Termin „osobowość z pogranicza” został wprowadzony przez Roberta Knighta w połowie XX wieku, aby opisać osoby, których zaburzenia psychiczne mieściły się pomiędzy zaburzeniami psychotycznymi i neurotycznymi. U pacjentów z tej grupy nie dochodzi do takiego pogorszenia, aby można było mówić o schizofrenii. Pomimo ciągłych zmian stanu emocjonalnego, jest on jednocześnie stabilny, co określa się jako „stabilną niestabilność”. To jeden z podtypów zaburzeń osobowości, który często jest mylony z innymi zaburzeniami osobowości.

Zaburzenia osobowości nie są chorobą w tradycyjnym sensie, lecz poziomem organizacji psychiki, który integruje wpływy biologiczne, psychologiczne i społeczne. Osobowość wpływa na procesy radzenia sobie i adaptacji psychologicznej.

Problemy psychologiczne i stres środowiskowy mogą być porównane do czynników chorobotwórczych, podczas gdy osobowość można porównać do układu immunologicznego. Struktura osobowości decyduje o reakcji na stresory i pojawieniu się objawów zaburzeń psychicznych, takich jak lęki czy depresja.

Klasyfikacja DSM-IV nie traktuje zaburzeń osobowości jako zaburzeń psychicznych, natomiast ICD-10 umieszcza je w kategorii chorób. Skuteczne leczenie zaburzeń osobowości uwzględnia zdrowe aspekty osobowości, które nie są objęte procesem destrukcyjnym.

Uznanie zaburzeń osobowości za chorobę może prowadzić do negatywnego wpływu na proces terapeutyczny. Dotychczasowe doświadczenie w terapii pacjentów z osobowością border różni się w zależności od uwzględnienia zdrowych aspektów osobowości.

Charakterystyczną cechą osobowości z zaburzeniem jest silna potrzeba bliskiej relacji z drugą osobą oraz równoczesny strach przed odrzuceniem i „pochłonięciem” przez nią. To prowadzi do intensywnego napięcia emocjonalnego. Często osoby z tym zaburzeniem podejmują próby samobójcze, samookaleczają się lub doświadczają przemijających stanów psychotycznych, jak urojeń prześladowczych.

Obserwowane objawy to także stany lękowe, zaburzenia nastroju, natręctwa i symptomy somatyczne, takie jak bóle ciała czy objawy neurologiczne bez podłoża organicznego. U osób z zaburzeniem często występuje nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia odżywiania i perwersje seksualne. Warto zauważyć, że te symptomy mogą pojawiać się także w innych zaburzeniach psychicznych.

To, co wyróżnia osobowość z zaburzeniem to trudność w postrzeganiu innych jako równocześnie „dobrych” i „złych”. Osoby z tym zaburzeniem mają skrajne opinie o innych, zmieniające się od idealizacji do dewaluacji. Te zmiany są bolesne zarówno dla bliskich, jak i dla terapeutów czy lekarzy. Ci ostatni czasem muszą borykać się z naruszeniami granic etycznych. Trudności w relacjach z osobami z zaburzeniem nie ograniczają się jedynie do relacji osobistych, ale wykraczają poza obszar psychiatrii i psychoterapii.

Osoby z zaburzeniem często szukają pomocy u różnych specjalistów, nie tylko psychiatrów czy psychoterapeutów, ale także internistów, neurologów czy chirurgów. Ich zachowania mogą wpływać na relacje zarówno w szpitalach, terapiach, jak i w relacjach rodzinnych czy społecznych, ponieważ wewnętrzny chaos osób z tym zaburzeniem przenosi się na ich otoczenie.

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10, istnieje osobowość emocjonalnie chwiejna, która jest podzielona na dwa podtypy: impulsywny i .

Osobowość chwiejna emocjonalnie typu impulsywnego charakteryzuje się skłonnością do konfliktów, kłótliwością oraz działaniami impulsywnymi, reakcjami gniewu i trudnościami z podtrzymaniem działań. Typ to osoba z niejasnym obrazem siebie, niestabilnymi związkami i poczuciem pustki wewnętrznej.

Klasyfikacja DSM-IV nie wyróżnia podtypów, definiuje osobowość jako wzorzec zachowań z niestabilnością w relacjach, ocenie siebie i emocjach. Diagnoza wymaga obecności co najmniej pięciu cech, takich jak wysiłki zapobieżenia porzuceniu, niestabilne związki, zaburzenia tożsamości, impulsywność czy myśli samobójcze.

W diagnostyce zaburzeń osobowości z osi II DSM-IV pomocny jest ustrukturyzowany wywiad kliniczny SCID-II, zawierający pytania dotyczące nastroju, zachowań i reakcji emocjonalnych.

Badania epidemiologiczne dostarczają różnych informacji dotyczących częstości występowania osobowości . Niektórzy twierdzą, że odsetek ten w populacji ogólnej w społeczeństwach europejskich i amerykańskich wynosi od 0,7 do 1,8%. Inni podają zakres od 0,2 do 2,8% populacji ogólnej. Przykładowo, częstość występowania schizofrenii w populacji ogólnej to około 1%.

Wśród pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie częstość tego zaburzenia oscyluje między 15 a 25%, przy czym stanowi ono połowę wszystkich przypadków diagnozowanych zaburzeń osobowości.

Poprzednie dane sugerowały, że osobowość z pogranicza częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, z kobiety stanowiące około 70–75% osób z taką diagnozą. Wspomniano również o częstszym współwystępowaniu zaburzeń odżywiania u kobiet oraz cech osobowości antyspołecznych i nadużywania substancji psychoaktywnych u mężczyzn. Jednak aktualne badania epidemiologiczne w populacji amerykańskiej wskazują, że częstość tego zaburzenia na przestrzeni życia wynosi 5,9%, zarówno u kobiet (6,2%), jak i u mężczyzn (5,6%). Podobną częstość mają również zaburzenia lękowe i nastroju u obu płci.

Analizując przedstawione wyżej dane, trzeba zauważyć, że badania epidemiologiczne dotyczące zaburzeń osobowości są bardzo skomplikowane. Przykładem tego może być fakt, że jedyne badanie epidemiologiczne zaburzeń psychicznych przeprowadzone w Polsce - EZOP - w ogóle nie uwzględniało zaburzeń osobowości. Dlatego trudno określić, jak duży jest problem wśród pacjentów w Polsce. Wszyscy badacze zgodnie podkreślają konieczność dalszych badań epidemiologicznych w tym obszarze.

Wyniki badań wskazują także, że 3–10% osób z osobowością borderline podejmuje próby samobójcze.

Stosowane metody leczenia można podzielić na dwie grupy - farmakologiczne i psychologiczne. Z reguły zaleca się wykorzystanie obu z nich jednocześnie. Oddziaływania farmakologiczne mają na celu zmniejszenie nasilenia objawów takich jak lęk, depresja czy gwałtowne zmiany nastroju, ale nie prowadzą do "wyleczenia" zaburzeń osobowości, jak ma to miejsce w przypadku innych schorzeń. Skuteczność leków bywa różna u poszczególnych osób, jednak najczęściej stosuje się m.in. selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, stabilizatory nastroju czy małe dawki leków przeciwpsychotycznych. Z kolei psychoterapia, zwłaszcza terapie psychoanalityczne czy dialektyczno-behawioralne, również odgrywają istotną rolę w procesie leczenia osobowości z pogranicza.

Według niektórych poglądów, istotnym czynnikiem prowadzącym do zaburzeń osobowości z pogranicza jest zaniedbanie ze strony opiekunów, zarówno matki jak i ojca. Osoby dotknięte tym schorzeniem często odbierają matkę jako obojętną, niew zaangażowaną lub konfliktową. Zazwyczaj towarzyszy temu brak obecności ojca, zarówno fizyczny jak i emocjonalny, co sprawia, że sytuacja w rodzinie pacjentów jest często chaotyczna i sprzeczna.

Osoby te często doświadczyły w przeszłości separacji, utraty bliskich, przemocy fizycznej oraz padły ofiarą molestowania seksualnego. Te traumy negatywnie wpływają na relację dziecka z opiekunem. Powstaje wtedy tzw. "nieufny wzorzec przywiązania", co prowadzi do ograniczenia zdolności do mentalizacji, czyli zdolności do zrozumienia motywacji psychicznych opiekuna oraz innych osób. Brak tej umiejętności uniemożliwia pacjentom radzenie sobie z trudnymi sytuacjami.

Czują się bezsilni w kształtowaniu relacji z innymi. Stają się nadmiernie podejrzliwi wobec otoczenia, które postrzegają jako wrogie i nieprzychylne. Badania sugerują, że traumatyczne doświadczenia mają wpływ na budowę i funkcjonowanie mózgu osób, które je przeżyły. Dlatego jest zrozumiałe, że lęk pacjentów oraz ich bliskich dotyczący trwałych zmian ma uzasadnienie. Dlatego tak ważne jest podjęcie terapii, która uwzględnia zarówno aspekty psychologiczne jak i biologiczne.

Ważne jest także uwzględnienie tzw. modelu biopsychospołecznego zaburzeń osobowości, który wskazuje na trzy główne czynniki prowadzące do zaburzeń z pogranicza: temperament uwarunkowany biologicznie, traumatyczne środowisko rodzinne oraz czynniki środowiskowe związane z wydarzeniami prowokującymi objawy. Te czynniki oddziałują na siebie przez całe życie i mają różne znaczenie u różnych osób.