Badacze, którzy przeprowadzili badania nad dziećmi z rozpoznanym zespołem ADHD, zauważyli, że zaburzenie to często utrzymuje się w okresie dorosłości. U około 2/3 osób objawy mogą być pełnoobjawowe, ale występuje również stan "częściowej remisji", gdzie niektóre objawy są obecne, prowadząc jednocześnie do pogorszenia funkcjonowania. Nawet jeśli objawy mogą wydawać się mniej nasilone u osób dorosłych z ADHD, w rzeczywistości funkcjonują one gorzej niż ich zdrowi rówieśnicy. Zmiany zachodzące zarówno u pacjentów z ADHD, jak i wśród osób zdrowych w ich wieku, powodują istotne różnice między tymi grupami.

Wyniki wielu badań wskazały na czynniki ryzyka utrzymywania się ADHD w wieku dorosłym zidentyfikowane we wczesnym dzieciństwie. Należą do nich: podtyp mieszany ADHD w dzieciństwie, dziedziczność tego zaburzenia, silne nasilenie objawów, współwystępowanie depresji i innych zaburzeń psychicznych, niekorzystna sytuacja społeczna oraz obecność objawów psychopatologicznych u rodziców.

Badania wskazują, że około 2–5% dorosłych ma ADHD. Rodzinne występowanie objawów ADHD jest bardziej związane z czynnikami genetycznymi niż środowiskowymi, co sugeruje, że jest to stan utrzymujący się przez całe życie. Może występować częściej w niektórych populacjach, zwłaszcza wśród osób objętych opieką ośrodków sądowo-psychiatrycznych oraz osób z zaburzeniami osobowości.

Problemem jest także diagnoza ADHD u rodziców dzieci z tym zaburzeniem; około 20% z tych osób również ma ADHD. To istotne, ponieważ mogą oni mieć trudności z zastosowaniem terapii behawioralnej u swoich dzieci.

ADHD jest rozpoznawane względnie niedawno w większości krajów Europy, co sugeruje, że istnieje wiele dorosłych osób cierpiących na to zaburzenie, które dotąd nie otrzymały diagnozy i odpowiedniej terapii.

Jednym z powodów rzadkiego rozpoznawania i leczenia ADHD u dorosłych jest zmiana objawów tego zaburzenia wraz z wiekiem pacjentów. U młodszych osób dominują nadaktywność i impulsywność, podczas gdy u dorosłych objawy są mniej specyficzne, takie jak wewnętrzny niepokój, nieuwaga, dezorganizacja i upośledzenie funkcji wykonawczych. Diagnoza ADHD w tej grupie wiekowej może być utrudniona ze względu na współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, które są traktowane przez specjalistów jako główne lub jedyne schorzenie. To zjawisko jest również wzmocnione przez brak świadomości ADHD u dorosłych.

Rozpoznanie ADHD u osób dorosłych nie jest tak powszechne jak u dzieci i młodzieży, jednak istnieje wiele dowodów potwierdzających korzyści z diagnozy i leczenia tego zaburzenia w tej grupie wiekowej. Specjaliści mają wątpliwości co do konieczności diagnozowania ADHD u dorosłych oraz bezpieczeństwa stosowania leków stymulujących, ze względu na ryzyko uzależnienia, choć istnieją badania przeczące tym obawom.

Osoby dorosłe z ADHD często są postrzegane jako niezorganizowane, leniwe, złe lub agresywne, a nie jako pacjenci cierpiący na zaburzenie psychiczne wymagające leczenia.

Stosowanie leków stymulujących nadal budzi kontrowersje w przypadku dorosłych, chociaż są one uznawane za skuteczną terapię ADHD, niezależnie od wieku pacjenta. Paradoksalnie, te same leki są postrzegane jako bezpieczne dla dzieci, a potencjalnie szkodliwe dla dorosłych. Autorzy wytycznych NICE zwracają uwagę na ten problem, opierając się na rzetelnych danych naukowych.

Na bazie wyników licznych studiów można stwierdzić, że ADHD to choroba dziedziczna, która jest dziedziczona w rodzinie. Przyczyny genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju tego zaburzenia. Dodatkowo, czynniki środowiskowe mają znaczenie etiologiczne, ale raczej w interakcji z genetyką, niż jako główne przyczyny. Ryzyko wystąpienia ADHD u krewnych pierwszego stopnia pacjenta z zaburzeniem jest 4-10 razy większe niż w populacji ogólnej, sięga nawet 20-50%. Badania genetyczne dzieci cierpiących na ADHD wskazują na wiele genów, które prawdopodobnie mają znaczenie w etiologii tego schorzenia.

Czynniki środowiskowe związane z rozwojem ADHD to między innymi ekspozycja na alkohol, tytoń, substancje psychoaktywne, wysokie ciśnienie krwi, stres matki w czasie ciąży, poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa. Badania neurofizjologiczne i neuroobrazowanie sugerują, że zaburzenia czynności mózgu, szczególnie w obszarze czołowo-prążkowiowym, są jednym z głównych czynników etiologicznych u dzieci i dorosłych z ADHD. Badania obrazowania metodą rezonansu magnetycznego ujawniają powtarzalne zmiany w strukturach mózgu u osób z ADHD. Odchylenia w tych obszarach zostały również potwierdzone przez badania z zastosowaniem pozytonowej tomografii emisyjnej.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi można opisać jako zespół symptomów obejmujących:

• brak koncentracji,
• nadmierne pobudzenie,
• impulsywność.

Dodatkowe warunki konieczne do zdiagnozowania ADHD to:

• nadmierna manifestacja powyższych objawów w porównaniu z rozwojem danej osoby,
• występowanie objawów od dzieciństwa,
• upośledzenie funkcjonowania spowodowane obecnością wymienionych objawów.

Wyróżnia się 3 podtypy ADHD, zależnie od dominujących objawów:

• z przewagą problemów z uwagą,
• z przewagą nadmiernego ruchu i impulsywności,
• typ mieszany.

1. Dorośli z ADHD często przejawiają objawy niepokoju, impulsywności i deficytu uwagi w inny sposób niż dzieci.

2. Nadmierna aktywność u dorosłych może objawiać się stanem ciągłej i wzmożonej aktywności.

3. Impulsywność u dorosłych może przejawiać się poprzez niecierpliwość i pochopne działania.

4. Dorośli z ADHD mogą zmagać się z chwiejnością nastroju i nagłymi wybuchami złości.

5. Osoby z ADHD mają zwiększone ryzyko konfliktów z prawem.

6. Problemy związane z ADHD mogą prowadzić do zaniżenia wyników w edukacji i pracy.

7. U dorosłych z ADHD często współwystępują inne zaburzenia psychiczne.

8. Nadużywanie substancji psychoaktywnych jest szczególnie istotnym problemem u dorosłych z ADHD.

Rozpoznanie ADHD to skomplikowany proces, który zazwyczaj wymaga kilku wizyt. Diagnoza powinna opierać się na dokładnym badaniu psychiatrycznym, które obejmuje wywiad dotyczący przebiegu różnych etapów rozwoju, analizę obecnych i występujących w przeszłości objawów zespołu, zaburzeń codziennego funkcjonowania oraz innych zaburzeń psychicznych u danej osoby.

Wiarygodna ocena objawów, zarówno z dzieciństwa, jak i obecnych, może wymagać uzyskania informacji od rodziców pacjenta, starszych krewnych, partnera lub innej bliskiej osoby. Ważne jest również określenie wieku, w którym po raz pierwszy pojawiły się objawy poprzez analizę świadectw szkolnych.

Objawy ADHD mogą występować u osób zdrowych, dlatego rozróżnienie ich od osób cierpiących na ten zespół może być trudne. Rozpoznanie ADHD wymaga potwierdzenia nasilonych objawów zespołu, ich trwałości oraz ich wpływu na funkcjonowanie oraz poczucie psychicznego cierpienia ().

Lekarz będzie interesować się historią leczenia psychiatrycznego i somatycznego pacjenta, a także występowaniem problemów psychicznych i neurologicznych w rodzinie. Przeprowadzi również badanie w kierunku innych współistniejących zaburzeń psychicznych i neurorozwojowych (np. autyzmu czy dysleksji).

Choć nie jest konieczne, testy psychologiczne, neurobiologiczne i neuropsychologiczne mogą być pomocne w ocenie funkcjonowania pacjenta przy diagnozie ADHD.

Rozpoznanie ADHD może pomóc osobom z tym zaburzeniem zrozumieć dotychczasowe problemy oraz odciążyć je (oraz ich bliskich) z uczucia winy i wstydu.

Autorzy wielu badań nad konsekwencjami nieleczonego ADHD u dorosłych zauważyli, że ci, którzy nie otrzymują odpowiedniego leczenia, mają większe problemy z edukacją, niższy status społeczno-zawodowy, są bardziej narażeni na nadużywanie substancji psychoaktywnych, a także na wypadki, konflikty z prawem oraz inne trudności w relacjach międzyludzkich.

Koszty związane z brakiem terapii ADHD u dorosłych obejmują większe obciążenie finansowe z powodu zwolnień lekarskich, niższej wydajności zawodowej, większej liczby wypadków oraz wyższych kosztów opieki zdrowotnej i społecznej.

Terapia dorosłych osób z ADHD ma na celu poprawę ich funkcjonowania w różnych obszarach, a także zmniejszenie innych zaburzeń psychicznych. Skuteczne metody terapeutyczne obejmują farmakoterapię, psychoedukację, terapię poznawczo-behawioralną, coaching, terapię rodzin oraz pomoc w organizowaniu codziennych aktywności.

Terapia powinna być kompleksowa i wielokierunkowa, uwzględniając wszystkie potrzeby pacjenta. Ważne jest także zaangażowanie rodziny i bliskich w proces terapeutyczny.

W przypadku współistniejących zaburzeń psychicznych, należy najpierw zająć się ciężkimi zaburzeniami, a następnie ponownie ocenić ADHD i dopasować odpowiednią terapię. Leczenie ADHD może również przynieść ulgę pacjentom z łagodniejszymi zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi.

Leczenie ADHD może pomóc osobom uzależnionym od substancji psychoaktywnych, ale zaburzenia uzależnienia powinny być traktowane w pierwszej kolejności. Badania wykazują, że leki stymulujące nie zwiększają ryzyka uzależnienia, a nawet mogą je zmniejszyć.

Farmakoterapia ADHD pomaga opanować objawy, ale nie prowadzi do wyleczenia. Objawy mogą powrócić po odstawieniu leków, dlatego często konieczne jest długotrwałe leczenie farmakologiczne i psychospołeczne.

W pierwszej kolejności w leczeniu ADHD powinna mieć miejsce edukacja pacjenta i jego bliskich. Polega ona na przekazaniu informacji dotyczących objawów ADHD, częstości występowania tego zaburzenia, przyczyn jego rozwoju oraz możliwości leczenia. Dzięki zdobyciu takiej wiedzy pacjent (i jego bliscy) mogą lepiej zrozumieć własne problemy, uwolnić się od poczucia winy i wstydu oraz zyskać motywację do terapii. Często przez wiele lat osoby z ADHD słyszały negatywne opinie na swój temat, co mogło prowadzić do obniżonego poczucia własnej wartości. Dzięki psychoedukacji mogą zrozumieć, że ich trudności wynikają z zaburzenia psychicznego, a nie z ich winy. To z kolei pozwala na budowanie pozytywnego podejścia zarówno do życia, jak i do terapii. Edukacja rodziny i bliskich pacjenta jest również istotna, ponieważ umożliwia opracowanie strategii postępowania w sytuacjach, które mogą być dla nich trudne.

Podstawą leczenia farmakologicznego ADHD u dorosłych są leki stymulujące, takie jak metylofenidat i deksamfetamina. Według badań, te substancje charakteryzują się wysoką skutecznością, poprawiając objawy ADHD u około 70% pacjentów.

Stosowanie tych leków przynosi poprawę objawów ADHD oraz funkcjonowania ogólnego. Pacjenci zauważają poprawę swojej samooceny, zmniejszenie wybuchów złości, poprawę nastroju i inne problemy związane z ADHD.

Działania niepożądane, takie jak ból głowy, brak apetytu, kołatanie serca, nerwowość czy trudności ze snem, zazwyczaj są łagodne i mijają po pewnym czasie. Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest przeprowadzenie badań ogólnomedycznych, ponieważ leki te mogą wpłynąć na ciśnienie tętnicze, rytm serca oraz masę ciała pacjenta. Należy monitorować te parametry w trakcie terapii.

Leki stymulujące są niewskazane u kobiet w ciąży, matek karmiących oraz osób z zaburzeniami psychotycznymi. Osoby z nadciśnieniem, chorobami serca, nadczynnością tarczycy lub jaskrą powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem terapii.

Terapia lekami stymulującymi budzi kontrowersje. Badania wykazują, że ryzyko uzależnienia jest minimalne przy stosowaniu doustnym, zwłaszcza preparatów o przedłużonym uwalnianiu. Takie leczenie nie powoduje uzależnienia ani od leków stymulujących, ani od narkotyków. Wręcz może pomagać w ograniczaniu nadużywania substancji psychoaktywnych.

Dawka leków stymulujących powinna być dostosowywana indywidualnie, zaczynając od małych dawek i stopniowo je zwiększając. Jeśli terapia lekami stymulującymi nie przynosi oczekiwanych efektów, można rozważyć inne leki, takie jak atomoksetyna, bupropion, modafinil, guanfacyna lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Niestety w Polsce nie ma leków zarejestrowanych do leczenia ADHD u dorosłych, co znacząco ogranicza dostęp do refundacji. Koszty takiej terapii mogą sięgnąć od 200 do 500 złotych miesięcznie, co dla wielu pacjentów jest istotnym ograniczeniem.

W przypadku osób dorosłych z ADHD, zalecanymi metodami interwencji psychospołecznej są m.in. coaching i terapia poznawczo-behawioralna.

Coaching może być przeprowadzany zarówno indywidualnie, jak i grupowo, celem jest nauka praktycznych umiejętności rozwiązywania problemów w konkretnych sytuacjach.

Programy coachingowe i terapia poznawczo-behawioralna obejmują m.in.:

• akceptację zaburzenia,
• naukę technik zarządzania czasem i organizacji aktywności,
• koncentrację na jednym celu aktywności w określonym czasie,
• ćwiczenia umiejętności organizowania aktywności w różnych obszarach życia,
• radzenie sobie z problemami interpersonalnymi,
• uczenie efektywnego rozpoczynania i kończenia zadań,
• rozumienie emocjonalnych obciążeń i reakcji związanych z ADHD.

Terapia poznawczo-behawioralna obejmuje techniki behawioralne (nauka komunikacji, planowanie dnia) oraz techniki poznawcze (identyfikacja mocnych stron, rozróżnianie szkodliwych i przydatnych objawów ADHD).

Badania nad skutecznością coachingu i terapii poznawczo-behawioralnej u dorosłych z ADHD potwierdzają ich wysoką efektywność. Metody psychoterapeutyczne nie są zalecane jako jedyna forma leczenia, ale jako terapia uzupełniająca farmakoterapię. Mogą być szczególnie przydatne dla osób preferujących podejście psychologiczne lub gdy farmakoterapia nie przynosi pożądanych efektów.

ADHD jest przewlekłym zaburzeniem, które może prowadzić do istotnego upośledzenia funkcjonowania psychospołecznego i zwiększonego cierpienia psychicznego u pacjenta. Leczenie ADHD powinno być kompleksowe i obejmować psychoedukację, farmakoterapię, metody psychoterapeutyczne oraz trening dla partnera dorosłego pacjenta i jego rodziny. Diagnozą oraz leczeniem ADHD u dorosłych powinny zajmować się wyspecjalizowane ośrodki, jednak w Polsce jest to często trudne.

Badania wskazują, że ADHD ma podłoże neurobiologiczne, często uwarunkowane genetycznie. Objawy ADHD u dorosłych przypominają te u dzieci, ale mogą mieć odmienny przebieg. Diagnozę ADHD u dorosłych powinno się opierać na obserwacjach pacjenta oraz informacjach od jego bliskich. Istnieją skuteczne metody leczenia ADHD, a leki stymulujące są podstawą terapii. Terapia powinna być długotrwała i składać się z leczenia farmakologicznego oraz psychoterapii.