Kortyzol jest hormonem steroidowym wytwarzanym przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Jego główną funkcją jest zwiększenie poziomu glukozy we krwi w sytuacjach stresowych, gdy zapotrzebowanie na nią rośnie. Ponadto posiada silne właściwości przeciwzapalne. Produkcja kortyzolu jest regulowana przez hormon adrenokortykotropinę (ACTH) wydzielany przez przysadkę mózgową. Poziom kortyzolu we krwi ulega zmienia rytm dobowy, osiągając najwyższe wartości rano i najniższe w nocy. Badanie stężenia kortyzolu we krwi zaleca się przeprowadzać rano na czczo.

Podejrzenie zespołu Cushinga będącego zespołem objawów wynikających z nadmiaru kortyzolu we krwi. Do tych objawów należą:- Zmiana budowy ciała – nadmiar kortyzolu skutkuje odkładaniem się tkanki tłuszczowej w okolicy twarzy („księżyc w pełni”), okolicy nadobojczykowej, szyi („bawoli kark”) oraz tułowia, przy jednoczesnym zaniku tkanki mięśniowej kończyn – stąd osłabienie i zła tolerancja wysiłku fizycznego. Skóra staje się cienka i podatna na urazy, w okolicy brzucha, ud, pośladków, piersi pojawiają się czerwone rozstępy, na twarzy pojawia się trądzik.- Nadciśnienie tętnicze – kortyzol nasila obkurczające naczynia krwionośne działanie adrenaliny, co przekłada się na wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Często objawia się bólem i zawrotami głowy.- Zaburzenia nastroju, depresja oraz bezsenność- Zaburzenia miesiączkowania u kobiet oraz osłabienie libido u mężczyzn- Zwiększone pragnienie i oddawanie dużych ilości moczu – wynik zwiększonego stężenia glukozy we krwi- Niepoddające się leczeniu zakażenia – efekt obniżenia odporności organizmuObjawy zmniejszonego stężenia kortyzolu i innych hormonów nadnerczowych:- Stałe osłabienie z tendencją do omdleń – wynik odwodnienia lub zmniejszonego stężenia glukozy we krwi- Łatwa męczliwość, niechęć do wysiłku fizycznego- Słaba tolerancja sytuacji stresowych- Chęć spożywania słonych pokarmów- Luźne stolce- Niskie ciśnienie tętnicze krwi

Do oznaczenia stężenia kortyzolu wystarcza pobranie niewielkiej ilości krwi, dlatego nie ma przeciwwskazań do wykonania tego badania.

Przyczyny zwiększonego stężenia kortyzolu we krwi:- Spowodowane nadmiernym wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) – najczęstsza przyczyna: - Gruczolak przysadki wydzielający ACTH (90% wszystkich przypadków) - Rak płuc, rak tarczycy, guz nadnerczy wydzielające ACTH (10% wszystkich przypadków)- Guz nadnerczy wydzielający kortyzol (rzadko)- Długie i intensywne leczenie glikokortykosteroidami, również daje objawy zespołu Cushinga- Niewielkie zwiększenie stężenia kortyzolu we krwi nie musi koniecznie być spowodowane chorobą organiczną. Może do niego dochodzić w wyniku przewlekłego stresu lub nagłej sytuacji stresowej, depresji, anoreksji, deprywacji snu czy też po ciężkim wysiłku fizycznym.

Przyczyny zmniejszonego stężenia kortyzolu we krwi:- Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona) – może być spowodowana reakcją autoimmunologiczną (najczęstsza przyczyna – 70–90%), gruźlicą lub innymi zakażeniami lub wrodzonym niedoborem enzymów odpowiedzialnych za syntezę hormonów nadnerczowych (wrodzony przerost nadnerczy).