Pełzakowica to schorzenie spowodowane przez pełzaka czerwonki, czyli . Choroba ta głównie występuje wśród osób mieszkających lub czasowo przebywających w obszarach tropikalnych o niskich standardach sanitarnych. Diagnoza pełzakowicy może być trudna, ponieważ niektóre pełzaki wyglądają pod mikroskopem identycznie jak pełzak czerwonki. U niektórych zakażonych osób mogą nie występować żadne objawy. Zakażenie najczęściej następuje drogą pokarmową, poprzez brudne ręce lub pokarm zanieczyszczony cystami pasożytów przeniesionymi z kału zakażonej osoby. Możliwe jest również zarażenie drogą płciową.

Cysty przekształcają się w trofozoity, czyli formy inwazyjne, w ostatnim odcinku jelita cienkiego lub w jelicie grubym. Trofozoity potrafią uszkodzić błonę śluzową jelita, co objawia się obecnością krwi w stolcu. Inwazja tkanek może spowodować przeniesienie pełzaka do krwi, a stamtąd do wątroby lub innych narządów.

jest odporna na mechanizmy obronne organizmu mające na celu zniszczenie pasożyta. Jest bardzo ruchliwa i produkuje substancje, które niszczą tkanki i powodują obumieranie komórek. Trofozoity mogą również przekształcić się z powrotem w cysty i zostają wydalone z organizmu z kałem. Proces encystacji oraz czynniki wywołujące ten proces nie są w pełni zrozumiane.

Co roku na całym świecie odnotowuje się około 50 milionów przypadków zakażenia inwazyjnego przez pasożyta Entamoeba histolytica, głównie w krajach rozwijających się, przede wszystkim w regionach Ameryki Południowej, Afryki i Azji.

Symptomatologia choroby manifestuje się jedynie u 10-20% zarażonych jednostek i pojawia się przeważnie po 2-4 tygodniach, czasem jednak po dłuższym okresie, i zazwyczaj przebiega łagodnie (np. okresowe luźne stolce, bóle brzucha, wzdęcia brzucha, brak apetytu i spadek masy ciała). Zazwyczaj dotknięta jest prawa strona okrężnicy. Objawy utrzymują się ponad 2 tygodnie, co odróżnia biegunkę pełzakową od bakteryjnej.

Dysenteria pełzakowa to poważna postać choroby, której towarzyszą intensywne bóle brzucha, luźne stolce z obecnością świeżej krwi oraz gorączka. Powikłaniem może być perforacja okrężnicy lub toksyczne rozdęcie okrężnicy.

Rzadką postacią pełzakowicy jelitowej jest tzw. „ameboma”, czyli zapalny guz jelita, przypominający nowotwór, lokalizujący się przeważnie w kątnicy i okrężnicy wstępującej. Dość często występują owrzodzenia odbytu w przebiegu pełzakowicy. Czasami pełzaki przenikają do wątroby, gdzie tworzą tzw. ropnie pełzakowe, nazywane czasem ropniami czekoladowymi ze względu na zawartość gęstej, żółtobrunatnej lub czekoladowej treści. W 80-90% przypadków ropień znajduje się w prawym płacie wątroby, u 50-70% pacjentów zmiana jest pojedyncza, a u 30-50% występują ropnie mnogie. Bardzo rzadko mogą zajmować inne narządy, takie jak: płuca, skóra czy mózg. W 95% przypadków ropnie wątroby rozwijają się w ciągu 5 miesięcy po powrocie z podróży, chociaż czasem ujawniają się dopiero po kilku latach. Pierwszym objawem jest najczęściej gorączka (zwykle nocna) i ból brzucha zlokalizowany w prawym podżebrzu. Objawy najczęściej pojawiają się w chwili nadkażenia bakteryjnego ropnia. W przypadku zajęcia przepony może dojść do bólu w klatce piersiowej oraz bólu na prawym barku. 60-70% pacjentów z ropniem pełzakowym wątroby nie wykazuje objawów jelitowych. Bardzo rzadko dochodzi do żółtaczki.

Pełzakowica płucno-opłucnowa jest konsekwencją rozerwania ropnia pełzakowego i przedostania się jego zawartości do opłucnej, co zdarza się w 10% przypadków. Problemem jest wtedy powstanie przetoki wątrobowo-płucnej, a plwocina odkrztuszana przez chorego ma charakter pasty i zawiera dojrzałe pełzaki.

Pełzakowica mózgu objawia się nagle pojawiającymi się nudnościami, wymiotami, bólem głowy i zaburzeniami świadomości. Choroba postępuje wtedy szybko, czasem prowadząc do zgonu w ciągu 12-72 godzin.

Najpoważniejszym powikłaniem ropnia pełzakowego lewego płata wątroby jest jego pęknięcie i uwolnienie pełzaków do osierdzia. Objawia się to bólem w klatce piersiowej i narastającymi objawami niewydolności serca, w tym dusznością.

Jeśli pojawią się wymienione symptomy u jednostki z zamieszkałą lub przebywającą czasowo w krajach tropikalnych, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem.

Rozpoznanie jest ustalane na podstawie wielokrotnego badania kału. Określenie poprawnego rozpoznania jest trudne, ponieważ pod mikroskopem wygląda identycznie jak , która jest 10 razy częstsza, nie jest chorobotwórcza i nie wymaga leczenia. Rozróżnienie tych dwóch gatunków jest kluczowe w diagnostyce pełzakowicy. W sytuacjach niejasnych zazwyczaj zakłada się, że znalezionym pasożytem jest , ze względu na możliwe powikłania nieleczonej choroby.

Badanie krwi jest przydatne tylko w przypadku, gdy pełzaki przechodzą poza jelito, na przykład do wątroby. Nie jest to przydatne u osób, które miały pełzakowicę w przeszłości, ponieważ wynik badania będzie pozytywny niezależnie od tego, czy infekcja nadal trwa, czy została wyleczona. W przypadku świeżej infekcji przeciwciała pojawiają się we krwi po 7 dniach i utrzymują się około 10 lat. Dostępność badań molekularnych, które poszukują materiału genetycznego , jest ograniczona.

W diagnostyce pełzakowicy bardzo istotne są badania obrazowe: RTG, USG, TK, MR oraz kolonoskopia. Podczas kolonoskopii stwierdza się małe ubytki błony śluzowej pokryte żółtawym wysiękiem. W przypadku podejrzenia ropnia pełzakowego wątroby przeprowadza się biopsję aspiracyjną cienkoigłową, która umożliwia uzyskanie treści o wyglądzie pasty anchois. Treść nie zawiera białych krwinek, ponieważ są one "rozpuszczane" przez pasożyty. Same pełzaki występują jedynie na obwodzie ropni.

W leczeniu pełzakowicy stosuje się terapię farmakologiczną, czyli antybiotyki. Ewentualne leczenie chirurgiczne może być konieczne, gdy dochodzi do pęknięcia ropnia i konieczny jest drenaż do różnych lokalizacji. Efektywność terapii jest monitorowana za pomocą badań obrazowych (USG lub TK jamy brzusznej) oraz serologicznych (zmniejszenie stężenia przeciwciał).

Rutynowy drenaż ropnia nie jest zalecany, jednak wskazaniem do jego wykonania są duże rozmiary ropnia z potencjalnym zagrożeniem pęknięcia, usytuowanie w lewym płacie wątroby, przedłużająca się gorączka oraz bóle utrzymujące się pomimo leczenia farmakologicznego.

Leczenie pełzakowicy może doprowadzić do całkowitego wyleczenia, jednak co roku około 100 tysięcy osób na całym świecie umiera z powodu braku odpowiedniego leczenia. Rokowanie w przypadku wczesnego rozpoznania jest dość korzystne, a śmiertelność wynosi mniej niż 1%. Bardziej niekorzystny przebieg choroby występuje zazwyczaj u dzieci, zwłaszcza noworodków, kobiet w ciąży i po porodzie, pacjentów stosujących glikokortykosteroidy, chorych na nowotwory oraz osoby niedożywione.

Nie ma konkretnych wytycznych dotyczących postępowania po zakończeniu terapii pełzakowicy.

Osoby podróżujące do krajów, gdzie występuje pełzakowica, powinny przestrzegać następujących zaleceń: picie wyłącznie wody fabrycznie butelkowanej, filtrowanej, gotowanej lub oczyszczonej chemicznie; unikanie surowych owoców i sałatek oraz spożywanie potraw gotowanych/pieczonych oraz owoców własnoręcznie obranych; mycie surowych warzyw i moczenie ich w kwasie octowym lub occie przez 10-15 minut.