To ból w dolnym odcinku kręgosłupa, nazywany również odcinkiem lędźwiowo-krzyżowym. Jest to powszechna dolegliwość, która dotyka prawie każdego z nas. Często nie jest poważnie związana z chorobą, ale może prowadzić do niezdolności do pracy i pogorszenia jakości życia. Najczęściej występuje jako ból nieswoisty, który przemija bez leczenia, ale może wracać. U około co dziesiątej osoby ból krzyża ma określoną przyczynę, która wymaga dalszej diagnostyki.

Ból krzyża może być spowodowany mechanicznym uszkodzeniem różnych struktur kręgosłupa, takich jak kręgi, dyski międzykręgowe, stawy międzykręgowe, mięśnie, ścięgna, więzadła i nerwy. Przyczyną może być przeciążenie mięśni, dyskopatia, wady postawy i budowy ciała, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa lub złamania kręgów w przebiegu osteoporozy. Ważne jest jednak pamiętać, że ból w dolnej części pleców może mieć inne źródła, takie jak choroby reumatyczne, zakażenia, nowotwory oraz choroby narządów brzucha i miednicy. Dlatego ważne jest skonsultowanie się z lekarzem, szczególnie jeśli ból krzyża jest objawem innych chorób.

Do wystąpienia bólu krzyża przyczyniają się różne czynniki, takie jak wiek, przeszłe doświadczenie bólu krzyża, czynniki psychiczne (takie jak stres czy depresja), słaba kondycja fizyczna, otyłość, rodzaj wykonywanej pracy, palenie papierosów oraz współistnienie innych chorób.

Dolegliwości związane z bólem w okolicy krzyża dotykają aż 80% populacji. Najczęściej występują u osób między 30 a 60 rokiem życia i są jedną z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarza.

Ból krzyża może mieć różny czas trwania, natężenie, lokalizację oraz czynniki nasilające i towarzyszące. Dzięki tym informacjom można określić przyczynę dolegliwości.

Ból krzyża może być nieswoisty, związany z zespołem korzeniowym lub zwężeniem kanału kręgowego, spowodowany inną chorobą lub być wynikiem stanu psychicznego. W każdym z tych przypadków objawy mogą mieć różne charakterystyczne cechy i wymagają odpowiedniej diagnostyki oraz leczenia.

1. Ból krzyża zwykle ustępuje samoistnie, leżenie w łóżku może go wydłużyć;

2. Unikaj niewłaściwych pozycji i czynności nasilających ból;

3. Stosuj leki przeciwbólowe zgodnie z zaleceniami lekarza;

4. Okłady z lodu lub ciepła mogą przynieść ulgę;

5. Jeśli objawy nie ustępują po 4 tygodniach, skonsultuj się z lekarzem;

6. W razie wystąpienia objawów alarmowych skontaktuj się z lekarzem lub pogotowiem ratunkowym;

7. Lekarz pierwszego kontaktu może skierować Cię do odpowiedniego specjalisty w razie potrzeby.

Lekarz diagnozuje na podstawie informacji pacjenta i objawów z badania ruchu. Zazwyczaj nie ma potrzeby dodatkowych testów laboratoryjnych ani obrazowych, chyba że podejrzewana jest konkretna przyczyna bólu krzyża lub nie ma poprawy po leczeniu.

Pierwszym krokiem jest wykonanie zdjęć rentgenowskich, a w niektórych przypadkach (np. podejrzenie ucisku nerwu lub zwężenia kanału kręgowego) mogą być zalecane inne badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Ponad 90% przypadków to ból nieswoisty, gdzie przyczyna jest niejasna pomimo prawidłowych wyników badań. Nawet jeśli zmiany w kręgosłupie są widoczne, niekoniecznie są one odpowiedzialne za ból. To może prowadzić do błędnej diagnozy i dodatkowego stresu dla pacjenta.

Najczęściej ból w dolnej części pleców ustępuje samoistnie lub dzięki prostym metodach postępowania. Jednak jeśli dolegliwości utrzymują się przez kilka tygodni lub pojawiają się objawy alarmowe, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem.

Ten zdecyduje o dalszym leczeniu, które zazwyczaj polega na rehabilitacji, a tylko w szczególnych sytuacjach może być konieczna operacja kręgosłupa.

Ćwiczenia fizyczne – regularne ćwiczenia mięśni pleców i brzucha wzmacniają kręgosłup. Nie wolno wykonywać ćwiczeń, które wywołują ból. Program ćwiczeń powinien dobrać doświadczony lekarz lub rehabilitant; chory kontynuuje trening samodzielnie w domu. Oprócz ćwiczeń ukierunkowanych na wzmocnienie kręgosłupa należy dbać o dobrą kondycję fizyczną.

Przykładowe ćwiczenia zalecane w leczeniu bólu krzyża znajdziesz tutaj:

Leki – stosuje się je pomocniczo w celu zmniejszenia bólu i ułatwienia ćwiczeń rehabilitacyjnych. Najczęściej stosuje się paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, które można kupić bez recepty. Bez konsultacji z lekarzem nie należy ich przyjmować dłużej niż dwa tygodnie. Lekarz może zalecić również inne leki, np. rozluźniające mięśnie, opioidy, a nawet leki przeciwdepresyjne (niektóre z nich odgrywają ważną rolę w leczeniu długotrwałego bólu krzyża).

Różne formy fizykoterapii (ultradźwięki, przezskórna stymulacja nerwów, diatermia, lasery, powierzchowne stosowanie ciepła, krioterapia) rozluźniają mięśnie oraz więzadła i ułatwiają ich rozciąganie. Stosowane są jako metody ułatwiające wykonywanie ćwiczeń rehabilitacyjnych.

Leżenie w łóżku – jeszcze niedawno było podstawową metodą leczenia bólu krzyża, jednak badania wykazały, że nie tylko nie przynosi spodziewanych korzyści, ale może wręcz wydłużyć czas trwania dolegliwości. Unieruchomienie wiąże się z takimi powikłaniami, jak osłabienie ogólnej kondycji fizycznej, osłabienie mięśni i obniżony nastrój; sprzyja również tworzeniu się zakrzepów w naczyniach. Obecnie krótkotrwałe leżenie w łóżku zaleca się jedynie w przypadku bardzo silnego bólu „blokującego” każdy ruch kręgosłupa lub ciężkich objawów zespołu korzeniowego. Należy jak najszybciej wrócić do codziennych aktywności w granicach tolerowanych dolegliwości, unikając czynności nasilających ból.

Techniki manualne (manipulacje i mobilizacje kręgosłupa) – polegają na uruchomieniu tkanek miękkich położonych w bolącej okolicy kręgosłupa. Mogą znieść ból, jeśli dolegliwości nie trwają dłużej niż kilka tygodni, później ich stosowanie nie przynosi na ogół poprawy. Powinno się je stosować w połączeniu z ćwiczeniami fizycznymi, a nie jako jedyną metodę leczenia. Może je wykonywać tylko doświadczony lekarz lub rehabilitant.

Wyciąg lędźwiowy i dekompresja osiowa kręgosłupa – polegają na rozciągnięciu kręgów lędźwiowych siłą dobraną do masy ciała. Zmniejszenie bólu wynika z odciążenia chorego dysku międzykręgowego. Techniki te można stosować wyłącznie na zlecenie i pod kontrolą lekarza, po rozważeniu możliwych przeciwwskazań.

Ortezy lędźwiowe pomagają utrzymać kręgosłup lędźwiowy w stabilnej pozycji. Ich rola polega głównie na przypominaniu o prawidłowej technice podnoszenia ciężarów i wykonywania skłonów, prawdopodobnie nie mają wpływu na zapobieganie bólowi krzyża.

Blokady – zastrzyki z glikokortykosteroidów i/lub środka znieczulającego podawane bezpośrednio w okolicę, którą lekarz podejrzewa jako źródło bólu; mogą być pomocne jako jeden z elementów rehabilitacji, nie powinny być natomiast stosowane jako jedyna metoda leczenia. Może je wykonywać jedynie doświadczony lekarz.

Masaże, joga, akupunktura – dotychczas nie dowiedziono ich leczniczego działania w bólu krzyża. Jeśli jednak powodują zmniejszenie bólu i poprawę samopoczucia, mogą być stosowane pomocniczo jako element rehabilitacji.

Wsparcie psychiczne – ból krzyża, zwłaszcza długotrwały, powoduje pogorszenie nastroju i poczucie niesprawności. To z kolei nasila odczuwanie dolegliwości i zmniejsza szansę na powodzenie leczenia. W wielu przypadkach metody wsparcia psychicznego (terapia behawioralna, psychoterapia, leki przeciwdepresyjne) okazują się kluczowym elementem leczenia.

Leczenie operacyjne bólu krzyża - Jest konieczne u niewielkiego odsetka (1–3%) osób z bólem krzyża. Pilnym wskazaniem do leczenia chirurgicznego jest zespół ogona końskiego, guz lub zakażenie (w niektórych przypadkach) w obrębie kręgosłupa albo ciężki niedowład kończyny wynikający z ucisku na struktury nerwowe. Leczenie chirurgiczne można również rozważyć u osób z nieustępującym pomimo leczenia zespołem korzeniowym oraz zwężeniem kanału kręgowego.

Zdecydowana większość przypadków bólu pleców ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni, a u większości chorych poprawa występuje w ciągu 3 miesięcy. Niestety, u ponad połowy pacjentów ból pleców powraca. U części osób ból staje się przewlekły, co może znacząco wpłynąć na jakość życia. Mimo to, większość z nich może nadal prowadzić aktywny tryb życia. Celem leczenia staje się więc złagodzenie dolegliwości i poprawa jakości życia. Właściwa profilaktyka oraz odpowiednie wsparcie lecznicze są kluczowe w zapobieganiu zaostrzeń bólu pleców.

Już po pierwszym doświadczeniu bólu pleców, a najlepiej zanim on pojawi się, zapoznaj się z technikami dbania o prawidłowe funkcjonowanie kręgosłupa. Pamiętaj, że ból pleców często powraca, dlatego koniecznie należy zadbać o kręgosłup przez całe życie.

Jeśli brałeś udział w rehabilitacji, kontynuuj wykonywanie zaleconych ćwiczeń w domu. Jeśli dolegliwości nie ustępują po kilku tygodniach, skonsultuj się z lekarzem – leczenie bólu pleców jest skuteczniejsze we wczesnym stadium, zanim stanie się przewlekły. Niepokojące objawy wymagają natychmiastowego kontaktu z lekarzem.

Aby uniknąć bólu krzyża lub zmniejszyć ryzyko jego powrotu, należy zadbać o kondycję fizyczną i prawidłową postawę ciała poprzez regularne ćwiczenia ogólnorozwojowe, wzmacniające mięśnie pleców i brzucha, odpowiednią rozgrzewkę przed treningiem oraz stopniowe "schładzanie" mięśni po jego zakończeniu.

Ważne jest również pozbycie się nadwagi, stosowanie poduszki pod kręgosłup lędźwiowy przy dłuższym siedzeniu, unikanie podnoszenia ciężkich przedmiotów bez właściwej techniki, spanie na średnio twardym materacu, noszenie wygodnych butów na niskim obcasie oraz dbanie o właściwą dietę bogatą w wapń i witaminę D. Ponadto, należy unikać palenia papierosów.

Należy zadbać o sprawność fizyczną, poprawiając ją lub zachowując na zadowalającym poziomie.

Mocno rozwinięte mięśnie brzucha i grzbietu zapobiegają dolegliwościom związanym z dolnym odcinkiem kręgosłupa.

Najlepszym rodzajem aktywności fizycznej jest pływanie, ponieważ naturalnie zwiększa masę mięśniową grzbietu. Nadwaga prowadzi do nieprawidłowej postawy, co generuje bóle dolnego odcinka kręgosłupa, dlatego ważne jest utrzymywanie odpowiedniej masy ciała.