Paciorkowiec grupy B, znany także jako lub GBS, stanowi obecnie główną przyczynę wczesnych zakażeń u noworodków, w tym tych poważnych i potencjalnie śmiertelnych. Bakteria ta naturalnie występuje w przewodzie pokarmowym i pochwie u kobiet, a około 10-30% ciężarnych jest z nią związanych. U większości matek GBS nie powoduje objawów chorobowych, ale może prowadzić do infekcji układu moczowego, zapalenia błony śluzowej macicy oraz błon płodowych i łożyska. Zakażenie pionowe (przeniesienie z matki na dziecko) wynika z przenikania bakterii z pochwy do płynu owodniowego podczas porodu lub po jego rozpoczęciu, aspiracji płynu owodniowego do płuc płodu oraz kontaktu noworodka z bakterią obecną w pochwie (co prowadzi do kolonizacji u większości noworodków, ale nie zawsze do rozwoju choroby).

Przed wprowadzeniem regularnych testów przesiewowych na obecność paciorkowców grupy B w USA diagnozowano rocznie około 7500 przypadków zakażeń u noworodków, z czego niemal połowa kończyła się tragicznie (początek lat 70.). Po uruchomieniu testów przesiewowych (od 1996 roku) i stosowaniu odpowiednich działań profilaktycznych, częstość zachorowań znacząco spadła. W Polsce Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca przeprowadzanie tych testów u wszystkich kobiet w ciąży.

Szacuje się, że od 10 do 30% (średnio 20% w Polsce) ciężarnych kobiet jest nosicielami paciorkowców grupy B w pochwie i/lub odbycie. Ponad połowa nosicielek przenosi bakterie na noworodki podczas porodu. Ryzyko zachorowania na jawną chorobę u noworodków matek nosicielek paciorkowców grupy B, które nie otrzymały profilaktycznej antybiotykoterapii, wynosi około 1-2% (średnio w Polsce od 0,34 do 0,5 na 1000 żywych urodzeń). Ryzyko zakażenia paciorkowcami grupy B wzrasta przy narodzeniu przed 37. tygodniem ciąży, długotrwałym odpływie płynu owodniowego, młodym wieku matki, rasy czarnej matki, zakażeniu wewnątrzmacicznemu oraz bardzo niskiej masie urodzeniowej noworodka.

Najnowsze raporty sugerują, że przejawy nosicielstwa GBS mogą prowadzić do niekorzystnych skutków w czasie ciąży (na przykład wcześniejszego porodu), szczególnie gdy paciorkowce grupy B są obecne w moczu kobiety. Zauważono, że infekcja może nawracać w kolejnych ciążach u niemal 1/3 pacjentek. Wykrycie obecności GBS w moczu (badanie mikrobiologiczne moczu powinno być przeprowadzone u każdej kobiety w ciąży w pierwszym trymestrze) jest wskaźnikiem intensywnej kolonizacji i stanowi istotne ryzyko wystąpienia zakażenia GBS u noworodka.

Infekcja GBS u noworodka może prowadzić do sepsy i zapalenia płuc, a czasami również zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Obecnie śmiertelność z powodu tych powikłań jest znacznie niższa (wynosi 4-6%) dzięki postępowi w opiece nad niemowlętami. U wcześniaków notuje się jednak cięższe przypadki i wyższą śmiertelność.

Badanie nosicielstwa paciorkowca grupy B u kobiet ciężarnych powinno być przeprowadzone między 35. a 37. tygodniem ciąży, niezależnie od planowanej drogi porodu. Istnieją wyjątki, gdzie nie jest konieczne badanie przesiewowe, takie jak kobiety, które urodziły już dziecko z sepsą GBS lub kobietom, u których stwierdzono obecność GBS w moczu w obecnym ciąży.

Próbki do badania powinny być pobrane z dolnej części pochwy oraz z odbytnicy, a dla kobiet uczulonych na penicylinę istnieje konieczność oznaczenia wrażliwości GBS na klindamycynę i erytromycynę.

Nie zaleca się prób eradykacji nosicielstwa przed porodem, ponieważ często dochodzi do szybkiego nawrotu bakterii, chyba że istnieje konieczność antybiotykoterapii w przypadku zakażenia dróg moczowych.

Profilaktyka antybiotyczna między porodowa jest zalecana dla kobiet, u których stwierdzono obecność paciorkowców grupy B (GBS) w badaniu przesiewowym przed porodem między 35. a 37 tygodniem ciąży, w moczu w dowolnym momencie ciąży, lub wystąpienie zakażenia GBS u noworodka we wcześniejszej ciąży.

Interwencja jest również wskazana w przypadku braku wyniku badania przesiewowego lub wystąpienia czynników ryzyka, takich jak poród przed 37. tygodniem ciąży, przedwczesne odpłynięcie wód płodowych, pęknięcie błon płodowych przed porodem, bądź gorączka śródporodowa.

Nie zaleca się antybiotykoterapii w przypadku kolonizacji GBS w poprzedniej ciąży bez zakażenia noworodka, bakteriurii GBS w poprzedniej ciąży w każdym trymestrze, ujemnego wyniku badania przesiewowego po 35. tygodniu ciąży, lub cięcia cesarskiego przed porodem przy zachowanej ciągłości błon płodowych.

Antybiotykoterapię profilaktyczną należy podać co najmniej 4 godziny przed zakończeniem porodu, dlatego ważne jest szybkie podanie antybiotyku po rozpoczęciu porodu.

Leczeniem z wyboru jest penicylina G do czasu porodu. Alternatywą jest ampicylina. Należy jednak pamiętać, że decyzję o przyjmowaniu antybiotyków powinien podjąć lekarz.

U kobiet uczulonych na penicylinę, lecz bez negatywnego wywiadu dotyczącego reakcji anafilaktycznych, obrzęku naczyniowego, niewydolności oddechowej lub pokrzywki po podaniu penicyliny lub cefalosporyny, stosuje się antybiotyki I generacji cefalosporyn, np. cefazolinę. W przypadku kobiet uczulonych na penicylinę z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, stosuje się klindamycynę, jeśli GBS jest wrażliwy na ten antybiotyk. Niestety, odsetek szczepów opornych na klindamycynę (i erytromycynę) wzrasta i sięga nawet 30%. W przypadku oporności oraz wysokiego ryzyka reakcji anafilaktycznej na penicylinę, stosuje się wankomycynę.