Cytomegalia to infekcja wywoływana przez wirusa cytomegalii (CMV), który jest powszechnie rozpowszechniony. Zakażenia CMV są częste, ale zazwyczaj bezobjawowe, chyba że dotyczą osób z osłabionym układem odpornościowym. Wirus pozostaje w organizmie w stanie utajonym i może uaktywnić się w warunkach niedoboru odporności.

W Polsce prawie wszystkie kobiety w wieku rozrodczym miały kontakt z wirusem CMV, który rozprzestrzenia się przez bezpośredni kontakt z zakażonymi osobami. Cytomegalia może również być przekazywana wertykalnie w czasie ciąży, co może prowadzić do poważnych skutków dla płodu. Wirus może być przenoszony również drogą poziomą, na przykład podczas karmienia piersią.

Zakażenie CMV może mieć różne konsekwencje i może ujawnić się w różnym wieku. Patogeneza infekcji polega na działaniu wirusa na komórki oraz na reakcji zapalnej organizmu.

Nabyte infekcje CMV zazwyczaj nie wywołują żadnych objawów, ale czasami mogą objawiać się jako mononukleoza cytomegalowirusowa. Objawy obejmują gorączkę, bóle mięśniowo-stawowe i osłabienie. Najczęstszym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych i wątroby. U dorosłych częściej występuje żółtaczka.

Cytomegalia potransfuzyjna objawia się długotrwałą gorączką, zapaleniem płuc, zapaleniem wątroby i zespołem mononukleozopodobnym. Wewnątrzmaciczne zakażenie płodu wirusem CMV może prowadzić do różnych powikłań, włącznie ze skazą krwotoczną i zgonem dziecka.

Ciężka choroba cytomegalowirusowa może prowadzić do zgonu dziecka w pierwszych tygodniach życia. Dzieci narażone na zakażenie CMV mogą rozwinąć objawy neurologiczne po urodzeniu.

Cytomegalia często przebiega bezobjawowo i może być niezauważona przez zakażone osoby. W przypadku wystąpienia zespołu mononukleozy lub innych symptomów cytomegalii zaleca się wizytę u lekarza rodzinnego. Jeśli objawy cytomegalii wrodzonej pojawią się u dziecka, konieczna jest opieka pediatry oraz innych specjalistów, takich jak okulista, neurolog czy rehabilitant, w zależności od objawów choroby.

Cytomegalowirus (CMV) jest jednym z największych wirusów, który jest widoczny w mikroskopie świetlnym. Charakterystyczną cechą zakażenia tym wirusem jest obecność komórek olbrzymich przypominających sowy oczy w zakażonych narządach, takich jak płuca, nerki czy ośrodkowy układ nerwowy. W diagnostyce rutynowo używa się badań serologicznych, głównie za pomocą metody ELISA, do wykrycia przeciwciał klasy IgM i IgG. W ostatnich latach metoda polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR) znalazła zastosowanie, umożliwiając różnicowanie pomiędzy aktywną a utajoną formą zakażenia. Przykładowo, badanie ilościowe płynu owodniowego metodą PCR u kobiet w 21.–22. tygodniu ciąży pozwala na rozróżnienie między aktywną infekcją CMV u płodu a samym zakażeniem. Wirus można izolować lub wykryć jego białka we wzorach moczu, śliny, popłuczyn oskrzelowych, wydzielin dróg rodnych, tkankach z biopsji oraz płynie mózgowo-rdzeniowym i owodniowym.

W przypadku osób bez niedoborów odporności, leczenie mononukleozy cytomegalowirusowej ogranicza się do łagodzenia objawów. Polega to na podawaniu leków przeciwgorączkowych oraz stosowaniu lekkostrawnej diety. W sytuacji osób z niedoborami odporności konieczne jest leczenie gancyklowirem. Lek ten podaje się dożylnie, 2 razy dziennie przez okres 14–21 dni, zazwyczaj w warunkach szpitalnych. Czas trwania leczenia zależy od postaci klinicznej zakażenia oraz od tolerancji organizmu na lek. W przypadku chorób okulistycznych skutecznym rozwiązaniem jest stosowanie gancyklowiru miejscowo, np. do ciała szklistego. W leczeniu podtrzymującym zaleca się przyjmowanie doustnego preparatu gancyklowiru.

Rokowanie zależy od formy choroby i stanu odporności pacjenta. W przypadku osób z prawidłowym układem odpornościowym, zakażenie cytomegalią może przebiegać bezobjawowo lub z łagodnymi objawami i zazwyczaj kończy się pełnym wyzdrowieniem bez powikłań. Natomiast u osób z osłabionym systemem odpornościowym rokowanie jest poważne, zwłaszcza w przypadku zarażenia cytomegalią wrodzoną, która może prowadzić do wielu powikłań i być przyczyną śmierci noworodka.

Po zakończeniu przebycia cytomegalii pacjenci powracają do zdrowia i z reguły nie potrzebują długoterminowej opieki medycznej ani częstych kontroli. Natomiast dzieci z wrodzoną infekcją wirusem cytomegalii, które mają wady wrodzone, wymagają długoterminowej opieki. Muszą być pod opieką wielu specjalistów, takich jak neurolog, okulista, laryngolog i psycholog. Ponadto, konieczna jest długotrwała rehabilitacja oraz stosowanie aparatów słuchowych i okularów.

U osób z osłabionym systemem odpornościowym (na przykład w wyniku zakażenia wirusem HIV), które przeszły zapalenie narządu wzroku spowodowane przez CMV, zaleca się profilaktykę wtórną przy użyciu doustnego preparatu gancyklowiru.

Nie ma dostępnej szczepionki przeciwko CMV. Aby się ustrzec, konieczne jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny. Jedną z grup szczególnie narażonych na zakażenie są kobiety w ciąży, szczególnie te, u których nie wykryto przeciwciał przeciwko CMV. W przypadku zakażenia w okresie okołoporodowym należy zaprzestać karmienia piersią przez matki, które świeżo zaraziły się CMV.