, porządkowaniu, organizacji lub schematach postępowania,
• nieustanna konieczność utrzymania porządku, czystości i ładu,
• perfekcjonizm, który może czasami utrudniać wykonywanie zadań,
• zbyt duża sumienność, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, skrupulatność i nadmierna koncentracja na wydajności, kosztem relacji z innymi i przyjemności,
• pedantyzm i podporządkowanie się normom społecznym w nadmiarze,
• sztywność w kwestiach moralnych i nieugiętość,
• irracjonalne oczekiwanie, że inni będą działać zgodnie z metodami pacjenta, albo niesłuszny opór przed pozwoleniem innym na działanie,
• pojawianie się natrętnych, niechcianych myśli lub impulsów.

Leczenie polega głównie na długoterminowej psychoterapii. Osoby z tego rodzaju zaburzeniami rzadko decydują się na psychoterapię z powodu wymienionych cech, ponieważ uważają, że stan obecny jest właściwy i nie wymaga zmian. W przeciwieństwie do osób z natręctwami, które odczuwają swoje objawy jako niepożądane i źródło cierpienia, osoby anankastyczne często akceptują swoje cechy.

Leki mogą być stosowane w przypadku wyraźnych problemów z nastrojem (takich jak depresja) lub wyraźnych objawów obsesyjnych i kompulsywnych. Najczęściej przepisywane są leki z grupy nowoczesnych leków przeciwdepresyjnych.