Choroba Parkinsona polega na degeneracji struktur mózgu, której przyczyny nie są znane.

Objawia się utratą komórek dopaminergicznych w mózgu, co skutkuje symptomami, takimi jak spowolnienie ruchowe, sztywność mięśni, drżenie spoczynkowe, trudności z chodem i postawą.

Głównym symptonem choroby Parkinsona jest spowolnienie aktywności ruchowej, znane jako bradykinezja. Oznacza to opóźnione wykonywanie codziennych czynności - wolniejsze ubieranie się, chodzenie, mówienie itp. Osoba chora ma trudności z rozpoczęciem i przyspieszeniem ruchu. To jest widoczne podczas badania pacjenta, gdy lekarz prosi go o otwieranie i zamykanie ręki - chory wykonuje te czynności powoli i nie potrafi przyspieszyć tego ruchu.

Kolejnym istotnym objawem jest drżenie. Drżenie w chorobie Parkinsona ma charakter spoczynkowy. Oznacza to, że ręka lub noga drżą, gdy osoba chora nie wykonuje żadnej czynności, czyli jest w spoczynku. W początkowej fazie choroby drżenie ustępuje podczas sięgania po przedmioty lub wykonywania jakiejś czynności. Jednak w zaawansowanej chorobie Parkinsona drżenie może pojawić się także podczas ruchu kończyn. Warto zauważyć, że drżenie głowy praktycznie nie występuje w chorobie Parkinsona, ale może pojawić się drżenie brody.

Kolejnym objawem choroby Parkinsona jest sztywność mięśniowa. Może ona powodować ból, dyskomfort podczas poruszania kończynami, trudności w pokonywaniu oporu podczas ruchu. Zwykle sztywność mięśni dotyczy kończyn, ale może również obejmować mięśnie tułowia i szyi, co prowadzi do charakterystycznej pochylonej postawy ciała. Sztywność mięśni i spowolnienie ruchów są widoczne także na twarzy chorego w postaci zubożenia mimiki twarzy.

Niestabilność postawy to inny istotny objaw choroby Parkinsona, który może być mylony z zawrotami głowy. Faktycznie są to trudności z utrzymaniem równowagi, niestabilność, która w zaawansowanym stadium choroby może prowadzić do upadków.

Charakterystyczną cechą choroby Parkinsona jest asymetryczny, jednostronny początek objawów, który utrzymuje się nawet gdy objawy stają się obustronne.

Choroba Parkinsona występuje u 0,15-0,3% populacji ogólnej. W wieku powyżej 65 lat częstość wyraźnie wzrasta i wynosi 1,5%. Szacuje się, że na chorobę Parkinsona choruje średnio 120-180 osób na 100 tys. mieszkańców, a w Polsce jest ok. 60-70 tys. chorych. Nieco częściej chorują mężczyźni. Początek choroby przypada ok. 60. roku życia, ale mogą chorować także osoby młodsze.

Przyczyny choroby Parkinsona są wciąż nieznane, jednakże jest prawdopodobne, że czynniki środowiskowe mogą uszkadzać układ nerwowy u osób genetycznie podatnych, co prowadzi do rozwoju tej choroby.

Z tego powodu brak jest skutecznego leczenia przyczynowego choroby Parkinsona, dlatego terapie skupiają się na łagodzeniu jej objawów lub opóźnieniu procesu degeneracji komórek nerwowych.

Zidentyfikowano kilka symptomów, które mogą świadczyć o nadchodzącej chorobie Parkinsona. Wśród nich znajdują się: osłabienie węchu, spadek nastroju oraz depresja, zaparcia oraz problemy ze snem.

Objawy te mogą pojawić się wiele lat przed wystąpieniem pełnoobjawowej choroby Parkinsona.

W początkowej fazie objawów ruchowych rozpoznanie choroby Parkinsona może być trudne. Czasami symptomy są tak subtelne, że trwa ponad rok zanim zostanie postawione właściwe rozpoznanie. Niektóre z początkowych objawów, takie jak zmiana charakteru pisma, są przypisywane procesowi starzenia się.

Podczas chodzenia chory może mieć trudności z balansowaniem kończyną górną, występować drżenie ręki podczas ziewania czy ból barku. Wczesne rozpoznanie jest kluczowe, gdyż pojawienie się objawów powinno być sygnałem do rozpoczęcia leczenia.

Większość pacjentów podejrzewających chorobę Parkinsona jest skierowana na dodatkowe badania neuroobrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI). Po otrzymaniu wyniku badania, wielu pacjentów przychodzi do lekarza z nadzieją, że nie mają choroby Parkinsona, ponieważ "badanie nic nie wykazało". Należy jednak pamiętać, że standardowe badania obrazowe nie są wystarczająco czułe, aby uwidocznić uszkodzenie istoty czarnej mózgu, które jest charakterystyczne dla choroby Parkinsona. Badania te są przeprowadzane głównie w celu różnicowania diagnozy oraz wykluczenia innych schorzeń.

Choroba Parkinsona w fazie zaawansowanej objawia się pogorszeniem odpowiedzi na leki, fluktuacjami w ich działaniu oraz pojawieniem się różnych komplikacji ruchowych. W tym okresie chory ma trudności z codziennym funkcjonowaniem, a także zwiększoną tendencję do upadków. Postępujące zaburzenia chodu, zwiększona liczba upadków oraz dyskińezje pląsawicze stanowią poważne utrudnienia dla chorego. Na późniejszym etapie choroby pacjent spędza większość czasu w wózku lub w łóżku.

Jakie są okresy choroby Parkinsona?

- okres wczesny

- przedruchowy

- okres ruchowy wczesny (tzw. miesiąc miodowy)

- objawy dają się opanować lekami

- okres zaawansowany (gorsza odpowiedź na leki, zaburzenia równowagi, upadki, objawy pozaruchowe)

- okres skrajnie nasilonych objawów (wózek, łóżko)

Jakie są najczęstsze powikłania ruchowe w zaawansowanej fazie choroby Parkinsona?

- dystonia wczesnoporanna (kurcze mięśni kończyny dolnej nad ranem)

- fluktuacje w odpowiedzi na leki (skrócenie okresu on, opóźnione działanie leku, napady przymrożenia)

- nadmiar ruchów w okresie on (tzw. dyskinezy pląsawicze)

W obecnej chwili kładzie się nacisk na tzw. niepozorne objawy choroby Parkinsona. Czasami są one większym problemem dla pacjenta niż objawy ruchowe.

Zazwyczaj występują one z większym nasileniem w późniejszych stadiach choroby. Można je podzielić na różne kategorie, zależnie od ich charakteru. Najczęściej wyróżnia się objawy neuropsychiatryczne, takie jak depresja, lęk, apatia, otępienie oraz zaburzenia psychotyczne.

Depresja jest jednym z najczęstszych objawów, który negatywnie wpływa na jakość życia pacjentów. Pogorszenie funkcji poznawczych prowadzące do otępienia, często łączonego z omamami i urojeniami (zaburzenia psychotyczne), skraca życie chorego i może wymagać umieszczenia go w opiece pielęgniarskiej. Warto zgłosić te objawy jak najszybciej lekarzowi, ponieważ są one skutecznie leczalne.

Zaburzenia pamięci i zaburzenia psychotyczne mogą być konsekwencją stosowania leków przeciwparkinsonowskich. Zaburzenia pamięci (otępienie) dotyczą około 20-30% osób chorych na chorobę Parkinsona i pojawiają się zazwyczaj po długim okresie choroby. Inna kategoria objawów pozaruchowych to tzw. zaburzenia autonomiczne, wynikające z uszkodzenia części autonomicznej układu nerwowego. Do nich należą problemy z wypróżnianiem, częste nocne oddawanie moczu, problemy z erekcją oraz spadki ciśnienia krwi przy wstawaniu (hipotensja ortostatyczna). Te objawy mogą być nasilane przez przyjmowane leki, a także przez równoczesne przyjmowanie leków obniżających ciśnienie krwi. Nocne oddawanie moczu (nokturia), nawet kilkukrotne w nocy, powoduje brak snu, co w połączeniu z zaburzeniami ruchowymi oraz ryzykiem upadków przy szybkim wstawaniu, może prowadzić do poważnych urazów.

Specyficzną grupą objawów pozaruchowych są tzw. objawy nocne, takie jak zespół niespokojnych nóg i zaburzenia snu. Zespół niespokojnych nóg to częsta przypadłość (dotycząca nawet 20% chorych), która utrudnia zasypianie i wybudza pacjenta w nocy. Polega na uczuciu dyskomfortu w nogach, które ustępuje po ich poruszaniu. Objawy mogą nie występować w ciągu dnia (chyba że pacjent jest unieruchomiony np. w trakcie spotkania czy jazdy samochodem), lecz nasilają się wieczorem i w nocy, powodując brak snu, zmęczenie i złe samopoczucie w ciągu dnia.

Istnieje wiele innych schorzeń, które manifestują się zespołem objawów podobnych do tych występujących w chorobie Parkinsona, ale mają inne przyczyny.

Postępowanie terapeutyczne w przypadku choroby Parkinsona obejmuje leczenie farmakologiczne, chirurgiczne oraz rehabilitację. Każdy etap choroby wymaga indywidualnego podejścia. Leczenie farmakologiczne jest podstawową metodą terapii stosowaną od początku rozpoznania choroby. Leczenie chirurgiczne jest rozważane w zaawansowanych przypadkach, natomiast rehabilitacja powinna być prowadzona przez cały okres choroby. Mimo że leczenie choroby Parkinsona ma charakter objawowy, jest bardzo skuteczne. Mimo braku leków opóźniających postęp choroby o 100% udokumentowanej skuteczności, leczenie objawowe jest w stanie zmniejszyć nasilenie objawów, poprawić funkcjonowanie chorego i zmodyfikować przebieg choroby, zapobiegając powikłaniom takim jak upadki czy całkowita utrata sprawności, co z kolei skraca życie pacjenta. Zgodnie z nowoczesnymi koncepcjami, leczenie powinno być rozpoczęte możliwie wcześnie, nawet jeśli objawy są łagodne.

Lewodopa

Złotym standardem w terapii choroby Parkinsona jest lewodopa. Ten lek, wprowadzony na rynek na początku lat 70. XX wieku, jest uznany za najskuteczniejszy, jednak długoterminowe stosowanie może prowadzić do wystąpienia niepożądanych efektów ubocznych. Lewodopa, będąca aminokwasem, może być ograniczona wchłanianiem przez inne substancje chemiczne. Zaleca się jej przyjmowanie na czczo, aby zapewnić skuteczność terapii. Lek ten powinien być stopniowo zwiększany pod kontrolą lekarza.

Agoniści dopaminy

Agoniści dopaminy są drugą grupą leków stosowanych po lewodopie w leczeniu choroby Parkinsona. Mają one dłuższy czas działania i najnowsze preparaty umożliwiają przyjmowanie dawki raz na dobę. Jedną z nowych form leku jest rotygotyna, która jest nakładana na skórę i dostarcza substancję równomiernie przez całą dobę. Te leki mają mniej działań ubocznych niż lewodopa i łagodzą objawy nocne.

Inne leki stosowane w chorobie Parkinsona

Entakapon i tolkapon są lekami, które pomagają zwiększyć działanie lewodopy. Selegilina i rasagilina również mają podobne działanie. Amantadyna, początkowo stosowana jako lek przeciwwirusowy, została odkryta jako skuteczny lek przeciwparkinsonowski. Leki antycholinergiczne, choć stosowane od dawna, są coraz rzadziej wykorzystywane z powodu działań niepożądanych.

Niekiedy, leczenie nie przynosi poprawy wszystkich objawów. Drżenie może okazać się oporne na leki u 30% chorych. Pomimo braku poprawy w tej kwestii, inne objawy choroby Parkinsona mogą ulec poprawie.

Po zastosowaniu leków, niektóre objawy, takie jak niewyraźna mowa, przymrożenie chodu, zachwianie równowagi i nagłe pogorszenie sprawności ruchowej, mogą nadal występować. Przymrożenia chodu i zachwianie równowagi są szczególnie niebezpieczne, ponieważ mogą prowadzić do upadków. Specjalne techniki postępowania mogą pomóc w takich sytuacjach. W przypadku zaburzeń równowagi, leczenie farmakologiczne może nie przynieść oczekiwanych rezultatów.

Bardzo ważne jest unikanie sytuacji ryzykownych, które mogą doprowadzić do upadku. Upadki mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami, takimi jak złamanie kości udowej. Dlatego konieczne jest zachowanie ostrożności i stosowanie odpowiednich środków bezpieczeństwa.

Choroba Parkinsona obecnie nie jest już postrzegana jako jedynie schorzenie wpływające na sferę ruchu. Niedobór dopaminy nie jest jedynym odpowiedzialnym za objawy choroby Parkinsona. Niedobór innych neuroprzekaźników, takich jak acetylocholina, serotonina czy nadmiar kwasu glutaminowego, także wpływa na powstawanie różnorodnych objawów tej choroby.

Przed rozważeniem zastosowania leków przeciwdepresyjnych w leczeniu choroby Parkinsona, należy najpierw leczyć depresję lekami dostarczającymi dopaminę. W przypadku głębszej depresji, której nie da się opanować poprzez optymalizację terapii podstawowymi lekami, konieczne jest włączenie leków z inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny, a czasem także noradrenaliny.

Problemy z pamięcią związane z chorobą Parkinsona można łagodzić stosując leki hamujące rozpad acetylocholiny w mózgu. Leki te mogą nie tylko stabilizować proces pogarszania się pamięci, ale także zmniejszać ryzyko wystąpienia zaburzeń psychotycznych.

Omamom wzrokowym czy innym objawom psychotycznym, które mogą pojawić się u pacjentów z zaawansowaną chorobą Parkinsona, należy zgłaszać lekarzowi prowadzącemu. Zaparcia to częsty problem u chorych na Parkinsona, których leczyć należy uważnie, unikając leków przyspieszających perystaltykę jelit.

Regularny ruch, takie jak spacery czy gimnastyka, są kluczowe dla chorych z Parkinsonem. Poprawiają sprawność ruchową, zmniejszają zaparcia oraz poprawiają nastrój i ukrwienie mózgu.

Spadki ciśnienia przy wstawaniu z pozycji leżącej, czyli ortostatyczne, wymagają specjalnej uwagi i interwencji lekarskiej. Należy unikać nagłych ruchów w celu zapobieżenia upadkom i złamaniom.

Zaburzenia w oddawaniu moczu, nocne wstawania do toalety i zaburzenia erekcji to inne problemy, które mogą towarzyszyć chorobie Parkinsona i wymagają leczenia farmakologicznego.

Zespół niespokojnych nóg, który utrudnia zasypianie i prowadzi do konieczności poruszania nogami, może być skutecznie leczony odpowiednimi lekami przeciwparkinsonowskimi.

Rehabilitacja ruchowa powinna być rozpoczęta od samego początku leczenia. Aktywność fizyczna działa jak dodatkowa forma leczenia - poprawia sprawność ruchową, redukuje sztywność i ból, łagodzi zaparcia, poprawia pamięć i nastrój. Ćwiczenia powinny być dostosowane do zaawansowania choroby, stanu zdrowia pacjenta (inne schorzenia, wiek) oraz do specyfiki jego zaburzeń. Należy pamiętać o dużej niestabilności równowagi oraz wysokim ryzyku upadków, dlatego należy unikać ćwiczeń zwiększających to ryzyko.

Istnieje wiele dowodów na to, że terapia ruchem może również odbywać się poprzez taniec, spacery, czy pływanie. Szczególnie polecaną formą aktywności fizycznej jest nordic walking (chodzenie z kijkami), które angażuje wszystkie grupy mięśniowe, jest rytmiczne, a kije stanowią doskonałe zabezpieczenie przed upadkami.

Choroba Parkinsona w zaawansowanym stadium charakteryzuje się coraz gorszą reakcją na leki i pogorszeniem jakości życia pacjenta pomiędzy fazami sprawności a niesprawności z ruchami mimowolnymi. Istnieją skuteczne metody leczenia w tym stadium, które wydłużają okres dobrego funkcjonowania chorych. Leczenie operacyjne oraz podawanie dojelitowe lewodopy to dwie główne metody leczenia zaawansowanej choroby Parkinsona.

Leczenie operacyjne polega na wszczepieniu elektrod podłączonych do stymulatora umieszczonego pod skórą na klatce piersiowej. Ta metoda, mimo kosztów i wymagań kwalifikacyjnych, jest skuteczna i pozwala na regulację stymulacji dostosowaną do stanu choroby. Zabiegi neurochirurgiczne poprawiają jakość życia chorych, ale nie wpływają na postęp choroby.

Alternatywą jest podawanie dojelitowe lewodopy, gdzie lek jest dozowany za pomocą specjalnej pompy umieszczonej na pasku noszonej przez pacjenta. Ta metoda pozwala uniknąć nagłych pogorszeń w stanie ruchowym i ruchów mimowolnych. Jednakże, wymaga ona stomii oraz noszenia zewnętrznej pompy, co może być uciążliwe dla pacjenta.

Kolejną metodą leczenia jest podskórny wlew apomorfiny, który jest wygodniejszy niż podawanie leku dojelitowo. Apomorfinę można podać za pomocą specjalnego wstrzykiwacza doraźnie lub w formie ciągłego wlewu podskórnego. Metoda ta jest skuteczna, ale może być utrudniająca ze względu na konieczność codziennego wkłuwania igły podskórnie.

Aktualne obszary badawcze koncentrują się głównie na identyfikacji łatwych do powszechnego stosowania markerów choroby, które umożliwią wykrycie jej we wczesnym stadium. Jest to istotne, ponieważ ułatwi to zastosowanie leków hamujących postęp choroby, a jest nadzieja, że takie leki będą dostępne. Terapia genowa, podawanie czynników wzrostu neuronów do mózgu oraz badania nad komórkami macierzystymi stanowią znaczny postęp. Ciągle doskonalone są metody stymulacji mózgu oraz poszukiwane są nowe cele anatomiczne, aby objąć jak najwięcej objawów choroby. Trwają badania nad wprowadzeniem nowych leków objawowych. Dynamika tych badań jest ogromna, zaangażowane są duże środki, co daje nadzieję na lepszą przyszłość dla chorych.