Leiszmanioza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania. Rozmieszczenie geograficzne różnych gatunków pierwotniaków Leishmania determinuje zróżnicowany obraz choroby – od postaci skórnych po postaci narządową.

Rezerwuarem pierwotniaków są ludzie, zwierzęta domowe i dziko żyjące. Wektorem zarażenia są komary. Zakażenie może wystąpić po ukąszeniu przez komara lub poprzez transmisję pierwotniaka drogą krwi, narkotyków lub wertykalnie z matki na dziecko. Po dostaniu się do organizmu pierwotniaki Leishmania zarażają białe krwinki, co prowadzi do rozprzestrzeniania się patogenu po całym ciele.

Ostatnio zauważa się wzmożone ryzyko zakażenia pierwotniakami Leishmania u osób zakażonych HIV. Osoby z niedoborem odporności związanym z HIV mogą doświadczyć reaktywacji zakażenia Leishmania nawet po wielu latach. Leiszmanioza u chorych żyjących z HIV przyspiesza postęp choroby do stanu AIDS.

Leiszmanioza, szeroko rozprzestrzeniona w krajach tropikalnych i subtropikalnych (z wyjątkiem Australii i Oceanii), jest spowodowana przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania, z którymi zarażonych jest ponad 12 milionów ludzi na świecie. Różne postaci choroby występują w różnych regionach - skórna na Bliskim Wschodzie, w Azji Środkowej i Wschodniej, Afryce oraz Ameryce Środkowej, śluzówkowo-skórna w Ameryce Środkowej, a trzewna w Afryce, Azji Środkowej i Południowej oraz w Ameryce Środkowej. W basenie Morza Śródziemnego w Europie również odnotowuje się zachorowania na leiszmaniozę skórną i trzewną.

Okres rozwoju objawów choroby jest długi, trwający od kilku tygodni do kilku miesięcy. W przypadku leiszmaniozy skórnej (owrzodzenie z Aleppo) zmiany skórne pojawiają się najczęściej na odsłoniętych częściach ciała, takich jak kończyny czy twarz. Pierwszym symptomem jest zaczerwieniona grudka o średnicy do 2 cm, która potrafi przekształcić się w charakterystyczne owrzodzenie z podniesionymi brzegami i wydzieliną surowiczą lub martwicą w środku. Zmiany mogą występować pojedynczo lub być rozsiane. Pojawić się może także powiększenie węzłów chłonnych w okolicy.

Po 2-10 miesiącach zmiany skórne zaczynają goić się samoistnie, pozostawiając blizny. W formie śluzówkowo-skórnej początkowo obserwuje się klasyczne zmiany skórne, a po wielu latach może dojść do rozwoju zmian zapalnych i owrzodzeń na błonie śluzowej górnych dróg oddechowych. Najpierw pojawiają się krwawienia z nosa i niedrożność nosa, a potem bolesne owrzodzenia na błonach śluzowych, prowadzące do zniszczenia tkanek w różnych częściach ciała. Leiszmanioza trzewna jest najbardziej niebezpieczną postacią choroby, prowadzącą do uszkodzenia organów wewnętrznych i szpiku. Inkubacja choroby trwa 3-6 miesięcy.

Choroba może przebiegać gwałtownie lub skrycie, ale najczęściej objawy utrzymują się przez wiele miesięcy lub lat. Objawy obejmują nawracającą gorączkę, narastające osłabienie organizmu, biegunkę, ciemniejszy odcień skóry, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, obecność płynu w jamie brzusznej oraz obrzęki. Osłabienie odporności wskutek leiszmaniozy predysponuje organizm do wtórnych zakażeń bakteryjnych, gruźlicy czy posocznicy. Również zaburzenia krzepnięcia krwi mogą prowadzić do groźnych krwotoków. Nieleczona leiszmanioza trzewna może spowodować zgon u nawet 95% chorych w ciągu 2 lat od pojawienia się pierwszych objawów.

Jeśli podejrzewasz leiszmaniozę (po podróży do krajów endemicznych, objawy kliniczne), konieczna jest natychmiastowa konsultacja w poradni specjalistycznej (np. chorób zakaźnych, chorób tropikalnych) lub odpowiednim oddziale medycznym.

W przypadku leiszmaniozy skórnej i śluzówkowo-skórnej potwierdzeniem diagnozy jest wykrycie pierwotniaków pod mikroskopem w pobranych wycinkach z obrzeży zmian. W diagnostyce leiszmaniozy trzewnej istotne jest badanie mikroskopowe szpiku kostnego w poszukiwaniu pierwotniaków oraz analiza materiału genetycznego Leishmania. Testy serologiczne oceniające obecność przeciwciał przeciwko Leishmania mogą być obarczone ryzykiem błędów.

W przypadku leiszmaniozy trzewnej obserwuje się znaczną niedokrwistość, zmniejszenie liczby białych krwinek oraz płytek krwi, a także obniżone stężenie białka we krwi.

W większości przypadków leiszmaniozy skórnej nie wymaga stosowania leków ogólnoustrojowych, a jedynie preparatów miejscowych i zabiegów. W leczeniu leiszmaniozy śluzówkowo-skórnej i trzewnej przyjmuje się leki doustnie i dożylnie. Istotne jest także leczenie objawowe niewydolności narządowej, niedożywienia, zakażeń bakteryjnych skóry i błon śluzowych oraz innych chorób towarzyszących, takich jak zakażenie HIV, gruźlica.

Leczenie prowadzi do ustąpienia objawów leiszmaniozy. W przypadku skórnej postaci choroby, naturalne gojenie się zmian występuje u większości pacjentów w ciągu roku. Natomiast postać rozsiana skóry oraz postać z zajęciem błon śluzowych mogą powodować trwałe deformacje i być przyczyną groźnych zakażeń bakteryjnych.

Leiszmanioza trzewna jest schorzeniem chronicznym, postępującym, a nieleczona prowadzi do śmierci 95% chorych w ciągu dwóch lat. Ze względu na obserwowane nawroty po wyleczeniu leiszmaniozy u pacjentów z niedoborami odporności, nie ma pewności, czy terapia eliminuje pasożyta z organizmu.

Rekurencje choroby są powszechne, szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym. Osoba chora powinna być regularnie monitorowana przez lekarza specjalistę aż do ustąpienia objawów i pełnego powrotu do zdrowia (zazwyczaj około 6 miesięcy).

Aby zapobiec zachorowaniu na leiszmaniozę, należy chronić swoje ciało przed ukąszeniami komarów, nosić odzież ochronną oraz korzystać z repelentów i moskitier.