Potocznie mówi się czasami o stanie przedzawałowym, czyli stanie poprzedzającym wystąpienie zawału. W sensie medycznym nie ma jednak takiej choroby, co oznacza, że nie ma kryteriów, które określałyby, co jest stanem przedzawałowym, jakie towarzyszą mu objawy i w jaki sposób stan taki się rozpoznaje.

Można natomiast mówić o wczesnych objawach zawału serca. Należy pamiętać, że nie u każdej osoby objawy zawału będą nagłe i będą przebiegać gwałtownie. U niektórych osób objawy rozwijają się powoli. Do wczesnych objawów zawału należą:

• dyskomfort w klatce piersiowej - większość zawałów serca wiąże się z dyskomfortem odczuwanym na środku klatki piersiowej, który trwa dłużej niż kilka minut; dyskomfort ten może ustępować i nawracać; może on przypominać nieprzyjemny ucisk, ściskanie, uczucie pełności lub ból
• dyskomfort w innych obszarach górnej części ciała - objawy mogą obejmować ból lub dyskomfort w jednym lub obu ramionach, plecach, szyi, szczęce lub żołądku.
• duszność - może występować z dyskomfortem w klatce piersiowej lub bez niego
• inne objawy - inne możliwe objawy obejmują oblewanie się zimnym potem, nudności lub zawroty głowy.

Niektórzy jako stan przedzawałowy określają niestabilną dławicę piersiową. Jest to stan, kiedy przepływ krwi w tętnicy wieńcowej jest ograniczony, ale nie całkowicie zablokowany. Występuje wówczas niedokrwienie mięśnia sercowego w spoczynku lub przy minimalnym wysiłku, ale bez ostrego uszkodzenia lub martwicy komórek mięśnia serca (kardiomiocytów).

Objawy dławicy piersiowej niestabilnej są takie same jak zawału serca.

W razie ich wystąpienia należy wezwać pogotowie ratunkowe!

Niestabilna dławica wieńcowa zwiększa ryzyko zawału serca, ale nie oznacza to, że u każdej osoby z dławicą dojdzie do zawału.

Zawał serca polega na uszkodzeniu mięśnia sercowego spowodowanym niedokrwieniem. Jest to stan, w którym serce nie otrzymuje wystarczającej ilości krwi, co prowadzi do martwicy tkanek.

Niedokrwienie powoduje początkowo zaburzenia w pracy komórek mięśnia sercowego, a następnie ich obumieranie. W rezultacie substancje z tych komórek dostają się do krwi, np. troponina, którą można wykryć we krwi pacjenta z zawałem serca. Martwe komórki zostają zastąpione blizną w miarę upływu czasu.

Wyróżnia się kilka rodzajów zawału serca, nazywanych także ostrymi zespołami wieńcowymi. Na podstawie wyników elektrokardiografii (EKG) można określić:

• zawał serca bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI) – gdy nie widoczne jest uniesienie odcinka ST na EKG
• ostry zespół wieńcowy z uniesieniem odcinka ST (STEMI) – z charakterystycznym uniesieniem odcinka ST na EKG.

Zawał serca najczęściej występuje w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej w tętnicy wieńcowej, która jest naczyniem dostarczającym krew do serca. Pęknięcie blaszki powoduje powstanie skrzepu, który blokuje naczynie wieńcowe i uniemożliwia dotarcie krwi do mięśnia sercowego.

Rzadziej zawał może być spowodowany niedotlenieniem mięśnia sercowego z powodu braku równowagi między dostarczaniem a zapotrzebowaniem na tlen, które może być wynikiem m.in. zaburzeń rytmu serca, nadciśnienia tętniczego, niedociśnienia, niedokrwistości, skurczu tętnicy wieńcowej lub rozwarstwienia ściany naczynia wieńcowego.

Czasami zawał serca występuje nawet bez pęknięcia blaszki miażdżycowej, ale w wyniku długotrwałego zwężenia naczynia.

Przyczyny zawału są podobne do przyczyn rozwoju choroby wieńcowej, które są określane jako czynniki ryzyka miażdżycy lub chorób sercowo-naczyniowych.

Badania szacują, że rocznie w Polsce występuje ponad 100 000 przypadków ostrych zespołów wieńcowych (OZW). W 2018 roku zapadalność na OZW wynosiła 2997 przypadków na milion mieszkańców.

Objawem zawału serca jest charakterystyczny ból w klatce piersiowej:

• jest intensywny i różnorodny, zlokalizowany za mostkiem
• trwa ponad 20 minut i stopniowo narasta
• może promieniować do innych miejsc, takich jak żuchwa, lewy bark, lewe ramię, górna część brzucha
• intensywność bólu nie zależy od fazy oddychania ani pozycji ciała
• nie ustępuje po przyjęciu nitrogliceryny podjęzykowo

U osób w starszym wieku lub z cukrzycą, ból może mieć inny charakter.

Może występować również:

• duszność, czasem z kaszlem i obrzękiem płuc
• osłabienie
• zawroty głowy, stan przed omdleniem
• kołatanie serca
• ból w górnej części brzucha, nudności, wymioty
• niepokój, lęk, strach przed śmiercią

Mogą pojawić się także inne objawy, takie jak stan podgorączkowy, bladość, poty, przyspieszenie tętna, a rzadziej zwolnienie rytmu serca.

Zawał serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI) najczęściej występuje rano. Czasami może być niewykryty przez kilka dni lub tygodni.

Jeśli silny dyskomfort w okolicach klatki piersiowej nie ustępuje nawet po kilku minutach oraz nie zmniejsza się po odpoczynku lub zastosowaniu leku na ból serca, należy natychmiast skontaktować się z numerem alarmowym 999 lub 112. Warto poprosić też o pomoc osobę towarzyszącą.

Osoba dotknięta bólem powinna skontaktować się z pogotowiem, nawet jeśli nie jest pewna czy jej objawy sugerują zawał serca. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę z konieczności reakcji i nie ryzykować.

Niezwykle istotne jest szybkie rozpoczęcie leczenia zawału serca, ponieważ im wcześniej się to zrobi, tym większa szansa na uratowanie mięśnia sercowego. Trzeba pamiętać, że czas to mięsień i im dłużej tętnica jest zamknięta, tym większe ryzyko trwałych uszkodzeń.

Dlatego też konieczne jest skorzystanie z karetki pogotowia, aby już w drodze do szpitala można było rozpocząć leczenie. W przypadku podejrzenia zawału serca, ważne jest natychmiastowe wezwanie pomocy pod numerem 999 lub 112 i położenie się.