• Cukrzyca przedciążowa ( – PGDM) – to sytuacja, gdzie kobieta ciężarna ma już zdiagnozowaną cukrzycę (bez względu na jej rodzaj) przed zajściem w ciążę
• Cukrzyca rozpoznana w ciąży – to pierwszy raz zdiagnozowana hiperglikemia podczas ciąży, wyróżnia się tu cukrzycę w ciąży i cukrzycę ciążową ( – GDM)
• Cukrzyca w ciąży – gdy spełnione są ogólne kryteria rozpoznania cukrzycy, takie jak:
  - glikemia na czczo ≥126 mg/dl (≥7,0 mmol/l) lub
  - glikemia w 120. minucie doustnego testu obciążenia 75 g glukozy ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l) lub
  - glikemia przygodna ≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l) wraz z objawami klinicznej hiperglikemii
• Cukrzyca ciążowa ( – GDM) – gdy spełnione jest co najmniej jedno z kryteriów rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie wyników testu obciążenia glukozą zgodnie z IADPSG 2010 i WHO 2013. Często ustępuje po porodzie, ale może nadal utrzymywać się jako cukrzyca odkryta podczas ciąży.

Pacjentki te należą do grupy o dużym ryzyku wystąpienia cukrzycy ciążowej. U tych kobiet w procesie diagnostyki należy przy pierwszej wizycie w czasie ciąży wykonać doustny test obciążenia glukozą (OGTT).

Podczas ciąży pojawia się zwiększone stężenie hormonów przeciwdziałających działaniu insuliny. Są nimi m.in. laktogen łożyskowy, estrogeny, progesteron oraz prolaktyna. Efektem tego jest insulinooporność, hiperglikemia, zwiększone zapotrzebowanie na insulinę oraz szybsze pojawienie się powikłań związanych z cukrzycą.

W pierwszym trymestrze zauważa się poprawę tolerancji węglowodanów oraz zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę, co czasem prowadzi do nieoczekiwanych, często nocnych, spadków poziomu glukozy we krwi.

W kolejnych trymestrach pogorszenie metabolizmu węglowodanów prowadzi do zwiększonego zapotrzebowania na insulinę, spowodowanego zmianami hormonalnymi i metabolicznymi. Między 38. a 40. tygodniem ciąży zapotrzebowanie na insulinę stabilizuje się lub nawet obniża z powodu zwiększonego wytwarzania insuliny przez płód.

Glukoza, w przeciwieństwie do insuliny, przechodzi przez barierę łożyskową, co prowadzi do hiperglikemii u matki i zwiększenia stężenia glukozy we krwi płodu. To z kolei powoduje wzrost i pobudzenie płodowych wysp Langerhansa oraz nadprodukcję insuliny, co może skutkować makrosomią i niedojrzałością płodu. Ryzyko powikłań położniczych w takiej sytuacji jest większe, a mogą one obejmować częstsze cięcie cesarskie, urazy okołoporodowe, wielowodzie, nadciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy. Niedostatek insuliny i hiperglikemia matki mogą prowadzić do kwasicy i obumarcia wewnątrzmacicznego u płodu oraz do wad wrodzonych, takich jak wady cewy nerwowej i serca. Po urodzeniu noworodki mogą również być narażone na hipoglikemię.

Podczas pierwszej wizyty położniczej sprawdza się istnienie czynników ryzyka cukrzycy ciążowej.

Diagnoza cukrzycy w ciąży u kobiet bez czynników ryzyka i bez wcześniejszej cukrzycy polega na badaniu stężenia glukozy na czczo (po minimum 8 godzinach od ostatniego posiłku) w surowicy podczas pierwszej wizyty położniczej. W przypadku kobiet z grupy ryzyka podczas pierwszej wizyty zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT, tzw. krzywa cukrowa).

Jeśli badania u kobiety ciężarnej wykonane podczas pierwszej wizyty (glikemia na czczo u kobiet bez czynników ryzyka lub OGTT u kobiet z grupy ryzyka) mieszczą się w normie, kolejne badanie diagnostyczne w postaci OGTT wykonuje się planowo pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży lub wcześniej, jeśli wystąpią objawy sugerujące problemy z tolerancją węglowodanów.

Jeśli u kobiety bez czynników ryzyka stężenie glikemii na czczo podczas pierwszej wizyty wynosi ≥92 mg/dl (5,1 mmol/l), konieczne jest dalsze badanie:

• doustny test obciążenia glukozą (OGTT) w przypadku glikemii między 92 a 125 mg/dl (5,1–6,9 mmol/l)
• ponowne badanie glikemii na czczo w przypadku glikemii powyżej 125 mg/dl (powyżej 6,9 mmol/l)

W tabeli 1 przedstawiono kryteria diagnozy cukrzycy ciążowej na podstawie wyników OGTT.

Cukrzycę ciążową rozpoznaje się, gdy spełnione jest przynajmniej 1 z 3 kryteriów wyszczególnionych w tabeli 1.

Cukrzycę w ciąży diagnozuje się, gdy spełnione są ogólne kryteria cukrzycy, czyli:

• glikemia na czczo ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l) lub
• glikemia w 120. minucie OGTT ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) lub
• glikemia przygodna ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) wraz z objawami hiperglikemii.

Ważne jest, aby wszystkie kobiety w ciąży, u których zdiagnozowano problemy z gospodarką węglowodanów, powinny być ponownie zbadane w okresie 6–12 tygodni po porodzie, aby potwierdzić lub wykluczyć te zaburzenia. Diagnostyka polega na wykonaniu OGTT. W przypadku wyniku nieprawidłowego, konieczne jest leczenie. W przypadku wyniku prawidłowego, zalecana jest regularna kontrola zgodnie z zaleceniami lekarza oraz zdrowy styl życia w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia cukrzycy w przyszłości.

Celem leczenia jest eliminacja lub zredukowanie powikłań występujących u płodu i matki z powodu cukrzycy.

Kobiety z cukrzycą przedciążową, które planują ciążę, powinny przygotować się do poczęcia odpowiednio wcześnie, około 3–6 miesięcy przed zakonczeniem przygotowań. Takie działanie pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia niebezpiecznych wad u płodu. Jeśli kobieta była leczona doustnymi lekami, należy przerzucić się na insulinoterapię ze względu na potencjalnie teratogenne działanie na płód. Należy również przebadać kobiety pod kątem ewentualnych powikłań związanych z cukrzycą (np. dodatkowe badania, wizyta u okulisty).

Takie postępowanie pozwala uniknąć ciąży podczas hiperglikemii, która może negatywnie wpłynąć na rozwój płodu, szczególnie w początkowych tygodniach ciąży.

Cukrzyca ciążowa zazwyczaj rozwija się w drugiej połowie ciąży i zazwyczaj nie wpływa na rozwój embrionalny płodu.

Leczenie cukrzycy ciążowej polega na diecie i aktywności fizycznej, ale jeśli poziom glukozy nadal jest za wysoki, zaleca się stosowanie insulinoterapii.

Wymaga się, aby kobiety z cukrzycą przedciążową, ciążową lub w ciąży dokonywały samokontroli poziomu glukozy przy użyciu glukometru. Częstotliwość pomiarów jest dostosowywana do nasilenia cukrzycy i stosowanej terapii.

Oprócz tego, do oceny skuteczności leczenia służy oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Zalecane wartości dla kobiet z cukrzycą przedciążową wynoszą poniżej 6,5% w I trymestrze i poniżej 6,0% w kolejnych trymestrach ciąży. Nie ma dowodów na korzyść stosowania tego wskaźnika u kobiet z cukrzycą ciążową.

Celem diety jest zmniejszenie ryzyka komplikacji po porodzie u kobiety oraz rozwijającego się dziecka poprzez obniżenie poziomu glukozy we krwi. Zapotrzebowanie energetyczne zależy od wielu czynników, w tym wieku, BMI przed ciążą, aktywności fizycznej i stadium ciąży.

W I trymestrze ciąży zapotrzebowanie energetyczne wzrasta o 85 kcal/dobę, w II o 285 kcal/dobę, a w III o 475 kcal/dobę.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dla kobiet w ciąży z cukrzycą, dieta powinna zawierać 30% zapotrzebowania energetycznego w postaci białka, 20-30% tłuszczu oraz 40-50% węglowodanów.

U kobiet ciężarnych z nefropatią cukrzycową, spożycie białka nie powinno przekraczać określonych norm, zależnych od wartości GFR i stężenia mocznika we krwi.

Węglowodany w diecie powinny pochodzić głównie z produktów o niskim indeksie glikemicznym, aby uniknąć gwałtownych wzrostów glukozy we krwi. Liczenie ładunku glikemicznego może być pomocne przy doborze odpowiednich produktów.

Wybierając pieczywo czy kasze, warto zwracać uwagę na ich skład i stopień przetworzenia. Podobnie z warzywami i owocami - należy je spożywać regularnie ze względu na ich wartość odżywczą.

Białko w diecie ciężarnej jest niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu i innych procesów metabolicznych. Ważne jest, aby pochodziło z różnych źródeł, takich jak mięso, ryby, jaja czy orzechy.

Tłuszcze zaleca się wybierać głównie roślinne, takie jak oleje roślinne, orzechy czy ryby. Należy unikać spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, np. ze smalcu czy tłustych mięs.

Błonnik, obecny w produktach zbożowych, warzywach i owocach, ma wiele korzystnych właściwości dla organizmu. Pomaga w kontroli poziomu glukozy we krwi, zapobiega zaparciom i poprawia perystaltykę jelit.

Witaminy i mikropierwiastki powinny być dostarczane zgodnie z zalecanymi normami dla kobiet w ciąży. W diecie kobiet ciężarnych należy zwrócić szczególną uwagę na podaż takich składników, jak: kwas foliowy, witamina D, żelazo, kwas DHA oraz jod. Zaleca się suplementację diety z uwzględnieniem tych składników.

Szczególną uwagę należy zwrócić na przyrost masy ciała w ciąży. W zależności od wyjściowego BMI, powinien on wynosić średnio 8–12 kg. Zbyt duży przyrost masy ciała ciężarnej z cukrzycą, może się wiązać z nadmiernym wzrastaniem płodu.

Codzienny jadłospis powinien składać się z 3 głównych posiłków (śniadanie, obiad, kolacja) i 3 mniejszych (II śniadanie, podwieczorek i posiłek przed snem). Ostatni z posiłków chroni ciężarną kobietę przed groźną nocną hipoglikemią.

Używanie sztucznych substancji słodzących jest dozwolone. Wyjątek stanowi sacharyna, która przechodzi przez łożysko i jej wpływ na rozwijający się płód nie jest jeszcze do końca poznany, dlatego też nie powinna być stosowana w ciąży.

Lista produktów przeciwwskazanych jest podobna do tych, których nie zaleca się zdrowym kobietom ciężarnym. Należy zaliczyć do nich przede wszystkim alkohol, który ma bezpośredni toksyczny wpływ na rozwijający się płód. Słodzone napoje gazowane zawierają w swoim składzie duże ilości cukru, sztucznych barwników i nierzadko konserwantów w postaci benzoesanu sodu, który może np. podrażniać błonę śluzową żołądka i przewodu pokarmowego, natomiast często występujący w nich kwas fosforowy upośledza wchłanianie wapnia. Ponadto słodkie napoje gazowane mają wysoki IG. Surowe mięsa, ryby czy owoce morza, ze względu na ryzyko toksoplazmozy, są produktami przeciwwskazanymi w ciąży. Takie produkty, jak sery pleśniowe czy niepasteryzowane mleko, mogą być przyczyną listeriozy. Nie zaleca się spożywania surowych jajek w ciąży ze względu na ryzyko salmonellozy. Nie zaleca się również spożywania żywności typu fast food, produktów ze sztucznymi barwnikami, konserwantami, wzmacniaczami smaku czy z dużą zawartością sodu.

W przypadku braku przeciwwskazań zdrowotnych, zaleca się umiarkowaną aktywność fizyczną odpowiednią dla kobiet w ciąży. Jeśli kobieta była aktywna przed zajściem w ciążę, powinna kontynuować aktywność, z pewnymi modyfikacjami w celu zmniejszenia ryzyka kontuzji (np. unikanie sportów kontaktowych oraz aktywności związanych z wysokim ryzykiem upadku, takich jak jazda konna, narciarstwo czy gimnastyka przyrządowa).

W drugim i trzecim trymestrze ciąży zaleca się unikanie aktywności wymagających długotrwałego leżenia na plecach. Jeśli kobieta nie ćwiczyła przed ciążą, powinna stopniowo wprowadzać aktywność fizyczną. Rekomendowane ćwiczenia dla ciężarnych to: marsz, pływanie, jazda na rowerze stacjonarnym, bieganie lub jogging (jeśli była to aktywność wykonywana przed ciążą, w innym przypadku zaleca się zacząć od marszu).

Aktywność fizyczna przede wszystkim zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę oraz poprawia przyswajanie glukozy.