Hipokaliemia to niedostateczne stężenie potasu we krwi, które jest poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest ważnym elektrolitem dla organizmu, wpływającym na funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni i serca. Znajduje się głównie wewnątrz komórek, a jego regulacją zajmują się nerki. Potas dostarczany jest do organizmu z pokarmem i płynami.

Prawidłowe stężenie potasu we krwi powinno wynosić od 3,5 do 5,2 mmol/l. W laboratoriach normy te mogą minimalnie się różnić.

• Hipokaliemia oznacza poziom potasu poniżej 3,5 mmol/l
• Łagodna hipokaliemia to stężenie potasu między 3,1 a 3,5 mmol/l
• Umiarkowana hipokaliemia to poziom potasu od 2,5 do 3,0 mmol/l
• Ciężka hipokaliemia to stężenie potasu poniżej 2,5 mmol/l

Niedobór potasu może wynikać z różnych czynników, takich jak leki moczopędne, zaburzenia hormonalne, choroby nerek, wrodzone zaburzenia czynności nerek, stosowanie niektórych leków i toksyn, biegunka, nadużywanie środków przeczyszczających, oparzenia, obfite pocenie się, długotrwała niedożywienie, jadłowstręt psychiczny, alkoholizm, choroby wyniszczające.

Hipokaliemia jest częstym zaburzeniem szczególnie u osób przyjmujących leki moczopędne, mogąc wystąpić nawet u 20% pacjentów z niewydolnością serca lub nadciśnieniem tętniczym. Hipokaliemia może być również mylona z hiperkaliemią rzekomą z powodu niepoprawnego przechowywania próbki krwi.

Delikatna hipokaliemia zazwyczaj nie wywołuje żadnych symptomów.

Symptomy zwykle pojawiają się, gdy poziom potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, czyli gdy hipokaliemia jest umiarkowana lub ciężka.

Najczęściej zgłaszanymi wczesnymi objawami niedoboru potasu są: ogólne zmęczenie, zaparcia, kurcze mięśni, nieregularne bicie serca.

Symptomy zależą od stopnia nasilenia hipokaliemii i szybkości jej rozwoju. Szybko postępująca hipokaliemia, nawet umiarkowana, może prowadzić do: groźnych zaburzeń rytmu serca, osłabienia siły mięśni, zaparć, zatrzymania moczu (na skutek osłabienia mięśni pęcherza moczowego), zaburzeń neurologicznych - parestezji, nadpobudliwości nerwowej i apatii.

Objawy poważnej hipokaliemii są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie karetki pogotowia.

Pojawienie się wczesnych objawów hipokaliemii u osoby z dużym ryzykiem niedoboru potasu (na przykład osób przyjmujących leki moczopędne, cierpiących na biegunkę lub wymiotujących) jest sygnałem do skontaktowania się z lekarzem rodzinnym lub udaniem się na SOR w celu zbadania stężenia elektrolitów we krwi.

Nie powinno się samodzielnie zażywać suplementów potasu, ponieważ objawy mogą być spowodowane przez wiele innych przyczyn, a stężenie potasu w niektórych przypadkach może być zbyt wysokie.

Hipokaliemia jest diagnozowana na podstawie pomiaru poziomu potasu we krwi i stwierdzenia, że jest on poniżej normy.

Jeśli nieznana jest przyczyna hipokaliemii (np. skutki diuretyków, biegunka, wymiotowanie, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań, aby ustalić powód niskiego poziomu potasu.

Warto także zbadać poziom magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu często wiąże się z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu w organizmie polega zawsze na uzupełnianiu brakującej ilości tego składnika oraz na leczeniu przyczyny, która spowodowała niedobór.

W przypadku łagodnej hipokaliemii, gdy nie występują objawy niedoboru potasu, zazwyczaj wystarcza spożywanie pokarmów bogatych w ten składnik. Zaleca się spożywanie 50–100 mmol potasu dziennie, aby uzupełnić jego niedobór.

Do produktów zawierających dużą ilość potasu należą banany, pomidory, ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew oraz mleko.

W przypadku konieczności leczenia hipokaliemii lekarz może zalecić stosowanie suplementów potasu, które mogą być w postaci tabletek lub płynów. Ich przyjmowanie powinno odbywać się zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podczas leczenia hipokaliemii należy regularnie monitorować stężenie potasu we krwi na polecenie lekarza.

Jeśli hipokaliemia jest ciężka, konieczne może być leczenie szpitalne polegające na podaniu potasu dożylnie oraz regularnej kontroli jego stężenia we krwi.

Należy również leczyć lub usunąć przyczynę hipokaliemii, która może wynikać z przyjmowania leków, zaburzeń hormonalnych, chorób przewodu pokarmowego, chorób nerek, bądź niedostatecznej ilości potasu w diecie.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

W przypadku nadal istniejącej przyczyny hipokaliemii konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi oraz podjęcie odpowiednich działań w celu jego uzupełnienia.

U pacjentów narażonych na niedobór potasu podczas stosowania leków moczopędnych, konieczne jest zwiększenie podaży tego składnika poprzez suplementację. Przede wszystkim dotyczy to osób przyjmujących duże dawki diuretyków. Zazwyczaj dodatkowe spożycie potasu na poziomie 20-40 mmol dziennie jest wystarczające. Jeśli zapotrzebowanie jest niższe, np. 10-20 mmol dziennie, należy uzupełnić go poprzez regularne spożywanie produktów bogatych w potas (jak wymienione wcześniej). W przypadku większej potrzeby potasu, konieczne może być stosowanie tabletek z potasem o przedłużonym uwalnianiu, zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy również regularnie monitorować poziom potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest zmiana terapii poprzez dodanie leku moczopędnego, który ogranicza wydalanie potasu z moczem. W takiej sytuacji konieczne jest również regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.