Choroby autoimmunologiczne polegają na nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, która jest skierowana przeciwko właściwej części organizmu, prowadząc do zapalenia, uszkodzenia komórek lub zaburzeń ich funkcjonowania. Atakowany obiekt przez układ odpornościowy, zwany autoantygenem, może być np. konkretne białko, podczas gdy cząsteczka pochodząca z zakażającego organizmu jest uznawana za obcy antygen. Choroby autoimmunologiczne mogą mieć ostry lub przewlekły charakter.

Choroby autoimmunologiczne mają swoje korzenie w tych samych mechanizmach, które odpowiadają za normalną reakcję immunologiczną na obce antygeny, takie jak bakterie czy wirusy. Autoimmunizacja, czyli atak układu odpornościowego na własne tkanki i komórki, jest patologicznym stanem, w którym organizm myli własne struktury z obcymi czynnikami i próbuje je zwalczyć.

Choroby autoimmunologiczne mogą wystąpić w dowolnym wieku i dotyczyć obu płci. Kobiety są bardziej narażone na te schorzenia w porównaniu z mężczyznami. Niektórzy ludzie mogą cierpieć na kilka różnych chorób autoimmunologicznych jednocześnie.

Ryzyko zachorowania na chorobę autoimmunologiczną jest zazwyczaj większe u osób, których bliscy krewni również cierpią na tę chorobę. Jednak posiadanie predyspozycji genetycznej do danej choroby nie oznacza automatycznie, że osoba ta zachoruje.

Chorobie zazwyczaj sprzyja wiele różnych czynników. Dla niektórych chorób autoimmunologicznych udowodniono, że ryzyko zachorowania wzrasta w przypadku:

• palenia papierosów
• otyłości
• zakażenia określonymi wirusami
• przyjmowania niektórych leków.

Choroby autoimmunologiczne mogą mieć różne formy - uogólnione, takie jak układowe choroby reumatyczne, lub dotyczyć konkretnych tkanek i narządów. Można dodać, że te choroby mogą być o charakterze ostro lub przewlekłym i mogą wpływać praktycznie na każdy narząd i układ w organizmie.

Przykłady chorób autoimmunologicznych to:

• układowe choroby tkanki łącznej (reumatyczne): toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, układowe zapalenia naczyń, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), reaktywne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów, zespół Sjögrena
• choroby tarczycy: choroba Hashimoto, choroba Gravesa i Basedowa
• nieswoiste zapalenia jelit: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna
• choroba Addisona
• choroby układu nerwowego: miastenia, stwardnienie rozsiane, ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia
• choroby skóry: łuszczyca, łysienie plackowate
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby
• celiakia
• niedokrwistość Addisona i Biermera
• sarkoidoza
• cukrzyca typu 1

Objawy chorób autoimmunologicznych są bardzo zróżnicowane, ponieważ nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego może skierować się przeciwko różnym tkankom i narządom. Atak systemu odpornościowego na określony narząd może prowadzić do jego zapalenia, uszkodzenia oraz zaburzeń funkcjonowania.

Przykładowo, w przypadku przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, czyli choroby Hashimoto, przeciwciała atakujące tarczycę powodują jej stopniowe niszczenie i niedoczynność - uszkodzona tarczyca zazwyczaj przestaje produkować wystarczającą ilość hormonów. Objawy wynikają z niedoboru hormonów tarczycy i dotyczą całego organizmu, pomimo że przeciwciała są skierowane tylko przeciwko tarczycy.

Ze względu na niesprawność reakcji układu odpornościowego, objawy chorób autoimmunologicznych mogą być bardzo różnorodne, obejmując ogólne symptomy, takie jak gorączka, złe samopoczucie, czy osłabienie. Często w początkowej fazie choroby objawy mogą być mało charakterystyczne.

Diagnozowanie chorób często polega na identyfikacji autoprzeciwciał, czyli przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom organizmu. Należy jednak mieć na uwadze, że obecność takich przeciwciał nie zawsze musi oznaczać obecność choroby. Nawet u zdrowych osób mogą występować przeciwciała, które nie powodują żadnych objawów choroby. Dlatego lekarz przy diagnostyce zawsze uwzględnia cały obraz kliniczny - objawy, ich nasilenie oraz wyniki dodatkowych badań.

Ogólnie terapia choroby autoimmunologicznej opiera się na stosowaniu leków, które zmniejszają aktywność układu odpornościowego (immunosupresanty) lub hamują stan zapalny (leki przeciwzapalne), co prowadzi do uszkodzenia tkanek.

Czasami pojawienie się autoimmunizacji, czyli nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego, może być poprzedzone infekcją, w takim przypadku terapia obejmuje również stosowanie leków przeciwbakteryjnych lub przeciwwirusowych.

W niektórych przypadkach terapia dotyczy również przywracania funkcji narządów, które zostały uszkodzone przez nieprawidłową reakcję układu odpornościowego i nie są w stanie spełniać swoich zadań – na przykład terapia insuliną w przypadku cukrzycy typu 1 lub hormonami tarczycy w chorobie Hashimoto.

Rozwiązywanie problemu chorób autoimmunologicznych zazwyczaj polega na łagodzeniu objawów poprzez długotrwałe leczenie, ponieważ są to przewlekłe choroby. Niemniej jednak, przebieg tych chorób może być bardzo zróżnicowany, a niektórym osobom udaje się osiągnąć remisję, czyli okresy bezobjawowe, które mogą trwać przez długi czas, nawet lata.