Rak płuc to najczęstszy nowotwór złośliwy na świecie, stanowiący ponad 95% wszystkich pierwotnych nowotworów płuca.

W 2020 roku zarejestrowano 18 997 zachorowań na raka płuc w Polsce, z czego 11 619 dotyczyło mężczyzn, a 7378 kobiet. Od lat 90. XX wieku zauważa się stopniowe zmniejszanie zachorowalności u mężczyzn i zwiększanie się u kobiet.

Średnia wieku zachorowania wynosi około 60 lat. Rak płuc jest przyczyną około 29% zgonów z powodu nowotworów złośliwych u mężczyzn i około 17% u kobiet.

W 2020 roku z powodu raka płuc zmarło 22 213 osób, z czego 14 211 to mężczyźni, a 8002 kobiety.

Rak płuc charakteryzuje się bardzo złym rokowaniem, głównie ze względu na późne rozpoznanie choroby.

Wczesne objawy raka płuc

Rak płuc w początkowej fazie najczęściej nie powoduje żadnych dolegliwości i może być przypadkowo wykrywany (np. podczas rutynowego badania rentgenowskiego płuc) lub dzięki badaniu przesiewowemu – zwanemu niskodawkową tomografią komputerową (TK).

Objawy zaawansowanego raka płuc

Objawy pojawiające się w trakcie rozwoju nowotworu można podzielić na trzy grupy: związane z miejscowym rozrostem guza, wynikające z przerzutów na odległe miejsca oraz ogólnoustrojowe, dotyczące całego organizmu oraz zespoły paranowotworowe.

Objawy związane z miejscowym rozrostem obejmują:

• kaszel – najczęstszy objaw (występujący u ponad połowy chorych na raka płuc); u palaczy często zmienia się charakter kaszlu;
• duszność;
• ból w klatce piersiowej;
• krwioplucie – oznacza zarówno krwioplucie, jak i odkaszlające się brunatne wydzieliny lub krwiście zabarwiony śluz;
• nawracające zapalenia płuc – mogą być pierwszym objawem raka płuc;
• objawy rozprzestrzeniania się guza na sąsiednie narządy klatki piersiowej, takie jak:
• zespół żyły głównej górnej;
• osłabienie mięśni kończyny górnej, ból barku;
• miejscowy ból klatki piersiowej;
• zaburzenia rytmu serca;
• chrypka;
• trudności w przełykaniu, czyli dysfagia.
• ból kości, rzadziej złamania patologiczne, czyli złamania kości po niewielkim urazie, który nie doprowadziłby do złamania u osoby zdrowej;
• ból głowy, objawy neurologiczne, zmiany osobowości – wynikające z przerzutów do ośrodkowego układu nerwowego (mózgu);
• ból w górnej części brzucha (nadbrzusze), nudności, utrata masy ciała, a w bardziej zaawansowanym stadium żółtaczka, co sugeruje obecność przerzutów do wątroby;
• powiększenie węzłów chłonnych szyjnych lub nadobojczykowych.

Objawy ogólnoustrojowe, objawy zaawansowanego raka płuc, obejmują:

• postępująca utrata masy ciała;
• osłabienie, zmęczenie, brak apetytu;
• stan podgorączkowy.

U pacjentów z rakiem płuc mogą także występować tzw. zespoły paranowotworowe, czyli objawy związane z działaniem produkowanych przez komórki guza substancji. Mogą to być objawy skórne – np. zapalenie skórno-mięśniowe, twardzina układowa, objawy kostne – palec pałeczkowaty lub inne wynikające z produkcji określonych hormonów przez komórki nowotworowe, np. zespół Cushinga. Zespoły paranowotworowe są stosunkowo rzadkie, ale mogą być dość nasilone.

Dominującym czynnikiem prowadzącym do rozwoju raka płuc są szkodliwe substancje zawarte w dymie tytoniowym. Palenie tytoniu stanowi główną przyczynę przypadków raka płuc u mężczyzn i kobiet. Istnieje wyraźna zależność między intensywnością narażenia na dym tytoniowy a ryzykiem zachorowania na raka płuc. Zakończenie palenia stopniowo zmniejsza ryzyko zachorowania, ale nigdy nie obniża go do poziomu osób, które nigdy nie paliły.

Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy również osób narażonych na palenie biernie, czyli przede wszystkim niepalących przebywających w zadymionych pomieszczeniach. Palenie biernie stanowi przyczynę około 1/3 przypadków raka płuc u niepalących, którzy mieszkają razem z palaczami tytoniu, oraz około 1/4 przypadków u pozostałych osób niepalących.

W Polsce duże znaczenie dla występowania raka płuc ma również zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza narażenie na radon w budynkach. Stężenie radonu w powietrzu w pomieszczeniach nie powinno przekraczać 300 Bq/m³. Inne czynniki, takie jak predyspozycje genetyczne, promieniowanie jonizujące czy zawodowe narażenie na substancje rakotwórcze (takie jak azbest, metale ciężkie), również mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka płuc.

W płucach może wystąpić wiele różnych typów nowotworów złośliwych, różniących się strukturą komórkową, przyczyną powstania, lokalizacją i prognozą.

Istnieje trzy główne grupy raków płuc: rak niedrobnokomórkowy (NDRP), rak drobnokomórkowy (DRP) i rzadkie nowotwory płuc.

Raki niedrobnokomórkowe i rak drobnokomórkowy różnią się od siebie tempo wzrostu i reakcją na chemioterapię. Raki niedrobnokomórkowe rozwijają się wolniej i są mniej podatne na chemioterapię, dlatego w ich leczeniu stosuje się głównie metody miejscowe, takie jak chirurgia lub radioterapia. Rak drobnokomórkowy, z kolei, charakteryzuje się szybkim wzrostem, skłonnością do tworzenia przerzutów i dużą skutecznością chemioterapii.

Rak płuc w początkowej fazie nie wywołuje żadnych objawów i jest często diagnozowany przypadkowo podczas rutynowych badań lub przed planowanymi operacjami. Objawy związane z rakiem płuc są niespecyficzne i mogą występować w przebiegu wielu innych schorzeń, dlatego lekarz najpierw przeprowadza wywiad, badanie fizykalne, a następnie zleca dodatkowe badania.

Podstawą diagnostyki raka płuc są badania obrazowe. W pierwszej kolejności lekarz zleci badanie RTG płuc, które jest szybkie i łatwo dostępne. RTG klatki piersiowej jest jednym z podstawowych badań diagnostycznych stosowanych w raku płuca. Po wykonaniu badania i interpretacji przez radiologa, można ujawnić zmiany chorobowe, ocenić ich zasięg i zagęszczenie oraz zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczne.

Po badaniu RTG, kolejnym ważnym badaniem obrazowym jest tomografia komputerowa (TK) klatki piersiowej. Za pomocą TK można dokładniej ocenić zmiany nowotworowe w klatce piersiowej, przerzuty w węzłach chłonnych oraz określić zaawansowanie choroby. Inne badania obrazowe, takie jak PET, rezonans magnetyczny czy USG, także mogą być zalecane w diagnostyce raka płuc. Kolejnym krokiem diagnostycznym jest ustalenie histologicznej budowy guza, czyli pobranie fragmentu tkanki guza do badania pod mikroskopem.

Jeśli inne metody diagnostyczne nie dają jednoznacznej odpowiedzi, może być konieczne wykonanie zabiegu operacyjnego w celu potwierdzenia rozpoznania i planowania leczenia. Ważne jest również ocenienie sprawności oddechowej i ogólnej pacjenta przed podjęciem decyzji o leczeniu. Kompleksowa diagnostyka raka płuc jest kluczowa dla wyboru odpowiedniego schematu leczenia i oceny zaawansowania choroby. Zaleca się cierpliwość i staranne przeprowadzenie wszystkich niezbędnych badań przed podjęciem decyzji terapeutycznej.

Leczenie pacjentów z rakiem płuca można podzielić na trzy główne kategorie: leczenie o charakterze radykalnym, leczenie o charakterze paliatywnym i leczenie objawowe. Terapia skojarzona, czyli łączenie technik chirurgii, chemioterapii i radioterapii, stanowi podstawę leczenia większości nowotworów. Decyzja o rodzaju terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Wszyscy chorzy na raka płuca, którzy palą, powinni otrzymać poradę antynikotynową i wsparcie w rzuceniu nałogu, ponieważ kontynuacja palenia znacząco pogarsza prognozę.

Leczenie radykalne, czyli operacja chirurgiczna, jest najczęściej wykorzystywanym sposobem leczenia raka płuca u pacjentów, których choroba jest na stosunkowo wczesnym etapie. Wskazane jest usunięcie guza w całości za pomocą operacji. Istnieje kilka technik operacyjnych, jednak najczęściej stosowaną procedurą jest lobektomia, czyli wycięcie płata płuca, co prowadzi do usunięcia guza. Po operacji mikroskopowa ocena wyciętych tkanek pozwala na podjęcie decyzji o ewentualnym leczeniu uzupełniającym.

Po operacji przeprowadza się dodatkowo radioterapię lub chemioterapię, zależnie od indywidualnej oceny stanu pacjenta. Nowe terapie, takie jak leki ukierunkowane molekularnie i immunoterapia, stają się coraz częściej stosowane w leczeniu raka płuca, przynosząc nadzieję na skuteczniejsze i bardziej tolerowane metody terapeutyczne.

Leczenie drobnokomórkowego raka płuca jest bardziej złożone i częściej opiera się na radiochemioterapii, ze względu na agresywny charakter tego typu nowotworu. Operacyjne leczenie tego rodzaju raka praktycznie nie jest stosowane.

Wyniki leczenia choroby nowotworowej w płucach są niestety bardzo złe. W Polsce tylko około 10–15% chorych, u których zdiagnozowano nowotwór niedrobnokomórkowy płuca, przeżywa 5 lat. Główną przyczyną tak niskiej przeżywalności jest zaawansowanie choroby u większości pacjentów w momencie rozpoznania. Tylko około 30% chorych kwalifikowanych do operacji, a jedynie 40% z nich przetrwa 5 lat. Pacjenci, którzy nie są kandydatami do operacji, mają jeszcze gorsze prognozy, a u 40% pacjentów rak jest tak zaawansowany, że wyleczenie jest niemożliwe. Nowe leki zastosowane w leczeniu paliatywnym poprawiły wyniki leczenia raka niedrobnokomórkowego. W przypadku raka drobnokomórkowego, średni czas przeżycia bez leczenia wynosi około 2 miesięcy.

Ogólnie, przeżycia trzyletnie u chorych z postacią ograniczoną wynoszą około 20%, natomiast długotrwałe przeżycia w postaci rozsianej są rzadkie.

Tak, kluczowym sposobem zapobiegania jest niepalenie papierosów i unikanie kontaktu z dymem tytoniowym. Osoby palące powinny koniecznie przerwać palenie, ponieważ może to istotnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka płuca. Im dłużej minie czasu od rzucenia palenia, tym mniejsze jest ryzyko zachorowania na raka płuca. Warto pamiętać, że zawsze jest dobry moment, aby rzucić palenie - bez względu na wiek, ponieważ korzyści są liczne i dotyczą nie tylko zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka płuca, krtani i pęcherza moczowego, ale także mogą przyczynić się do uniknięcia wielu innych chorób (płuc, serca, naczyń itp.).

Nie ma rutynowych badań przesiewowych dla raka płuca - regularne badania obrazowe klatki piersiowej (na przykład rentgen klatki piersiowej w ramach badań okresowych w miejscu pracy) mogą przyczynić się do wzrostu liczby wykrywanych przypadków raka płuca, ale nie przekłada się to na obniżenie liczby zgonów z powodu tej choroby w skali populacji.

Ostatnio prowadzone są badania nad wartością badań przesiewowych u zdrowych osób (bez objawów) w celu wykrycia raka płuc we wczesnym stadium. Badania te mają na celu wykrycie raka płuca jak najwcześniej, co powinno przyczynić się do poprawy wyników leczenia. Duże nadzieje wiążą się z niskodawkową tomografią komputerową (nd-TK) klatki piersiowej, jednak zawsze należy pamiętać, że najlepszą profilaktyką raka płuca jest całkowite zaprzestanie palenia - zarówno aktywnego, jak i biernego.