Endosonografia, zwana także ultrasonografią endoskopową (EUS), to sposób badania przewodu pokarmowego, który łączy w sobie technikę endoskopową i ultrasonograficzną. Podczas tego badania, specjalistyczny endoskop wyposażony w głowicę USG jest wprowadzany do przewodu pokarmowego w celu oceny wnętrza oraz ścian tego narządu oraz sąsiednich struktur anatomicznych. Endosonografia umożliwia obrazowanie ścian przewodu pokarmowego oraz narządów przylegających do przełyku, żołądka, dwunastnicy i odbytnicy. Dodatkowo, podczas badania możliwe jest przeprowadzenie procedur diagnostycznych i terapeutycznych, takich jak drenaż torbieli trzustki czy pobranie wycinków do biopsji w przypadku zmian w trzustce.

Badanie ultrasonograficzne endoskopowe jest pomocne w diagnozowaniu schorzeń trzustki, takich jak drobne zmiany ogniskowe (np. torbiele), guzy trzustki i przewlekłe zapalenie trzustki.

W dodatku do chorób trzustki, ultrasonografia endoskopowa jest również wykorzystywana do oceny lokalnego zaawansowania nowotworów przewodu pokarmowego, na przykład głębokości naciekania ściany przełyku czy żołądka. Ma to duże znaczenie w planowaniu leczenia nowotworów, na przykład u pacjentów kwalifikowanych do leczenia poprzedzającego operację, do leczenia endoskopowego, a także w dyskwalifikacji z leczenia chirurgicznego. Możliwość pobrania wycinków do badania pod mikroskopem zwiększa skuteczność diagnostyki.

Innymi wskazaniami do ultrasonografii endoskopowej są zmiany podśluzówkowe przewodu pokarmowego i kamica dróg żółciowych. W badaniu ultrasonograficznym mogą być również oceniane narządy znajdujące się w śródpiersiu tylnym (guzy, węzły chłonne, naczynia krwionośne), pęcherzyk żółciowy, wątroba, śledziona, lewe nadnercze oraz okolice odbytnicy. Poza badaniami diagnostycznymi, ultrasonografia endoskopowa umożliwia przeprowadzenie różnych procedur, takich jak drenaż torbieli trzustki i okołotrzustkowych zbiorników płynu oraz dróg żółciowych, a także neurolizy splotu trzewnego w celu łagodzenia bólu u pacjentów z chorobami trzustki.

Badanie endoskopowe polega na wprowadzeniu endoskopu do przewodu pokarmowego przez jamę ustną lub odbyt. Ultrasonografia endoskopowa może być wykorzystana do oceny ściany odbytnicy i struktur sąsiadujących. Nakłucie igłą biopsyjną może być konieczne do pobrania materiału do badania pod mikroskopem. Czasami wykonuje się drenaż pod kontrolą ultrasonografii endoskopowej. Badanie można przeprowadzić bez znieczulenia, po premedykacji lub w znieczuleniu ogólnym, zwłaszcza przy zabiegach terapeutycznych.

Przed wykonaniem ultrasonografii endoskopowej należy pozostać na czczo.

Standardowo, przed tym badaniem wykonywane są badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, badanie układu krzepnięcia, elektrolity oraz ewentualne hormony tarczycy.

Czasami, przed bardziej inwazyjnymi procedurami, lekarz zleca dodatkowe badania, takie jak grupa krwi, aktywność amylazy, stężenie mocznika/kreatyniny oraz EKG.

Osoby chorujące na poważne choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie tętnicze, padaczka czy cukrzyca, i regularnie przyjmujące leki, powinny skonsultować się z lekarzem odnośnie porannej dawki leku.

Specjalne przygotowanie jest konieczne u osób przyjmujących leki zmniejszające krzepliwość krwi, takie jak acenokumarol czy warfaryna.

Przed planowanym badaniem EUS należy sprawdzić wskaźniki krzepnięcia.

Jeśli pacjent przyjmuje inne leki przeciwkrzepliwe, takie jak dabigatran, rywaroksaban, preparaty kwasu acetylosalicylowego, klopidogrel czy tiklopidyna, także należy je odstawić zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Jedynym bezwzględnym przeciwskazaniem jest niezgodność pacjenta na przeprowadzenie badania.

Przeciwskazania względne, czyli stany, które mogą stanowić przeciwwskazanie to na przykład ostre zespoły wieńcowe, ostra lub ciężka przewlekła niewydolność serca, ostra niewydolność oddechowa oraz niewyrównane zaburzenia krzepnięcia krwi. Decyzja o wykonaniu lub rezygnacji z badania zależy zawsze od konkretnej sytuacji i pacjenta. Podstawową zasadą w podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu konkretnych badań jest zrobienie badania tylko wtedy, gdy jego wynik będzie miało wpływ na dalsze postępowanie, a potencjalne korzyści będą większe niż ryzyko związane z procedurą.

Każdy zabieg z zastosowaniem endoskopii niesie ze sobą ryzyko wystąpienia pewnych powikłań. Wykonanie diagnostycznej ultrasonografii endoskopowej nie jest bardziej ryzykowne niż standardowa gastroskopia. Natomiast częstość występowania powikłań zwiększa się w przypadku endoskopowej ultrasonografii terapeutycznej, szczególnie jeśli jest wykonywana w celu pobrania biopsji zmian w trzustce. Procedura ta może skutkować ryzykiem krwawienia oraz zapalenia trzustki. Podobnie, założenie drenażu trzustki wiąże się z zagrożeniem powikłaniami, które mogą wymagać interwencji operacyjnej, np. perforacji przewodu pokarmowego, krwawienia, infekcji czy przemieszczenia drenu do światła drenowanej jamy.

Niezwykle rzadko mogą się także pojawić powikłania związane z znieczuleniem oraz ekspozycją na promieniowanie rentgenowskie.

Po wykonaniu badania należy pozostać na czczo, aż do momentu otrzymania odpowiednich zaleceń od lekarza. Pierwszy posiłek można spożyć najwcześniej 2 godziny po ustąpieniu znieczulenia miejscowego gardła, w zależności od rodzaju przeprowadzonego zabiegu.

Bezpośrednio po zabiegu pacjent jest monitorowany, a konieczne badania biochemiczne są wykonywane w celu wczesnego wykrycia potencjalnych powikłań. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak bóle, wymioty, obecność krwi w stolcu lub czarny stolec, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem lub pielęgniarką.

Po ultrasonografii endoskopowej zazwyczaj można opuścić szpital w dniu badania, chociaż w niektórych sytuacjach może być konieczne przedłużenie hospitalizacji.

Jeśli zabieg endoskopowy wykonywany jest w warunkach ambulatoryjnych pod znieczuleniem ogólnym, w dniu zabiegu nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych, a konieczna jest obecność drugiej osoby przy powrocie do domu.