Cytomegalię powoduje wirus cytomegalii (CMV), który jest powszechnie rozpowszechniony.

Większość osób z prawidłowym układem odpornościowym nie ma objawów po zakażeniu CMV. Zakażenie wrodzone i u osób z niedoborami odporności jest problemem. CMV pozostaje w organizmie utajone i może uaktywnić się w stanach niedoboru odporności.

Przenosi się głównie drogą kontaktu z zarażonymi. Naturalnym gospodarzem CMV jest człowiek, a w Polsce prawie 90% kobiet w okresie rozrodczym ma ślady zakażenia CMV. Zakażenie można złapać poprzez ślinę, mocz, kontakty seksualne lub przeszczepienie narządów zakażonych CMV. Cytomegalię wrodzoną można zakażenie wertykalnie podczas ciąży, co może prowadzić do różnych wad rozwojowych u noworodków. W patogenezie zakażenia CMV odgrywają rolę działanie wirusów na komórki oraz proces zapalny. Wirus dostaje się do komórek i wywołuje odczyn zapalny.

W zakażonym organizmie powstają specyficzne przeciwciała, ale nie chronią one przed nawrotami zakażenia.

Nabycie infekcji CMV zazwyczaj przebiega bezobjawowo, jednak czasami może objawiać się jako mononukleoza cytomegalowirusowa.

Objawy obejmują gorączkę, bóle mięśniowo-stawowe i osłabienie. Charakter gorączki jest nieregularny. Najczęstszym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych oraz powiększenie wątroby. W mononukleozy zakaźnej rzadziej występują także zmiany na migdałkach i powiększenie śledziony. U dorosłych częściej obserwuje się żółtaczkę.

Nabycie zakażenia CVM może również przebiegać jako wirusowe zapalenie wątroby. Cytomegalia potransfuzyjna objawia się długotrwałą gorączką, śródmiąższowym zapaleniem płuc, zapaleniem wątroby oraz zespołem mononukleozopodobnym. U osób z ciężkimi niedoborami odporności, takimi jak chorych na AIDS, może występować zapalenie siatkówki i naczyniówki, śródmiąższowe zapalenie płuc, zapalenie mózgu, błony śluzowej przewodu pokarmowego, trzustki oraz nadnerczy.

Wewnątrzmaciczne zakażenie wirusem CMV w czasie ciąży może prowadzić do poronienia, obumarcia płodu, zakażenia łożyska bez zakażenia płodu lub zakażenia samego płodu. U około 10% noworodków zakażonych CMV występują objawy uogólnionej wrodzonej cytomegalii, takie jak małogłowie, zapalenie mózgu, uszkodzenie układu nerwowego, niedowłady spastyczne, zapalenie siatkówki i naczyniówki, zanik nerwu wzrokowego, niedosłuch lub głuchotę, powiększenie wątroby i śledziony, żółtaczkę, śródmiąższowe zapalenie płuc, spadek liczby płytek krwi oraz skaza krwotoczna.

Ciężka choroba cytomegalowirusowa może prowadzić do zgonu dziecka w pierwszych tygodniach życia. Objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak głuchota czy upośledzenie rozwoju psychoruchowego, mogą pojawić się u dzieci, które nie wykazywały objawów wrodzonej cytomegalii zaraz po urodzeniu.

Cytomegalia często przebiega bezobjawowo i osoba zakażona CMV może być tego nieświadoma. W przypadku wystąpienia objawów zespołu mononukleozy lub innych symptomów cytomegalii należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym. W przypadku objawów cytomegalii u noworodka konieczna jest opieka pediatry oraz innych specjalistów, takich jak okulista, neurolog czy rehabilitant, w zależności od symptomów choroby.

CMV to jeden z największych wirusów, który jest widoczny w mikroskopie świetlnym. Charakterystyczne dla zakażenia CMV są komórki olbrzymie, przypominające oczy sowich, obecne w zakażonych narządach takich jak płuca, nerki czy ośrodkowy układ nerwowy. W diagnostyce korzysta się z badań serologicznych, najczęściej za pomocą metody ELISA, które pozwalają wykryć obecność przeciwciał klasy IgM i IgG. W ostatnich latach coraz częściej używa się metody PCR do różnicowania aktywnej formy zakażenia od utajonej. Badanie ilościowe płynu owodniowego za pomocą PCR pozwala na rozróżnienie między aktywnym zakażeniem CMV u płodu a zakażeniem bezobjawowym. Wirus można wyizolować lub wykryć jego białka w moczu, ślinie, popłuczynach oskrzelowych, wydzielinie dróg rodnych, tkankach pobranych drogą biopsji oraz płynie mózgowo-rdzeniowym i owodniowym.

Osoby bez niedoborów odporności otrzymują objawowe leczenie mononukleozy cytomegalowirusowej. Zaleca się stosowanie leków przeciwgorączkowych oraz lekkostrawnej diety. Natomiast u osób z niedoborami odporności konieczne jest stosowanie gancyklowiru. Lek ten podawany jest dożylnie, 2 razy dziennie przez 14-21 dni, najczęściej w warunkach szpitalnych. Długość leczenia zależy od postaci klinicznej zakażenia oraz od tolerancji pacjenta. W przypadku zakażeń okulistycznych skuteczne może okazać się stosowanie gancyklowiru miejscowo (do ciała szklistego). Natomiast w terapii podtrzymującej zaleca się przyjmowanie doustnego preparatu gancyklowiru.

Rokowanie zależy od formy choroby i stanu odporności pacjenta. U osób z normalną odpornością infekcja cytomegalią zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami i z reguły kończy się całkowitym samodzielnym wyleczeniem bez powikłań.

Natomiast u osób z osłabioną odpornością rokowanie jest poważne, a szczególnie niebezpieczna jest cytomegalia wrodzona, która może prowadzić do wielu powikłań i być przyczyną zgonu noworodka.

Po wyleczeniu cytomegalii pacjenci powracają do zdrowia i zazwyczaj nie potrzebują długoterminowej opieki ani częstych badań kontrolnych. Dzieci z wrodzoną chorobą cytomegalowirusową i wadami wrodzonymi wymagają jednak długoterminowej opieki. Konieczna jest regularna opieka wielu specjalistów: neurologa, okulisty, laryngologa i psychologa. Wymagana jest również długotrwała rehabilitacja oraz noszenie aparatów słuchowych i okularów.

U osób z obniżoną odpornością (np. w przypadku zakażenia HIV) po wyleczeniu zapalenia narządu wzroku spowodowanego przez CMV zaleca się stosowanie profilaktyki wtórnej doustnym lekiem gancyklowirem.

Nie ma szczepionki przeciwko CMV. Zapobieganie polega na przestrzeganiu zasad higieny. Grupa wymagająca szczególnego nadzoru to kobiety w ciąży, zwłaszcza te, u których nie stwierdzono przeciwciał przeciwko CMV. Aby zapobiec zakażeniu w okresie okołoporodowym, matki świeżo zakażone CMV powinny zaprzestać karmienia piersią.