Aorta to główne naczynie krwionośne w ludzkim ciele. Serce pompuje krew do aorty, która dostarcza krew do wszystkich narządów i tkanek poprzez odgałęzienia. Anatomia aorty przypomina hak lub uchwyt parasola. Składa się z aorty wstępującej, łuku aorty i aorty zstępującej.

Tętniak to fragment tętnicy, w którym następuje poszerzenie światła o ponad 50% w porównaniu do wartości prawidłowej. Średnica aorty u zdrowych dorosłych zwykle nie przekracza 40 mm. Wzrost średnicy aorty z wiekiem jest naturalny i zależny od wielu czynników, takich jak wiek, płeć oraz ciśnienie tętnicze. Powiększanie się aorty może prowadzić do tętniaków, które w skrajnych przypadkach stanowią zagrożenie życia.

Do zmian w ścianie aorty, które prowadzą do tętniaków, najczęściej prowadzi miażdżyca. Istnieją również inne, rzadsze przyczyny, takie jak zmiany zwyrodnieniowe w naczyniach spowodowane chorobami genetycznymi czy autoimmunologicznymi.

Tętniaki aorty można podzielić na różne grupy, uwzględniając kształt, budowę ściany i umiejscowienie. Istnieją tętniaki workowate i wrzecionowate oraz tętniaki prawdziwe i rzekome.

Podział prócz kształu i budowy ściany, obejmuje również umiejscowienie tętniaków, takie jak tętniaki aorty brzusznej, piersiowej oraz piersiowo-brzuszne.

Częstość występowania tętniaków aorty zwiększa się wraz z wiekiem. Jest to coraz częstsza choroba w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce. Oprócz starszego wieku, czynniki ryzyka rozwoju tętniaka aorty to płeć męska, przypadki w rodzinie, palenie papierosów, miażdżyca, POChP, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, choroba zarostowa tętnic obwodowych i choroba niedokrwienna serca.

Niedawne badania genetyczne wykazały podłoże genetyczne tętniaków, związane z chromosomem 9p21. Tętniaki częściej występują u osób rasy białej. Tętniaki aorty brzusznej stanowią większość, częściej u mężczyzn, zwiększając się wraz z wiekiem. Zapadalność zmniejszyła się w ciągu ostatnich 20 lat. Tętniaki aorty brzusznej występują również u chorych na chorobę niedokrwienną serca i miażdżycę tętnic kończyn dolnych. Tętniaki aorty piersiowej występują równie często u obu płci i w większości dotyczą aorty wstępującej. Pęknięcie tętniaków aorty brzusznej jest rzadkie, ale może prowadzić do śmierci. W USA jest to 13. przyczyna zgonów, z około 15 000 ofiar rocznie.

Tętniak aorty zazwyczaj nie wywołuje objawów przez długi czas. Jednak poszerzony fragment aorty sprzyja powstawaniu skrzepów, które mogą powodować incydenty zatorowe. Objawy tętniaka zależą od jego umiejscowienia. Tętniak w okolicy klatki piersiowej może objawiać się bólem w klatce piersiowej i pleców, rzadko występują także inne objawy takie jak chrypka, kaszel czy duszność. W przypadku tętniaka aorty wstępującej lub łuku aorty mogą wystąpić objawy związane z niewydolnością serca, zespołem żyły głównej górnej oraz innymi objawami.

Tętniak aorty brzusznej zwykle nie daje objawów, ale przy dużych tętniakach może pojawiać się ból w okolicy pępka. Pęknięcie tętniaka jest stanem zagrażającym życiu i objawia się silnym bólem w klatce piersiowej lub jamie brzusznej. Badania lekarskie pozwalają na wykrycie tętniaków, a podczas osłuchiwania brzucha stetoskopem można usłyszeć szmery nad aortą brzuszną.

Jeśli istnieje podejrzenie wystąpienia tętniaka aorty, należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu i przeprowadzić odpowiednie badania diagnostyczne. Szybka diagnoza pozwala na ocenę ryzyka i szybkie podjęcie leczenia.

W przypadku nagłego pogorszenia stanu pacjenta z rozpoznanym tętniakiem aorty (np. podejrzenie pęknięcia tętniaka), konieczne jest natychmiastowe wezwanie karetki pogotowia. Pęknięcie tętniaka aorty wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Tętniak zazwyczaj jest przypadkowo diagnozowany poprzez badania obrazowe wykonywane z innych powodów, na przykład podczas rutynowych badań lub z powodu innych schorzeń, na przykład miażdżycy.

Podstawowymi testami diagnostycznymi w przypadku podejrzenia tętniaka aorty są: badanie RTG klatki piersiowej (gdzie widać poszerzenie aorty piersiowej), echokardiografia (pozwala na ocenę aorty przy podejrzeniu tętniaka aorty wstępującej i łuku, a przy podejrzeniu tętniaka aorty zstępującej najlepszą metodą jest USG przezprzełykowe), USG jamy brzusznej (podstawowa metoda diagnozowania tętniaków aorty brzusznej).

Angiografia klasyczna lub angio-TK pozwala dokładnie ocenić tętniaka pod kątem jego wielkości i zasięgu. Angio-MR jest wykorzystywane w przypadku, gdy nie można wykonać angio-TK. Aortografię często wykonuje się przed zabiegami wewnątrznaczyniowymi. W zależności od wielkości tętniaka aorty, może on być monitorowany lub pacjent może być kwalifikowany do operacji naczyniowej.

W przypadku bezobjawowych tętniaków aorty piersiowej, przeprowadza się kontrolne badania angio-TK lub angio-MR. W przypadku tętniaków aorty brzusznej, częstotliwość kontroli zależy od ich rozmiaru.

Zarówno w profilaktyce, jak i terapii tętniaków aorty kluczowe znaczenie ma eliminacja czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza rzucenie palenia papierosów oraz odpowiednie kontrolowanie ciśnienia krwi. Przed planowanym leczeniem tętniaka aorty konieczna jest również ocena stanu serca pod kątem choroby wieńcowej i ewentualne leczenie, jeśli jest ona obecna.

Terapia farmakologiczna obejmuje stosowanie leków z grupy β-blokerów. Długotrwałe przyjmowanie doustne tych leków spowalnia tempo wzrostu tętniaków aorty brzusznej o średnicy powyżej 4 cm, ale nie zmniejsza ryzyka pęknięcia. Leczenie farmakologiczne jest zalecane również u pacjentów z tętniakiem aorty piersiowej i z zespołem Marfana. W przypadku pacjentów z zespołem Marfana lekarz może również przepisać losartan.

Podstawową metodą terapii jest leczenie operacyjne. Zwykle polega ono na usunięciu zmienionego odcinka aorty i wszczepieniu protezy naczyniowej w miejsce tętniaka. Decyzję o konieczności operacji podejmuje lekarz we współpracy z pacjentem, biorąc pod uwagę wielkość tętniaka, jego postęp, ewentualne objawy, a także stan zdrowia pacjenta. Ogólnie operacja jest wskazana dla dużej tętniaków bez objawów (powyżej 55 mm lub 60 mm), szybko rosnących tętniaków (≥5 mm w ciągu 6 miesięcy lub ≥7 mm w ciągu roku) oraz dla wszystkich tętniaków z objawami lub pękniętymi. Po operacji zaleca się regularne badania kontrolne za pomocą USG lub TK co 5 lat.

Zabieg wewnątrznaczyniowego wszczepienia stentu, czyli procedura małoinwazyjna, polega na wprowadzeniu "sprężynki" stabilizującej ścianę aorty za pomocą specjalnego cewnika przezskórnego. W przypadku tętniaka aorty zstępującej możliwe jest zastosowanie tego zabiegu; natomiast w przypadku tętniaka aorty brzusznej, procedura ta jest rezerwowana dla chorych, u których operacja wiąże się z dużym ryzykiem lub jest niemożliwa. Po zabiegu konieczne jest regularne monitorowanie w celu wykrycia ewentualnego dalszego wzrostu tętniaka.

Tętniaki mają tendencję do powiększania się i pękania. Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej w ciągu 5 lat jest tym większe, im większa jest średnica tętniaka. Jeśli średnica tętniaka zwiększa się wyraźnie z badania na badanie, ryzyko pęknięcia również wzrasta.

Tętniaki aorty piersiowej powiększają się stopniowo, a każdy tętniak aorty może ulec rozwarstwieniu.

Pęknięcie tętniaka aorty to ciężki stan, który w 50% przypadków kończy się zgonem przed dotarciem do szpitala. Ryzyko związane z operacją pękniętego tętniaka aorty jest znacznie większe niż w przypadku planowego zabiegu.

Po usunięciu tętniaka aorty i przebiegu operacji bez powikłań, pacjenci żyją podobnie długo jak osoby bez tętniaka aorty.

Po zakończeniu terapii tętniaka aorty istotne jest surowe przestrzeganie zaleceń medycznych. Duże znaczenie ma profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym zaprzestanie palenia tytoniu, regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, utrzymanie prawidłowej wagi, kontrola nad nadwagą, oraz monitorowanie chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca, czy POChP.

Regularne badania kontrolne są niezbędne. Po operacji, konieczne są one co 5 lat. Po zabiegu wewnątrznaczyniowym wykonuje się badanie obrazowe aorty (często angio-TK) po 1, 6 i 12 miesiącach, a później, zazwyczaj raz w roku, a potem coraz rzadziej.

Nieznane są dokładne przyczyny, które powodują rozwój tętniaka aorty u niektórych osób pod wpływem czynników, takich jak miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze, podczas gdy u innych nie. Jednak wiadomo, że choroby przewlekłe, takie jak miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze, oraz palenie tytoniu sprzyjają powstawaniu tętniaków. Dlatego ważne jest stosowanie odpowiedniej profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, aby uniknąć rozwoju tętniaka aorty. W przypadku wystąpienia hipercholesterolemii lub nadciśnienia tętniczego, konieczne jest prawidłowe leczenie i przestrzeganie zaleceń lekarskich.