Najądrze to niewielki narząd w mosznie, składający się z różnych części i kanalików. Jego głównymi funkcjami są magazynowanie nasienia oraz produkcja wydzieliny, która pomaga dojrzewać plemnikom. Zapalenie najądrza może być spowodowane zakażeniem przez różne drobnoustroje, przede wszystkim bakterie.

Istnieje kilka przyczyn zapalenia najądrza, takich jak zakażenie bakteryjne, choroby przenoszone drogą płciową, zabiegi urologiczne, wirusowe zapalenie przyusznic, przyjmowanie amiodaronu oraz gruźlica. Ważne jest, aby zdiagnozować i leczyć zapalenie najądrza, ponieważ może prowadzić do powikłań. Najlepszym sposobem zapobiegania jest unikanie sytuacji, które mogą prowadzić do zakażenia najądrza.

Zapalenie najądrza to rzadka choroba, dotykająca około jednego na tysiąc mężczyzn. Najczęściej występuje u młodych mężczyzn w wieku od 15 do 35 lat, oraz po 60. roku życia.

Zapalenie jądra i najądrza jest często chorobą ostrą, charakteryzującą się bólem w mosznie, obrzękiem oraz bolesnością. Może być poprzedzone objawami zakażenia układu moczowego lub zapalenia cewki moczowej. W przypadku wirusowego zapalenia przyusznic objawy mogą pojawić się wcześniej. W przypadku przewlekłego zapalenia najądrza obecny jest niewielki ból w mosznie, z możliwością wystąpienia zgrubienia w miejscu najądrza.

Pojawienie się bólu w okolicy moszny, obrzęku moszny lub powiększenia jądra jest sygnałem do natychmiastowego skonsultowania się z lekarzem, ponieważ zazwyczaj wymaga to specjalistycznego leczenia.

Ignorowanie objawów lub stosowanie "domowych metod" leczenia może prowadzić do nasilenia się schorzenia, wystąpienia zapalenia jądra, a nawet rozwinięcia się ropnia moszny. Inne powikłania mogą obejmować zrosty na najądrzu z wtórną niedrożnością nasieniowodu, co może być jedną z przyczyn niezdolności do poczęcia dziecka.

Lekarz podejrzewa zapalenie najądrza na podstawie zgłaszanych dolegliwości, szczególnie jeśli występują również objawy zapalenia cewki moczowej lub układu moczowego.

Podczas badania lekarz sprawdza mosznę i dokładnie ją bada, oceniając wielkość, kształt i ewentualną bolesność jąder i najądrzy oraz powrózków nasiennych. Duże powiększenie jądra może wskazywać na rozwój wodniaka jądra związanego z zapaleniem jadra. Jeśli podejrzewa się zapalenie cewki moczowej, lekarz ocenia jej ujście i obecność wydzieliny, a w przypadku podejrzenia zapalenia gruczołu krokowego przeprowadza badanie przez odbytnicę.

W większości przypadków informacje od pacjenta i wynik badania lekarskiego są wystarczające do zdiagnozowania zapalenia najądrza.

Badanie ogólne moczu oraz posiew moczu wykonuje się, gdy istnieją objawy sugerujące infekcje układu moczowego, zawsze również u chłopców przed okresem dojrzewania. Badanie wydzieliny z cewki moczowej przeprowadza się przy obecności objawów zapalenia cewki moczowej. Lekarz może także zlecić badanie USG moszny w celu wykluczenia obecności poważnych chorób, takich jak guz jądra lub ropień w mosznie.

Leczenie pomocnicze zapalenia najądrza obejmuje odpoczynek, najlepiej leżenie w łóżku z uniesioną moszną, a podczas aktywności noszenie bardziej obcisłej bielizny, aby moszna była unieruchomiona i podparta. Zmniejszenie bólu i obrzęku można osiągnąć za pomocą zimnych okładów oraz leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych (np. ibuprofenu, naproksenu, paracetamolu).

Główne leczenie polega na stosowaniu antybiotyku. Jeśli zapalenie najądrza nie jest spowodowane zakażeniem przenoszonym drogą płciową, lekarz zazwyczaj przepisuje antybiotyk z grupy fluorochinolonów (np. cyprofloksacynę, ofloksacynę) przez 10–14 dni. W przypadku obecności zakażenia układu moczowego i wykonania posiewu moczu, antybiotyk jest dobierany na podstawie wyniku tego posiewu.

Jeżeli zapalenie najądrza wynika z zakażenia przenoszonego drogą płciową i występują również objawy zapalenia cewki moczowej, lekarz zaleca antybiotyk, jak w przypadku leczenia zapalenia cewki moczowej. Zazwyczaj nie jest znane, czy jest to zapalenie rzeżączkowe czy nierzeżączkowe. Dlatego lekarz zazwyczaj prezentuje lek skuteczny w obu postaciach zapalenia cewki moczowej. Jest to azytromycyna stosowana doustnie w dawce 2 gramów jednorazowo (lek jest brany tylko raz). Jeśli wiadomo, że jest to zapalenie rzeżączkowe, lekarz może zalecić inny lek, np. cyprofloksacynę lub ofloksacynę, stosowane doustnie przez 7 dni lub jednorazowy zastrzyk domięśniowy ceftriaksonu. Jeśli jest znane, że to zapalenie nierzeżączkowe, lekarz może zalecić doksycyklinę doustnie przez 7 dni. Wtedy konieczne jest również leczenie wszystkich partnerów seksualnych mężczyzny.

W przypadku przewlekłego zapalenia najądrza antybiotyk jest stosowany przez 6–8 tygodni.

Nie stosuje się antybiotyków, jeśli zapalenie najądrza jest spowodowane zakażeniem wirusowym, takim jak wirusowe zapalenie przyusznic (świnki).

Zabieg chirurgiczny może być konieczny, jeśli doszło do wytworzenia ropnia w mosznie. W niektórych przypadkach może być niezbędne usunięcie najądrza, a nawet także jądra, jeśli występuje ciężkie ropne zapalenie lub gdy przewlekłe zapalenie najądrza jest przyczyną trwałego bólu, którego nie można leczyć inaczej.

Po zastosowaniu odpowiedniego antybiotyku w odpowiedniej dawce i przez zalecany przez lekarza okres, ostre zapalenie najądrza spowodowane zakażeniem zazwyczaj jest całkowicie wyleczone. W przypadku zakażenia przenoszonego drogą płciową, konieczne jest leczenie także partnerów seksualnych.

Przewlekłe zapalenie najądrza wymaga leczenia przez 6–8 tygodni i nie zawsze udaje się uzyskać pełne wyleczenie.

Po przebyciu wirusowego zapalenia jądra i najądrza może dojść do upośledzenia płodności, a nawet do bezpłodności.

Po zakończeniu terapii zapalenia najądrza należy przestrzegać zaleceń lekarza. Wizyta kontrolna może zostać zaplanowana po zakończeniu leczenia (najczęściej po około 2 tygodniach), aby ocenić skuteczność terapii oraz sprawdzić, czy partnerzy seksualni poddali się leczeniu, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Jeśli objawy nie ustąpią w całości, konieczne może być przeprowadzenie badań diagnostycznych układu moczowo-płciowego.

Aby uniknąć zachorowania na zapalenie najądrza, należy przestrzegać zasad bezpiecznego stosunku seksualnego. Używanie prezerwatywy w dużym stopniu chroni obu partnerów przed przeniesieniem zakażenia. Zwiększone ryzyko zakażenia występuje przy większej liczbie partnerów seksualnych, zwłaszcza przypadkowych.

Nie istnieje skuteczny sposób zapobiegania zapaleniu jądra i najądrza w wyniku zarażenia wirusem świnki. Jedyną metodą profilaktyki jest szczepienie przeciwko śwince. W Polsce stosuje się szczepionkę potrójną (świnka, odra, różyczka) i dzieci są szczepione zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień (po ukończeniu pierwszego roku życia oraz w 10. roku życia).