Ból w okolicach kręgosłupa to objawy bólowe lub uczucie dyskomfortu, na przykład napięcie mięśni lub sztywność pleców. Może występować w odcinku szyjnym (ból karku), piersiowym lub lędźwiowym (ból krzyża, jest to częste zjawisko) oraz promieniować wzdłuż kończyn górnych (rwa ramienna), do tułowia (nerwy międzyżebrowe) lub wzdłuż kończyn dolnych (rwa udowa lub kulszowa).

Wyróżnia się trzy rodzaje bólu kręgosłupa ze względu na czas trwania: ostry (krócej niż 4 tygodnie), podostry (od 4 tygodni do 3 miesięcy) i przewlekły (dłużej niż 3 miesiące). Nawrotowi mówi się, gdy ból wraca po okresie bez bólu trwającym 6 miesięcy. W odróżnieniu od zaostrzenia bólu przewlekłego, w przypadku nawrotu pacjent nie doświadcza bólu między epizodami. Zaostrzenie bólu przewlekłego charakteryzuje się stałym utrzymywaniem się dolegliwości, zmieniając się jedynie jej nasilenie.

Ból nieokreślony to ból, którego przyczyny nie da się ustalić za pomocą badań obrazowych, chociaż te mogą wykazać powszechne zmiany związane z naturalnym procesem starzenia kręgosłupa. To oznacza, że wiele osób może mieć te same zmiany, ale tylko nieliczni odczuwają ból pleców. Ból nieokreślony występuje u około 90% osób z bólem pleców.

Ból określony to ból, którego przyczyna może być zidentyfikowana poprzez badania dodatkowe, takie jak obrazowe. Przyczyny tego bólu mogą obejmować m.in. ucisk nerwów, zwężenie kanału kręgowego, złamanie kompresyjne kręgu, choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa, deformacje kręgosłupa oraz przyczyny pozakręgosłupowe. Ból określony stanowi 10% przypadków bólu pleców. Najrzadszymi przyczynami tego bólu, występującymi poniżej 1% przypadków, są nowotwory, ropnie nadtwardówkowe kanału kręgowego oraz zapalenia kości i szpiku.

Ból nieokreślony koncentruje się w obszarze środkowej linii kręgosłupa w okolicach szyi lub pleców. Jest to ból, który nie rozprasza się na odległe części ciała ani nie promieniuje wzdłuż nerwów (w przeciwieństwie do rwy kulszowej). Zazwyczaj ustępuje samoczynnie w ciągu kilku dni, ale u niektórych osób może powracać. U 10-15% pacjentów, ból ostry przechodzi w ból przewlekły.

Ryzykantami rozwoju bólu przewlekłego mogą być:

• przedłużająca się nieobecność w pracy z powodu bólu kręgosłupa (szczególnie powyżej 4-12 tygodni),
• problemy emocjonalne i społeczne,
• obniżone samopoczucie/depresja,
• doświadczenie bólu kręgosłupa w przeszłości,
• wysokie nasilenie bólu związane z dużą dysfunkcją i zakłóceniem codziennego funkcjonowania,
• brak stałego zatrudnienia/brak pracy,
• krótkotrwałe zatrudnienie,
• ciężka praca.

Ból przewlekły często prowadzi do znacznego ograniczenia fizycznej sprawności oraz uniemożliwia wykonywanie codziennych czynności i pracy zawodowej.

Ból charakterystyczny może występować jedynie wzdłuż kręgosłupa, czyli na środku pleców, albo może towarzyszyć mu: ból promieniujący, czyli odczuwany w innych częściach ciała, oddalonych od kręgosłupa (np. wzdłuż nerwu), deficyty neurologiczne – osłabienie siły mięśniowej w kończynach górnych i/lub dolnych, zaburzenia kontroli cewki moczowej i odbytu, czyli trudności z oddawaniem moczu i kału, np. nietrzymanie moczu i kału, trudności z poruszaniem się, objawy ucisku rdzenia kręgowego (mielopatia), symptomy ogólne (np. gorączka).

Ból pleców może wynikać z choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa - jest to ból, który nasila się podczas aktywności fizycznej, a zmniejsza lub ustępuje w spoczynku, gdy kręgosłup jest odciążony.

Może zawierać:

1. ból związany z dyskiem międzykręgowym, który zazwyczaj występuje w środkowej części pleców, a nie w innych obszarach pleców, ale jest skoncentrowany wokół kręgosłupa,
2. ból związany ze stawem międzykręgowym - zazwyczaj zlokalizowany po bokach kręgosłupa, jeśli pochodzi od stawów szyjnego odcinka kręgosłupa - może promieniować do okolicy łopatki lub barku, a jeśli od stawów odcinka lędźwiowego - do górnej części biodra lub pośladka,
3. neuralgia - ból może promieniować wzdłuż dermatomów. Dermatomy to obszary skóry, w których unerwienie czuciowe odpowiada konkretnemu nerwowi rdzeniowemu.

• zaburzenia czucia - osłabienie czucia powierzchniowego i parestezje, czyli nieprzyjemne doznania czuciowe,
• osłabienie mięśni kończyny oraz odruchy ścięgniste, które lekarz może zbadać młotkiem neurologicznym.

Rwa mięśniowa wynikająca z uszkodzenia nerwów manifestuje się pogorszeniem zdolności do wykonywania precyzyjnych ruchów ręką, co może prowadzić do problemów z codziennymi czynnościami, takimi jak pisanie czy zapinanie guzików.

Porażenie udowe objawia się trudnościami z wyprostowaniem nogi w stawie kolanowym oraz problemami z wstawaniem.

Porażenie nerwu kulszowego może dotknąć mięśnie odpowiedzialne za prostowanie stopy.

Porażenie mięśni, zwane potocznie rwą porażenną, może ustępować częściowo lub całkowicie, zwłaszcza jeśli jest niepełne. Porażenie całkowite zazwyczaj nie ustępuje nawet po operacji. Często dolegliwości bólowe mogą całkowicie zanikać, podczas gdy porażenie pozostaje albo ustępuje tylko częściowo. Często pojawienie się porażeń może zasypać pacjenta i lekarza, ponieważ objawy bólowe mogą ustać, a porażenie może nadal pozostawać.

Zespół ogona końskiego to zespół objawów spowodowany uciskiem korzeni wielu nerwów rdzeniowych w dolnym odcinku kanału kręgowego. Objawy zazwyczaj pojawiają się nagle. Osłabienie mięśni kończyn dolnych jest zazwyczaj bardziej rozległe, co może prowadzić do trudności w chodzeniu i staniu. Zaburzenia czucia mogą dotyczyć nie tylko kończyn dolnych, ale także okolic odbytu i krocza. Może wystąpić paraliż zewnętrznych mięśni pęcherza moczowego i odbytu, co przejawia się zatrzymaniem moczu i stolca. W przypadku przepukliny jądra miażdżystego paraliż mięśni może być znaczny i tylko interwencja chirurgiczna może przynieść niewielką poprawę.

Zmniejszenie przestrzeni w kanale rdzeniowym w regionie szyjnym może spowodować słabnięcie zarówno kończyn górnych, jak i dolnych. To prowadzi do stopniowego utraty zdolności do precyzyjnych ruchów dłoni (np. zapięcia guzików, pisania), a następnie siły i sprawności w kończynach górnych i dolnych.

Ból w dolnym odcinku pleców i osłabienie nóg mogą być spowodowane zwężeniem kanału kręgowego w tej części kręgosłupa, szczególnie często występującym u osób starszych. Charakterystycznym objawem jest tzw. chromanie neurogenne, czyli zaburzenia chodu wynikające z osłabienia kończyn dolnych, nasilające się wraz z pokonywanym dystansem, aż do całkowitej utraty siły i kontroli nad nogami.

Do osłabienia nóg podczas chodzenia towarzyszą narastające zaburzenia czucia w kończynach dolnych (parestezje – nieprzyjemne doznania, takie jak mrowienie, drętwienie, palenie, igiełki) oraz uczucie dyskomfortu i ciężkości w okolicy krzyża (rzadziej ból krzyża). Pacjenci często opisują swoje doznania jako mrowienie, drętwienie, uczucie ciężkich nóg, obcego uczucia w stopach, czy nawet gumowatych nóg. Niektóre osoby mogą doświadczać bólu kulszowego podczas chodzenia.

Parestezje w nogach lub ból i dyskomfort w okolicy krzyża zazwyczaj nasilają się podczas stania w pozycji neutralnej i leżenia na plecach, dlatego osoby z zwężeniem kanału kręgowego nie tolerują tych pozycji. Często łatwiej im jeździć na rowerze niż chodzić, zwłaszcza przy schodzeniu. Objawy zwężenia kanału kręgowego rozwijają się stopniowo, początkowo niezauważalnie. Duże zwężenie może prowadzić do drastycznego ograniczenia dystansu chodzenia lub nawet całkowitej utraty zdolności do chodzenia, często wymagając interwencji chirurgicznej.

Zapalenie stawu krzyżowo-biodrowego może spowodować ból często w okolicach pośladka, czasem w krzyżu, w pachwinie lub nawet w kończynie dolnej, przypominając objawy rwy kulszowej. Jest to przewlekła dolegliwość z okresami nasilenia i ustępowania, szczególnie jeśli wynika ona z procesu zwyrodnieniowego lub zapalenia stawów w przebiegu chorób układowych. W innych sytuacjach ból może ustąpić samoistnie lub po odpowiednim leczeniu.

Charakterystyczny, prawie punktowy dyskomfort w okolicach pleców może wynikać z problemów mięśniowo-powięziowych. Ból jest precyzyjnie zlokalizowany, czasem promieniuje, ale nie do obszarów dermatomów. Może być przemijający, trwać przez kilka godzin bądź nawet dni.

Ostry ból w okolicach kręgosłupa po drobnych urazach lub nadmiernym obciążeniu kręgosłupa może być wynikiem złamania osteoporotycznego, chociaż może się zdarzyć, że złamanie to przebiega bezobjawowo. Najczęściej ból jest intensywny, odczuwalny w środkowej części kręgosłupa, pojawiający się zazwyczaj po pewnym obciążeniu kręgosłupa, na przykład po pochyleniu czy obróceniu tułowia lub po niewielkim urazie - jak upadek z własnej wysokości ciała. W przypadku ucisku na nerwy, ból może promieniować. Ostry ból po niedawnym złamaniu pozostaje aż do częściowego lub całkowitego zagojenia złamania, co może trwać kilka tygodni.

Złamania osteoporotyczne najczęściej występują w odcinkach piersiowym i lędźwiowym kręgosłupa. Ból z odcinka piersiowego może promieniować wokół klatki piersiowej lub jamy brzusznej, a ból z odcinka lędźwiowego może promieniować do pośladków, pachwin lub wzdłuż kończyn dolnych.

Ból związany z nowotworem, takim jak przerzuty raka piersi lub stercza do kręgosłupa, zazwyczaj występuje w środku pleców, nasila się przy ruchu i jest charakterystyczny w nocy.

Objawia się stopniowo rosnącym natężeniem, a w przypadku ucisku nerwów może pojawić się rwa. W przypadku znacznego ucisku rdzenia kręgowego mogą wystąpić niedowłady i porażenie kończyn. Ból i objawy neurologiczne mogą rozwijać się stopniowo lub nagłe w przypadku złamania kręgu osłabionego przez nowotwór.

Ból pleców, który towarzyszy gorączce, może być spowodowany zapaleniem kręgosłupa. Jest on utrzymujący się i niezbyt ustępuje w czasie odpoczynku. Ból lokalizuje się w osi długiej kręgosłupa, na środku pleców, chyba że dochodzi do ucisku nerwów rdzeniowych lub rdzenia kręgowego przez proces zapalny.

Najpierw specjalista przeprowadzi wywiad oraz badanie pacjenta. Zazwyczaj ból pleców nie jest związany z poważnymi patologiami. Istnieją jednak sytuacje, w których konieczne są dodatkowe badania, np. gdy występują "czerwone flagi" sygnalizujące potencjalną przyczynę bólu.

Jeśli taka sytuacja ma miejsce, lekarz skieruje pacjenta na badanie obrazowe lub badanie krwi. Warto jednak zaznaczyć, że większość bólów pleców nie wymaga dodatkowej diagnostyki.

Jeżeli nie występują żadne alarmujące objawy wskazujące na potencjalnie poważną przyczynę bólu pleców, lekarz prawdopodobnie zdiagnozuje niespecyficzny ból kręgosłupa i zaleci leczenie zachowawcze.

Leczenie to obejmuje:

1. Edukację na temat bólu pleców: Lekarz wyjaśni pacjentowi, że większość przypadków bólu kręgosłupa nie jest spowodowana ciężką chorobą, a zmiany widoczne na badaniach obrazowych są najczęściej związane z naturalnym procesem starzenia się kręgosłupa, a nie chorobą. Pacjent będzie także poinformowany o możliwości nawrotów bólu kręgosłupa.
2. Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej: Zaleca się regularną aktywność fizyczną, wykonywanie ćwiczeń fizycznych pod nadzorem fizjoterapeuty oraz uprawianie sportu. Należy także dbać o prawidłową postawę ciała podczas różnych czynności. Ćwiczenia powinny być wykonywane regularnie, chyba że ból uniemożliwia ich wykonanie.
3. Inne formy fizjoterapii: Takie jak ciepłe okłady, terapia manualna i akupunktura mogą być korzystne dla pacjentów z bólem pleców.
4. Leczenie farmakologiczne: W przypadku ostrego bólu lekarz może zalecić krótkotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych. Dawkę leków należy zmniejszyć lub odstawić po złagodzeniu objawów bólowych.

Jeśli ból kręgosłupa jest przewlekły, leczenie farmakologiczne jest mniej istotne, a większe znaczenie mają edukacja, leczenie niefarmakologiczne oraz utrzymywanie prawidłowej postawy ciała i regularna aktywność fizyczna.