Staw barkowy, który łączy kończynę górną z tułowiem, składa się z kilku stawów i charakteryzuje się największym zakresem ruchów spośród wszystkich stawów w ciele. Struktury kostne, takie jak kość ramienna, łopatka, obojczyk i mostek, otoczone są przez liczne więzadła, mięśnie, ścięgna i kaletki, które zapewniają stabilność barku i płynność wykonywanych ruchów. Istotną rolę odgrywa stożek rotatorów, czyli grupa czterech mięśni i ich ścięgien otaczających staw ramienno-łopatkowy.

Problemy ze stawem barkowym są powszechne i najczęściej wynikają z przeciążeń, powtarzalnych mikroprzeciążeń i urazów tkanek miękkich (głównie stożka rotatorów), które mogą wystąpić podczas codziennych czynności lub aktywności sportowej. Należy pamiętać, że przyczyną bólu stawu barkowego mogą być również zmiany zwyrodnieniowe narastające wraz z wiekiem, chociaż choroba zwyrodnieniowa tego stawu występuje rzadziej niż w innych stawach. Dodatkowo, należy uwzględniać możliwość zapalnych chorób reumatycznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy polimialgia reumatyczna, gdzie poza bólem barku mogą wystąpić również inne objawy. Mniej często ból barku może być objawem chorób innych narządów, takich jak zawał serca, guz płuca czy choroba wrzodowa.

Uszkodzenie stożka rotatorów

Grupa mięśni tworzących stożek rotatorów wspiera staw ramienno-łopatkowy, a ich nadmierne obciążenie może prowadzić do uszkodzenia tych struktur, co objawia się bólem barku. Częstym powodem takiego uszkodzenia są urazy, które mogą pojawić się nawet przy codziennych czynnościach. Ból zazwyczaj występuje podczas podnoszenia ramienia i może być odczuwalny w różnych częściach ramienia. W przypadku dodatkowego zapalenia kaletki okołobarkowej, ból może uniemożliwić komfortowe spanie.

Zespół ciasnoty podbarkowej

Kiedy przestrzeń podbarkowa zostaje zmniejszona, na przykład przez stan zapalny kaletki lub wyrośnięcia kostne, ruch kości ramiennej w stawie może zostać zablokowany, powodując silny ból. Ból ten jest najczęściej odczuwany przy określonych ruchach ramienia, takich jak odwiedzanie w zakresie 60–110 stopni.

Uszkodzenie ścięgna głowy długiej mięśnia dwugłowego

Uszkodzenie ścięgna w przedniej części ramienia może powodować ból, szczególnie podczas ruchu zgiętego łokcia. Przy całkowitym zerwaniu ścięgna pojawi się wybrzuszenie. Zapalenie pochewki ścięgna może być wynikiem różnych urazów mechanicznych lub stanów zapalnych.

Zamrożony bark

Ból i ograniczenie ruchomości stawu ramiennego wskazują na problem z torebką stawową, co może prowadzić do tzw. barku zamrożonego. Ta choroba najczęściej ustępuje w ciągu kilku miesięcy i może być leczona ćwiczeniami fizycznymi oraz lekami przeciwbólowymi. W niektórych przypadkach może być konieczna interwencja chirurgiczna.

Zapalne choroby stawów

Zapalenie stawu ramiennego może być objawem chorób takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów czy dna moczanowa. Objawia się ono przerostem błony maziowej i nagromadzeniem płynu w stawie. Konieczne może być wykluczenie zakażenia stawu, jeśli występuje gorączka.

Choroba zwyrodnieniowa stawu barkowego

Zniszczenie chrząstki stawowej i innych struktur stawu barkowego często jest wynikiem przewlekłych stanów zapalnych, nadmiernego obciążenia lub urazów. Objawia się bólem i zmniejszeniem ruchomości stawu. Leczenie obejmuje terapię przeciwbólową i rehabilitację, a w niektórych przypadkach może być konieczne leczenie chirurgiczne.

Jeśli odczuwasz ból w stawie barkowym, warto sprawdzić, czy w przeszłości nie było żadnego urazu tego stawu (nawet niewielkiego takiego jak gwałtowne szarpnięcie) oraz czy nie wykonywałeś niedawno czynności mogących go przeciążyć (takich jak praca z rękami nad głową, pchanie i podnoszenie ciężkich przedmiotów, prace ogrodnicze i domowe wymagające powtarzalnych ruchów stawu barkowego). Należy zwrócić uwagę na czas, kiedy ból jest największy oraz na czynności, które go nasilają. Niepokojącymi objawami mogą być obrzęk i nadmierne ocieplenie stawu, ból innych stawów oraz objawy ogólne.

Postępowanie zależy od przyczyny dolegliwości, dlatego warto skonsultować się z lekarzem (najczęściej ortopedą, rehabilitantem lub reumatologiem). W okresie nasilenia objawów należy unikać czynności, które pogłębiają ból, stosując jednocześnie okłady lodowe przez 15-20 minut, raz lub kilka razy dziennie.

Nawet przy dolegliwościach, zaleca się rozpoczęcie odpowiednich ćwiczeń jak najszybciej, aby wzmocnić stabilizację stawu i zapobiec dalszym uszkodzeniom.

W przypadku wystąpienia bólu barku spowodowanego przyczyną "mechaniczną", szczególnie gdy nie ustępuje pomimo zaniechania czynności obciążających staw, oraz gdy pojawi się nagły ból związany z urazem, warto skonsultować się z lekarzem ortopedą. Jeśli do bólu barku dołączają się obrzęk i sztywność stawu, ból w innych stawach lub objawy ogólne (jak uczucie rozbicia, stany podgorączkowe lub gorączka, nieuzasadnione zmniejszenie masy ciała, złe samopoczucie), konieczna może być wizyta u reumatologa.

W celu znalezienia przyczyny bólu barku zazwyczaj rozpoczyna się od konkretnego badania obrazowego, takiego jak badanie rentgenowskie (szczególnie po urazie) lub ultrasonograficzne (które pomaga w obrazowaniu tkanek miękkich wokół stawu). W przypadku konieczności, może być konieczne przeprowadzenie innych badań, takich jak rezonans magnetyczny. Jeśli istnieje podejrzenie zapalnej choroby stawów, konieczne jest wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych (takich jak OB, CRP, morfologia, RF, aCCP, kwas moczowy - lekarz zdecyduje, które z nich są konieczne). Jeśli w stawie znajduje się płyn, lekarz może zasugerować punkcję stawu w celu jego odpompowania, oceny charakteru płynu stawowego i ewentualnego podania leków miejscowo.

Rehabilitacja jest podstawową metodą leczenia bólu barku spowodowanego uszkodzeniem mechanicznym. Tylko w wyjątkowych sytuacjach konieczne może być leczenie operacyjne. Blokady, które polegają na podaniu leku bezpośrednio w obszar, który jest przyczyną bólu, mogą przynieść chwilową ulgę. Wspomagająco można również sięgnąć po leki doustne, takie jak paracetamol, NLPZ czy słabe opioidy, jednak należy pamiętać, że nie powinno się ich stosować długotrwale. W przypadku zapalnych schorzeń stawu barkowego konieczne jest podjęcie decyzji o leczeniu przez reumatologa.

W terapii bólu barku wykorzystuje się leki niesteroidowe o działaniu przeciwzapalnym, ale należy mieć świadomość potencjalnych skutków ubocznych, takich jak choroba wrzodowa i ryzyko sercowo-naczyniowe. Zazwyczaj są one stosowane krótkoterminowo, podczas nasilenia objawów. Istotne jest zatem zidentyfikowanie przyczyny dolegliwości i odpowiednie leczenie. W sytuacji silnego bólu, zwłaszcza pojawiającego się w nocy, lekarz może zalecić zastosowanie tzw. blokady – czyli miejscowego podania leku znieczulającego w połączeniu z glikokortykosteroidem.

Ból stawu barkowego pojawiający się podczas nocy najczęściej związany jest z wtórnym stanem zapalnym struktur otaczających, takich jak kaletka podbarkowa. Zazwyczaj ból staje się bardziej dokuczliwy po ułożeniu się na dotkniętym stawie barkowym. W przypadku braku poprawy po lekach przeciwzapalnych warto rozważyć zastosowanie blokady (patrz powyżej). Pojawiający się ból barku, który nasila się w nocy lub nad ranem, może również wskazywać na chorobę zapalną, np. reumatoidalne zapalenie stawów lub zapalenie mięśni reumatyczne.

Discomfort experienced during active lifting of the upper limb is most commonly associated with damage to the rotator cuff tendons - typically the symptoms decrease during passive movement (performed by the examiner). Other causes are mentioned above.

Ćwiczenia odgrywają kluczową rolę w leczeniu przewlekłego bólu barku, ponieważ poprawiają siłę mięśniową wokół stawu, co pomaga w utrzymaniu odpowiedniego zakresu ruchu. Należy unikać ich w fazie ostrej choroby i gdy nasilają ból.

Program ćwiczeń powinien być dostosowany do konkretnej przyczyny bólu, ustalonej na podstawie badania fizykalnego i obrazowych badań diagnostycznych.

Ból stawu ramiennego czasami może być objawem innych chorób, nie związanych z układem ruchu, włącznie z zawałem serca. Ważne jest zwrócenie uwagi na inne alarmujące symptomy, takie jak nasilenie bólu podczas wysiłku fizycznego, duszność, przyspieszone lub nieregularne tętno. Objawy zazwyczaj pojawiają się nagle i wymagają natychmiastowego kontaktu z lekarzem.

W sytuacjach tego rodzaju konieczne jest przede wszystkim wykluczenie przekształceń w obszarze kręgosłupa szyjnego, które prowadzą do ucisku na nerwy korzeniowe (najczęstszymi przypadłościami są dyskopatia oraz zwyrodnienia kostne w obrębie kręgosłupa).