Cukrzyca typu 1 jest jednym z rodzajów cukrzycy, stanowiącym około 10% wszystkich przypadków. Początek tej choroby zwykle występuje między 10. a 14. rokiem życia, głównie u dzieci i młodych osób poniżej 30. roku życia. Jest ona spowodowana zniszczeniem komórek trzustki produkujących insulinę przez autoprzeciwciała, co jest wynikiem autoagresji organizmu. Przyczyny powstawania tych przeciwciał nie są jeszcze w pełni poznane, ale istotną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, zwłaszcza system HLA. Oprócz cukrzycy, wiele innych chorób wynikających z autoagresji, takich jak niedoczynność tarczycy (np. choroba Hashimoto) czy nadczynność tarczycy (np. choroba Gravesa i Basedowa), również ma swoje podłoże w tym mechanizmie.

Pierwsze symptomy cukrzycy typu 1 u dzieci zazwyczaj pojawiają się nagle, czasem pierwsze objawy mogą obejmować kwasice i stan śpiączki ketonowej. W większości przypadków objawy cukrzycy typu 1 stają się widoczne w ciągu kilku tygodni (4-12). Wśród nich można wymienić: zwiększone pragnienie (picie od kilku do kilkunastu litrów płynów dziennie), częste oddawanie moczu, utrata masy ciała, senność, osłabienie, podatność na infekcje. Brak produkcji insuliny przez trzustkę prowadzi do znacznego podwyższenia poziomu glukozy we krwi i zaburzeń metabolicznych zwanymi kwasicą cukrzycową. Kluczowym elementem diagnozy cukrzycy jest zwiększone stężenie glukozy we krwi.

Celem terapii cukrzycy jest uniknięcie powikłań ostrych i przewlekłych poprzez kontrolowanie poziomu glukozy we krwi na odpowiednich poziomach dla danej grupy pacjentów.

Insulina jest podstawowym lekiem stosowanym w leczeniu cukrzycy typu 1. Pacjent z nowo zdiagnozowaną cukrzycą musi być leczony w warunkach szpitalnych. Na początku podaje się insulinę w ciągłym dożylnym wlewie z użyciem zewnętrznej pompy.

Dodatkowo, uzupełnia się płyny i elektrolity dożylnie, stosując kroplówki z fizjologicznym roztworem NaCl z dodatkiem potasu. Gdy poziom glukozy we krwi zostanie ustabilizowany i zaburzenia metaboliczne zostaną wyrównane (kwasica ketonowa zostanie usunięta), co zazwyczaj zajmuje kilka dni leczenia, przerywa się dożylną insulinoterapię i rozpoczyna insulinę podskórną. Jedynym sposobem leczenia cukrzycy typu 1 jest insulinoterapia, która powinna być skojarzona z regularną dietą dla cukrzyków. Aby utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi, pacjent musi regularnie kontrolować swoją glikemię za pomocą glukometru.

Leczenie cukrzycy typu 1 polega zwykle na 4 podskórnych zastrzykach (czasem więcej) insuliny dziennie lub na infuzji insuliny za pomocą osobistej pompy.

Przed posiłkami zaleca się stosować krótko działającą insulinę ludzką lub szybko działającą insuline analogową.

Osobom młodym i aktywnym zaleca się stosowanie przed posiłkami szybko działających analogów insuliny. Zastrzyk wykonuje się bezpośrednio przed każdym posiłkiem. Szybko działające analogi insulinowe działają przez 3 do 5 godzin, w zależności od preparatu stosowanego. Liczba wstrzyknięć analogu zależy od liczby spożywanych posiłków i zazwyczaj wynosi od 3 do 5. Krótko działającą insulinę ludzką zaleca się raczej u starszych pacjentów o ustabilizowanym trybie życia, podawaną pół godziny przed głównymi posiłkami: śniadaniem, obiadem i kolacją.

Insulina ta działa do 6-8 godzin, więc oprócz głównych posiłków należy spożywać przekąski, takie jak drugie śniadanie, podwieczorek i czasem dodatkową kolację. Insulinę podawaną przed posiłkami stosuje się w celu naśladowania naturalnego wydzielania insuliny przez trzustkę w odpowiedzi na spożyte posiłki. Warto pamiętać, że trzustka osób zdrowych wydziela ciągle niewielkie ilości insuliny, co określane jest jako wydzielanie bazalne. Stosuje się insulinę ludzką o średnim czasie działania lub długotrwałe analogi insuliny. Tę insulinę zaleca się podawać wieczorem między 21:30 a 23:00, a czasami również rano przed śniadaniem (poza insuliną poposiłkową).

Insulina ludzka o średnim czasie działania działa przez 16–18 godzin, co czasami prowadzi do porannego wzrostu poziomu glukozy we krwi, zwanej dawnym porannym wzrostem. Szczyt działania tej insuliny występuje 6-10 godzin po podaniu, co może prowadzić do hipoglikemii w godzinach nocnych, od północy do 3:30 am. Długotrwałe analogi insuliny działają przez 24 godziny i nie wykazują szczytu, co zmniejsza ryzyko hipoglikemii.

Dieta dla osób z cukrzycą typu 1, które są leczone za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny, opiera się na jednostkach wymiennikowych węglowodanów. Konieczne jest dostosowanie ilości podawanej insuliny przed posiłkami do ilości spożywanych węglowodanów w danym posiłku. Liczenie węglowodanów jest kluczowe dla osób chorych na cukrzycę typu 1 i stanowi podstawę ich leczenia. Aby móc prowadzić zdrowy tryb życia, pacjent musi nauczyć się dokładnie liczyć węglowodany w spożywanych posiłkach. Istnieją różne metody ułatwiające to zadanie, takie jak tabele czy specjalne programy. Po opanowaniu umiejętności liczenia węglowodanów, osoba chora na cukrzycę typu 1 może łatwo określić ilość węglowodanów w posiłku serwowanym w restauracji. Ponadto, warto zwracać uwagę na informacje zawarte na etykietach produktów spożywczych. Jeśli kontrola stężenia glukozy zacznie się pogarszać, ważne jest powrót do liczenia węglowodanów w posiłkach, nawet po długim czasie trwania choroby.

Osoba korzystająca z osobistej pompy insulinowej powinna również liczyć wymienniki białkowo-tłuszczowe oprócz węglowodanów.

Do określenia odpowiedniej ilości insuliny dla pacjenta z cukrzycą wykorzystuje się miarę jednostek. Wielkość dawki insulinowej zależy od różnych czynników, takich jak masa ciała, aktywność fizyczna, dieta i wrażliwość tkanek na insulinę u danej osoby. Na początku leczenia pomocna jest pomoc lekarza i ustalone zasady, ale z czasem pacjent może polegać także na własnym doświadczeniu. Lekarz często określa ile insuliny przypada na 1 WW (10 g węglowodanów) na poszczególne posiłki. Wiedząc ile jest węglowodanów w posiłku, można obliczyć ile insuliny podać przed posiłkiem. Zazwyczaj porcja insuliny rano jest największa w przeliczeniu na 1 WW (2-2,5 j.), a później w ciągu dnia i wieczorem mniejsza (1 j./1 WW).

Aby obliczyć ilość jednostek insuliny na 10 g węglowodanów, można skorzystać z prostego wzoru:

500 : ilość jednostek insuliny na dobę = ilość węglowodanów w g, jaką pokrywa 1 j. insuliny

Przykładowo, jeśli dzienne zapotrzebowanie na insulinę wynosi 50 jednostek, to 500/50 = 10, co oznacza że 1 j. insuliny pokrywa spożycie 10 g węglowodanów, czyli 1 WW.

Przy diecie 1800 kcal, która zawiera 18 WW, na przykład na śniadanie spożywamy 6 WW, a ilość insuliny na 1 WW wynosi 2 j. Dlatego jeśli poziom glukozy we krwi jest prawidłowy, należy podać 12 j. insuliny. W przypadku gdy jest zbyt wysoki, konieczna jest dawka korekcyjna. Do jej obliczenia służy kolejny wzór, który określa insulinowrażliwość danej osoby, czyli ile jednostek insuliny zmniejsza stężenie glukozy we krwi.

Na przykład, przy 1500 jednostek insuliny na dobę, otrzymujemy 1500/50 = 30.

Oznacza to, że 1 jednostka insuliny zmniejsza stężenie glukozy o 30 mg/dl. Jeśli początkowy poziom glukozy to na przykład 160 mg/dl, należy podać 2 jednostki korekty, przy założeniu że docelowe stężenie to 100 mg/dl. W przypadku hipoglikemii, czyli zbyt niskiego poziomu glukozy, należy najpierw zacząć spożywać posiłek i podać insulinę w trakcie posiłku.

Okres remisji, nazywany także "miesiącem miodowym", jest czasem zmniejszonego zapotrzebowania na insulinę u pacjentów z cukrzycą typu 1. Trwa on zazwyczaj kilka miesięcy po diagnozie i może trwać nawet pół roku. Podczas remisji stężenie glukozy we krwi ulega obniżeniu, co wymaga zmniejszenia dawek insuliny. Mogą wystąpić również częste epizody niedocukrzenia. W niektórych przypadkach nie jest konieczne podawanie wszystkich planowanych dawek insuliny, jednak należy pamiętać, że jest to sytuacja przejściowa. Po upływie pewnego czasu stężenie glukozy we krwi wraca do normalnych wartości. Warto w tym czasie regularnie monitorować poziom glukozy za pomocą glukometru i dostosowywać dawki insuliny, również te bardzo małe, nawet 1 jednostka. Nie zaleca się jednak całkowitego zaprzestania podawania insuliny.

W celu utrzymania dobrej kondycji fizycznej u pacjentów z cukrzycą zaleca się regularne ćwiczenia. Pomagają one kontrolować wagę ciała, poprawić ogólną sprawność organizmu oraz zmniejszyć insulinooporność, co umożliwia zmniejszenie dawki insuliny.

Zalecane są ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak szybki marsz, bieganie, jazda na rowerze oraz pływanie. Ćwiczenia statyczne na siłowni nie są zalecane, ponieważ prowadzą do wzrostu poziomu glukozy we krwi, którego zmniejszenie następuje po kilku godzinach. Chory na cukrzycę może także uprawiać sport wyczynowo, nawet zdobywając medale olimpijskie, ale wymaga to współpracy pacjenta, diabetologa i trenera.

Przeciwwskazaniem do intensywnej aktywności fizycznej u chorych na cukrzycę typu 1 są zaawansowane powikłania cukrzycy, takie jak retinopatia proliferacyjna, nefropatia, neuropatia autonomiczna i zespół stopy cukrzycowej.

Pacjenci z cukrzycą typu 1 powyżej 35. roku życia, którzy chcieliby rozpocząć trening fizyczny, a dotychczas nie byli aktywni fizycznie oraz posiadają czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca, tj. nadwagę, otyłość, nadciśnienie tętnicze i podwyższone poziomy lipidów we krwi, powinni skonsultować się z kardiologiem przed rozpoczęciem aktywności fizycznej. Podczas treningu należy uwzględnić możliwość wystąpienia niedocukrzenia lub niekontrolowanego wzrostu poziomu glukozy we krwi oraz rozwój kwasicy ketonowej przy intensywnym wysiłku.

W przypadku niedocukrzenia wywołanego wysiłkiem fizycznym, podanie glukagonu nie zawsze zwiększa poziom glukozy we krwi oczekiwanym sposobem, ponieważ zapasy glikogenu zostały wyczerpane podczas wysiłku. Aby uniknąć problemów z poziomem glukozy, zaleca się regularne kontrolowanie stężenia glukozy za pomocą glukometru przed, w trakcie i po treningu.

Przed intensywnym wysiłkiem fizycznym zaleca się spożycie węglowodanów i ewentualne zmniejszenie dawki insuliny. Wysiłku fizycznego nie powinno się podejmować, jeśli glikemia wynosi powyżej 250 mg/dl i występują ciała ketonowe w moczu. Ścisła kontrola glukozy we krwi jest kluczowa, aby uniknąć problemów związanych z poziomem glukozy.

Należy pamiętać o odpowiednim spożyciu węglowodanów przed rozpoczęciem ćwiczeń oraz monitorowaniu poziomu glukozy, aby utrzymać go w odpowiednich granicach. Aktywność fizyczna nie powinna być podejmowana tuż po posiłku, a wysiłek fizyczny na pełnym żołądku nie jest zalecany, ponieważ wpływa na wchłanianie pożywienia.

Każdy chory z zdiagnozowaną cukrzycą typu 1 powinien regularnie odwiedzać lekarza diabetologa, wizyty należy planować co 3-6 miesięcy. Podczas spotkania specjalista dostosowuje terapię, rodzaj oraz dawki insuliny. Dodatkowo raz do roku lub gdy wyniki glikemii nie są satysfakcjonujące, zaleca się sprawdzenie 3-miesięcznego wskaźnika wyrównania cukrzycy - hemoglobina glikowana - HbA1c. Rocznie warto również wykonać badanie okulistyczne oraz ocenić funkcjonowanie nerek w kierunku nefropatii cukrzycowej.

Edukacja pacjenta w leczeniu cukrzycy spełnia kluczową rolę, obejmując samokontrolę poziomu glukozy we krwi, dietę oraz technikę podawania insuliny. Ważne jest regularne powtarzanie szkoleń w tym zakresie.

Chory musi zrozumieć, że konieczność stosowania insuliny będzie trwała do końca życia, ponieważ jego trzustka nie wytwarza tego hormonu. Często jest to trudne do zaakceptowania zarówno dla pacjenta, jak i jego bliskich. Niektórzy pacjenci zaprzeczają istnieniu choroby, unikają pomiarów poziomu glukozy i unikają stosowania insuliny. Takie zachowania mogą prowadzić do szybkiego rozwoju powikłań cukrzycy. W przypadku braku akceptacji choroby warto skonsultować się z psychologiem. Odpowiednia motywacja i podejście do choroby ułatwią leczenie i pomogą zaakceptować jej istnienie. Cukrzyca typu 1 wymaga od pacjenta dużej samodyscypliny, jednak nie wyklucza prowadzenia normalnego życia.