Obturacyjny bezdech senny to schorzenie wywołane powtarzającymi się epizodami zatrzymania oddychania lub jego znacznego spłycenia podczas snu, mimo normalnej lub zwiększonej aktywności mięśni oddechowych.

Epizody bezdechu powtarzają się często w ciągu każdej godziny snu, co prowadzi do wielu szkodliwych skutków, takich jak zmęczenie, problemy z koncentracją i nadciśnienie. Chorobę wywołuje zablokowanie dróg oddechowych na poziomie gardła, co powoduje tymczasowe niedotlenienie (ryc. 1.).

Aby uznać przerwę w oddychaniu podczas snu za epizod bezdechu, musi trwać dłużej niż 10 sekund. Należy pamiętać, że bezdechy występują u większości osób zdrowych (najczęściej podczas zasypiania trwają kilka sekund).

Diagnoza choroby oraz ocena jej ciężkości wymaga określenia liczby bezdechów i epizodów hipowentylacji na godzinę snu - AHI () lub RDI (). RDI obejmuje również liczbę przebudzeń w nocy spowodowanych chorobą.

Granica normy to 5 bezdechów na godzinę snu. Rozpoznanie bezdechu sennego następuje, gdy RDI ≥5 i występują objawy choroby albo RDI ≥15 u osób bez objawów.

Bezdech senny, który jest chorobą bardzo częstą, zdiagnozowano u 11,2% mężczyzn i 3,4% kobiet w polskich badaniach epidemiologicznych. To schorzenie głównie dotyka osób dorosłych, choć sporadycznie występuje u dzieci, gdzie zazwyczaj związane jest z nieprawidłowościami, np. przerostem migdałków, zwłaszcza migdałka III. Według różnych szacunków, bezdech senny może wystąpić u ponad 25% mężczyzn powyżej 40. roku życia!

Bezdech jest częstszy u mężczyzn powyżej 40. roku życia i kobiet powyżej 50. roku życia po menopauzie. Otyłość, zwłaszcza duży obwód szyi, sprzyja występowaniu obturacyjnego bezdechu sennego. Tkanka tłuszczowa na szyi uciska gardło, zmniejszając jego światło i sprzyjając bezdechom. Ryzyko zwiększają również skrzywienie przegrody nosa, choroby upośledzające drożność nosa, przerost migdałków podniebiennych, oraz nieprawidłowości anatomiczne w budowie twarzoczaszki.

Spożywanie alkoholu, zwłaszcza wieczorem, jest bardzo szkodliwe. Alkohol zmniejsza napięcie mięśni gardła, co prowadzi do chrapania i bezdechu. Palenie tytoniu również ma niekorzystny wpływ. Leki uspokajające i nasenne zwiększają objawy choroby. Ryzyko wzrasta również przy niektórych chorobach układu wewnątrzwydzielniczego, takich jak niedoczynność tarczycy i akromegalia. Obturacyjny bezdech senny częściej występuje u kobiet w ciąży i wiąże się z ryzykiem dla matki i płodu.

Epizody bezdechu i zmniejszenia głębokości oddychania mogą być spowodowane zwężeniem lub całkowitym zamknięciem dróg oddechowych w gardle. Gdy mięśnie gardła się rozluźniają podczas snu, światło gardła zwęża się, uniemożliwiając przepływ powietrza do płuc. Mięśnie oddechowe starają się pokonać tę przeszkodę, co prowadzi do spadku poziomu tlenu i wzrostu dwutlenku w organizmie. To z kolei aktywuje układ nerwowy i zwiększa rytm serca, co może prowadzić do mikroprzebudzeń. Mózg na chwilę wraca do stanu czuwania, ale sen jest dalej zaburzony.

Ekstremalne przypadki bezdechu (nawet kilkadziesiąt razy na godzinę) prowadzą do przerwanego snu, braku wypoczynku, zmęczenia i kłopotów z koncentracją. Niedotlenienie i nadmierna aktywacja układu współczulnego mogą prowadzić do trudnego do leczenia nadciśnienia oraz zwiększyć ryzyko udaru mózgu i zawału serca!

Obturacyjny bezdech senny to schorzenie, które występuje podczas snu, ale wpływa także na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Objawy związane z obturacyjnym bezdechem sennym mogą pojawić się zarówno w nocy, jak i w ciągu dnia.

Do symptomów występujących podczas dnia należą:

• nadmierna senność,
• poranny ból głowy,
• kłopoty z pamięcią i koncentracją,
• problemy z libido, impotencja,
• depresja, zmiany nastroju.

Do symptomów występujących podczas nocy z kolei zaliczamy:

• chrapanie, często głośne i przerywane,
• bezdechy,
• zwiększona aktywność ruchowa podczas snu,
• nadmierne pocenie się,
• duszność, trudności z oddychaniem podczas snu,
• konieczność oddawania moczu w nocy,
• kołatanie serca,
• problemy ze snem i zaśnięciem po przebudzeniu,
• ból w klatce piersiowej,
• zgaga,
• suchość w jamie ustnej.

Osoby cierpiące na obturacyjny bezdech senny są bardziej narażone na wypadki komunikacyjne (pacjenci z nierozpoznawanym i nieleczenym bezdechem nie powinni prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn!!!).

Rozpoznanie bezdechu sennego wymaga wykonania badania snu, ponieważ objawy są ogólnikowe i nie pozwalają lekarzowi na jednoznaczne postawienie diagnozy. Najbardziej precyzyjnym badaniem snu jest polisomnografia, która trwa przez całą noc. Podczas badania pacjenta monitoruje się za pomocą różnych czujników, oceniając między innymi zawartość tlenu we krwi, tętno, przepływ powietrza, chrapanie, aktywność mózgu oraz ruchy kończyn. Dzięki temu badaniu można ustalić rodzaj oraz stopień zaawansowania choroby.

Choć polisomnografia jest bardzo dokładna, jej głównym ograniczeniem jest koszt oraz ograniczona dostępność. Dlatego opracowano prostsze badanie, zwane poligrafią, które pomaga w szybszym i tańszym diagnozowaniu bezdechu sennego. W odróżnieniu od polisomnografii, poligrafia można przeprowadzić w domu pacjenta. Istnieją również proste aparaty do badań przesiewowych, ale nie zastępują one całkowicie specjalistycznej diagnostyki.

Zmiany stylu życia są wystarczające do złagodzenia objawów łagodnej postaci obturacyjnego bezdechu sennego. Należy dbać o odpowiednią masę ciała, być aktywnym, zachować regularny sen i czuwanie, zaprzestać palenia papierosów, unikać alkoholu wieczorem, a także spróbować spać na boku. Tabletki, aerozole i maści do nosa nie są skuteczne, a nawet mogą być szkodliwe.

W przypadku potwierdzonego bezdechu sennego konieczne jest leczenie, które jest uzależnione od stopnia ciężkości choroby i objawów dziennych. Złotym standardem leczenia jest wspomaganie oddychania za pomocą aparatu CPAP, który zapewnia niewielkie dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych i eliminuje bezdech, chrapanie i senność dzienną. Leczenie ortodontyczne lub operacyjne może być stosowane u wybranych pacjentów.

Istnieją również inne metody, takie jak aparaty do wytworzenia dodatniego ciśnienia w jamie nosowej, podciśnienie w jamie ustnej lub stymulacja nerwu podjęzykowego. Leczenie operacyjne jest zalecane u pacjentów z nieprawidłowościami anatomicznymi w górnych drogach oddechowych.

Obturacyjne zapalenie oskrzeli ma negatywne skutki zdrowotne, w tym:

• wysokie ciśnienie krwi – występuje u ponad 50% chorych,
• choroba niedokrwienna i atak serca – ryzyko zwiększone 2–4-krotnie,
• nieprawidłowe rytm serca i przewodnictwo,
• niewydolność serca,
• udar mózgu i przemijające zaburzenia krążenia mózgowego,
• nadciśnienie płucne,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• depresja, zaburzenia poznawcze i emocjonalne,
• nietolerancja glukozy, cukrzyca typu 2,
• zespoły metaboliczne,
• wypadki komunikacyjne – osoby z obturacyjnym bezdechem sennym powodują je 2–7 razy częściej, głównie z powodu nadmiernego senności w ciągu dnia,
• nagły zgon (głównie związany z powikłaniami sercowo-naczyniowymi).

Jeśli obturacyjne zapalenie oskrzeli współwystępuje z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, zwiększa ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych i zgonu.

Bezdech senny u dzieci jest zdecydowanie mniej powszechny niż u dorosłych, jednak wymaga leczenia ze względu na potencjalne negatywne skutki, takie jak trudności w nauce, problemy behawioralne, opóźnienie wzrostu oraz kardiologiczne problemy.

Czynniki ryzyka bezdechu sennego u dzieci obejmują:

• przerost migdałka gardłowego,
• otyłość,
• inne, takie jak mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa, anomalie czaszkowo-twarzowe i inne.

Objawy bezdechu sennego u dzieci mogą obejmować chrapanie, przerwy w oddychaniu w nocy, oddychanie przez usta, mowę nosową, bóle głowy, nadmierną senność w ciągu dnia - co może prowadzić do zasypiania na lekcjach, problemy w nauce, problemy psychologiczne, takie jak trudności w kontrolowaniu emocji, impulsywność, nadaktywność, a nawet agresja.

Postępowanie lecznicze jest indywidualnie ustalane po przeprowadzeniu diagnostyki i zidentyfikowaniu przyczyny bezdechu sennego.