Jęczmień, potocznie zwany także “ziarnem”, to infekcja, która występuje na powiece. Może mieć różne formy, w zależności od obszaru jej występowania. Kiedy dotyczy mieszka włosowego rzęsy, zwykle wynika z zablokowania ujścia mieszka oraz zakażenia gruczołów łojowych Zeissa lub gruczołów potowych Molla i nazywany jest wówczas jęczmieniem zewnętrznym. Jeśli natomiast dotyka gruczołów tarczkowych Meiboma, określa się go jako jęczmień wewnętrzny.

Gruczoły Meiboma produkują substancję łojową i znajdują się w głąb powieki w strukturze zwaną tarczką, która nadaje powiekom ich charakterystyczny kształt. Powieka górna zawiera około 30–40 tych gruczołów, a dolna od 20 do 30. Ujścia gruczołów Meiboma znajdują się na krawędziach powiek. W przypadku zapalenia lub zaburzeń funkcjonowania tych gruczołów, może dojść do pogrubienia i zablokowania odpływu substancji łojowej, co w konsekwencji prowadzi do wtórnego zakażenia.

W większości przypadków jęczmień jest spowodowany infekcją gronkowcami, czasami również przez inne drobnoustroje chorobotwórcze.

Do czynników ryzyka rozwoju jęczmienia zalicza się:

• zaburzenia funkcji gruczołów Meiboma
• przewlekłe zapalenie brzegów powiek
• trądzik różowaty.

Jęczmień częściej występuje u osób chorujących na cukrzycę oraz u osób z łojotokiem lub łojotokowym zapaleniem skóry.

Jęczmienie są stosunkowo powszechne w praktyce medycznej i życiu codziennym, zwłaszcza u dorosłych. Istnieje wiele teorii dotyczących przyczyn częstego występowania jęczmienia, takich jak większe stężenie hormonów męskich u dorosłych, zwiększona lepkość wydzieliny łojowej i częste zapalenie gruczołów Meiboma. Jęczmienie częściej pojawiają się między 3. a 5. dekadą życia.

Rozpoznanie jest ustalane na podstawie wywiadu i badania klinicznego, zazwyczaj za pomocą lampy szczelinowej. Podczas badania lekarz dokładnie sprawdza powiekę, gałkę oczną oraz tkanki wokół oczodołu. Można zaobserwować ograniczony obrzęk, zaczerwienienie, tkliwość i guzek, czasem z widocznym ropnym czopem wychodzącym przez skórę. Jeśli jęczmienia nie widać gołym okiem, można je wyczuć dotykiem. W trakcie badania należy zwrócić uwagę na ewentualne objawy trądziku różowatego. Podwyższona temperatura i powiększone węzły chłonne mogą wskazywać na chorobę ogólną, tak więc należy brać pod uwagę zapalenie tkanek oczodołu. W rutynowej diagnostyce nie zaleca się przeprowadzania badań laboratoryjnych, ponieważ przydatność kliniczna posiewów jest bardzo niewielka.

Jęczmień to stan charakteryzujący się bolesnym i ograniczonym obrzękiem powieki, wraz z obecnością zapalnego guzka i zaczerwienieniem. Czasami początkowym objawem może być ogólny obrzęk i zaczerwienienie całej powieki, które później ogranicza się do mniejszego obszaru. W przypadkach rzadkich zakażenie może objąć całą powiekę. Jęczmienie mogą występować jedno- lub dwustronnie, pojedynczo lub licznie. Często w historii choroby można zauważyć podobne zakażenia w przeszłości. Jęczmień nie wpływa na widzenie.

Podstawą terapii są okłady rozgrzewające oraz masaż, uzupełnione lokalnym stosowaniem antybiotyków. W przypadku jęczmienia zaleca się ciepłe okłady 4 razy dziennie trwające 10–15 minut. Można go podgrzewać poprzez kompres lub przykładanie ciepłego przedmiotu. Towarzyszący okładom masaż można wykonywać palcem lub innym odpowiednim przedmiotem.

Mimo powszechnego przekonania nie ma jednoznacznych dowodów na to, że kosmetyki powodują lub zaostrzają chorobę, jednak warto rozważyć zaprzestanie używania opakowań kosmetyków do makijażu, kremów do powiek lub płynów do oczu, ponieważ mogą być zakażone.

Skuteczność leczenia jęczmienia przez pocieranie złotą obrączką wynika nie z materiału, z którego jest wykonana, lecz z odblokowania ujść gruczołów podczas masażu. Masaż powinien być wykonywany w kierunku ujść gruczołów, czyli w powiece górnej z góry na dół, natomiast w powiece dolnej – z dołu do góry.

Nie należy samodzielnie wyciskać ani nakłuwać jęczmieni. Może to jedynie pogorszyć stan powieki. W przypadku jęczmienia obejmującego mieszek włosowy rzęsy, można go usunąć delikatnie, korzystając z czystej pęsety. Mechaniczne otwarcie jęczmienia powinno być przeprowadzane jedynie przez lekarza.

Jeśli w ciągu 2–3 dni leczenia zachowawczego (ciepłe okłady, masaż) nie następuje żadna poprawa, należy zgłosić się na konsultację do okulisty.

Pilna wizyta okulistyczna jest wskazana w przypadku:

• obrzęku całego oka (nie tylko powiek) i/lub pojawienia się sinoczerwonej obwódki wokół rogówki (tj. zadrażnienia rzęskowego/głębokiego)
• zaburzeń widzenia
• wypadania rzęs towarzyszącego pogrubieniu powieki
• pojawienia się gorączki
• powiększenia i tkliwości regionalnych węzłów chłonnych.

Otwarcie jęczmienia za pomocą mechanicznej metody może przyspieszyć proces gojenia. Gdy jęczmień dotyczy mieszka włosowego rzęsy, można go delikatnie wyrwać w celu otwarcia. Nacięcia jęczmienia powinien wykonać jedynie lekarz.

Okłady rozgrzewające oraz masaż są kluczowe. Antybiotyki w postaci kropli do oczu lub maści stosuje się miejscowo.

W przypadku gorączki, złego samopoczucia, tkliwości powiększonych regionalnych węzłów chłonnych oraz objawów zakażenia ogólnego należy podejrzewać bakteriemię, zapalenie tkanek oczodołu i rozpocząć antybiotykoterapię ogólną. W przypadku dzieci konieczna jest hospitalizacja.

Jęczmień na powiece zwykle ogranicza się samoczynnie. W większości przypadków jęczmienie pękają same w ciągu 1–2 tygodni, często gojąc się bez pozostawienia blizn.

Rokowanie przy typowych jęczmieniach jest optymistyczne. Często same goją się bez pozostawiania blizn, ale istnieje ryzyko nawrotów. Nawroty mogą się pojawić nawet po właściwym leczeniu zachowawczym lub chirurgicznym, zwłaszcza jeśli pacjenci z zapaleniem brzegów powiek nie dbają odpowiednio o higienę. Zapalenie brzegów powiek zazwyczaj nie daje się całkowicie wyleczyć, podobnie jak łojotok lub trądzik różowaty, które często są jego przyczyną. Pacjenci z trądzikiem różowatym powinni skonsultować się z dermatologiem.

Przyczyną występowania jęczmienia jest zazwyczaj przewlekłe zapalenie brzegów powiek. Aby zapobiec nawrotom tej dolegliwości ważne jest odpowiednie oczyszczanie brzegów powiek. Należy unikać dotykania powiek brudnymi rękami.

Elementy higieny brzegów powiek to:

• codzienne rozgrzewanie powiek za pomocą okładów o najwyższej, dobrze tolerowanej temperaturze, co pomaga w upłynnieniu zalegającej wydzieliny
• masaż powiek z delikatnym uciskaniem, aby usunąć wydzielonę z gruczołów
• oczyszczanie brzegów powiek za pomocą jednorazowych, hipoalergicznych chusteczek (np. Blephaclean) lub wacików nasączonych odpowiednim płynem (np. Blephasol) dostępnymi w aptekach bez recepty

W przypadku zakażeń oczu należy natychmiast zaprzestać noszenia soczewek kontaktowych.