Nowotwór jelita grubego rozwija się na skutek niekontrolowanego wzrostu komórek w jednej z części jelita grubego. Objawy i metody leczenia raka w różnych częściach jelita grubego mogą się znacznie różnić. Większość nowotworów jelita grubego to rak jelita grubego.

Zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego dotyczy ludzi, którzy mają historię tej choroby w rodzinie, a także osób cierpiących na chorobę Leśniowskiego i Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego, palaczy, osób z nadwagą, ludzi z polipami w jelicie grubym oraz osób leczonych z powodu nowotworów jelita grubego.

Wyróżnia się dwie grupy zachorowań na raka jelita grubego: zachorowania sporadyczne (bez znanego obciążenia genetycznego/rodzinnego) oraz rodzinne (wynikające z mutacji niektórych genów lub innej nieznanej przyczyny zwiększonego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego w danej rodzinie).

Większość przypadków raka jelita grubego można przypisać do grupy sporadycznych, a udział chorób rodzinnych/genetycznych szacuje się na 15-30% wszystkich przypadków choroby.

Najważniejszym czynnikiem ryzyka jest sposób odżywiania. Związane z rakiem jelita grubego jest spożywanie tłustych produktów zwierzęcych i czerwonego mięsa, a brak warzyw, owoców, wapnia i selenu - ten sposób odżywiania niekorzystnie wpływa m.in. na mikrobiotę jelitową. Szkodliwy wpływ mają też alkohol i brak aktywności fizycznej.

Około 85% wszystkich przypadków nowotworów jelita grubego to nowotwory sporadyczne, czyli nowotwory powstające u osób, w najbliższej rodzinie, u których nie stwierdzono tego typu schorzeń. Pozostałe 15% chorych na nowotwory jelita grubego to osoby z rodowodem nowotworowym, czyli mające krewnych, u których stwierdzono nowotwór tego typu. Około 5% wszystkich zachorowań na raka jelita grubego to nowotwory występujące rodzinowo jako zespół Lyncha (rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością – HNPCC). Około 0,5–1% zachorowań na raka jelita grubego wynika z mutacji genu APC, co prowadzi do zespołu polipowatości rodzinnej. Osoby mające krewnych pierwszego stopnia chorych na nowotwory jelita grubego są narażone na większe ryzyko rozwoju tych chorób.

U wszystkich członków rodzin, które obciążone są zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego, zaleca się stosowanie różnych zasad obserwacji oraz ewentualne operacje prewencyjne.

Objawy raka jelita grubego zależą od stopnia zaawansowania choroby i jej lokalizacji w jelicie.

Do typowych wczesnych objawów należą:

• krwawienie z odbytnicy (szczególnie powtarzające się)
• obecność krwi w stolcu po wypróżnieniu
• naprzemienne występowanie zaparć i biegunek
• uporczywe biegunki
• zmiana w kształcie i rozmiarach stolca (np. stolec ołówkowaty)
• ból i skurcze brzucha
• daremne parcie na stolec
• anemia (niedokrwistość)

Objawy zaawansowanego raka jelita grubego obejmują utratę masy ciała, brak apetytu, osłabienie, anemię i inne.

Rzadko może wystąpić silny krwotok lub perforacja jelita jako objaw raka jelita grubego.

Rak jelita grubego w początkowej fazie choroby może pozostawać bezobjawowy i być wykryty podczas rutynowych badań przesiewowych, takich jak kolonoskopia.

Jeśli pacjent prezentuje objawy sugerujące raka jelita grubego, lekarz zbierze wywiad, przeprowadzi badanie fizykalne i skieruje pacjenta na dodatkowe badania. Istnieje wiele testów diagnostycznych umożliwiających identyfikację nowotworów jelita grubego. Wybór konkretnych badań zależy od objawów pacjenta i pozwala na potwierdzenie bądź wykluczenie raka jelita grubego. Niektóre z tych testów mogą być również stosowane w badaniach przesiewowych, mających na celu wczesne wykrycie nowotworów jelita grubego u osób zdrowych, bezobjawowych.

Diagnostyka raka jelita grubego obejmuje m.in. badanie palcem przez odbyt, oznaczenie antygenu karcynoembrionalnego we krwi, badanie obecności krwi utajonej w stolcu, rektoskopię, kolonoskopię oraz kolonoskopię wirtualną. Leczenie raka jelita grubego wymaga potwierdzenia mikroskopowego diagnozy nowotworu na podstawie badania histopatologicznego. W niektórych przypadkach leczenie operacyjne może być podjęte przed potwierdzeniem histopatologicznym. Natomiast stosowanie radioterapii lub chemioterapii wymaga dokładnej diagnozy mikroskopowej nowotworu.

Metoda terapii raka jelita grubego jest uzależniona od stadium choroby w chwili diagnozy. Główną metodą leczenia nowotworów jelita grubego jest operacja, która nie zawsze jest możliwa od razu.

Istnieje możliwość wycięcia guza bez fragmentu jelita w zależności od jego umiejscowienia. Większość przypadków wymaga jednak wycięcia guza wraz z fragmentem jelita. W przypadku zaawansowanych nowotworów może być konieczna operacja wielonarządowa. W niektórych sytuacjach po operacji może być konieczne założenie stomii.

Chemioterapia i radioterapia są również stosowane w leczeniu nowotworów jelita grubego, a terapia ukierunkowana molekularnie pozwala wydłużyć czas przeżycia.

Jak każdy nowotwór złośliwy, rak okrężnicy może prowadzić do rozprzestrzeniania się komórek nowotworowych poza pierwotne miejsce występowania. Stopień zaawansowania choroby ma wpływ na ryzyko przerzutów - im większy guz, tym większe prawdopodobieństwo przerzutów. Przerzuty mogą się pojawić w różnych narządach, takich jak wątroba, otrzewna, węzły chłonne i płuca.

Terapia raka okrężnicy z przerzutami zależy od liczby przerzutów, ich lokalizacji, zaawansowania choroby i stanu pacjenta. Leczenie operacyjne może polegać na usunięciu przerzutów z wątroby lub płuc.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby, historii leczenia pacjenta i rodzaju terapii, istnieje wiele metod leczenia przerzutów raka jelita grubego. Przerzuty w wątrobie mogą być usuwane chirurgicznie lub niszczone za pomocą różnych technik, takich jak termoablacja (fale radiowe), wstrzyknięcie alkoholu bezpośrednio do guza lub radioterapia. Aktualnie możliwości chirurgicznego leczenia przerzutów raka okrężnicy w wątrobie są coraz większe.

Rokowanie w przypadku raka jelita grubego zależy głównie od zaawansowania nowotworu w chwili operacji. W przypadku raka ograniczonego do błony śluzowej, około 100% pacjentów przeżywa 5 lat po leczeniu. Gdy rak nie przekracza błony mięśniowej, odsetek przeżyć wynosi około 85–100%. Jeśli jednak guz przekracza ścianę jelita, to odsetek pacjentów przeżywających 5 lat po leczeniu wynosi 50-80%. W przypadku przerzutów do węzłów chłonnych, odsetek przeżyć wynosi około 30–60%, a w przypadku przerzutów odległych (np. do płuc czy wątroby) około 25% pacjentów przeżywa 5 lat po leczeniu.

Z uwagi na to, że aż 80% przypadków raka jelita grubego jest diagnozowana na etapie przekraczania ściany jelita, przeciętny odsetek 5-letnich przeżyć wynosi 50–60%.

Po operacji raka jelita grubego chorzy powinni regularnie poddawać się badaniom kontrolnym, które polegają na sprawdzaniu stężenia CEA we krwi co okresowo oraz wykonywaniu TK klatki piersiowej i jamy brzusznej i miednicy. Ponadto, zaleca się przeprowadzenie kolonoskopii w okresach ustalonych przez lekarza. W przypadku wykrycia zmian wymagających dalszego monitorowania, konieczne może być skrócenie odstępów między kolejnymi badaniami.

Badania przesiewowe mają na celu wykrycie polipów lub raka jelita grubego we wczesnym stadium.

Metody badań przesiewowych to badanie kału na obecność krwi utajonej oraz badanie endoskopowe, czyli kolonoskopia lub ewentualnie sigmoidoskopia.

W Polsce w ramach programów NFZ wykonuje się kolonoskopię u osób w wieku 50-65 lat lub 40-49 lat, jeśli w rodzinie występował rak jelita grubego.

Osoby z rodzinami, w których wystąpił rak jelita grubego, powinny być objęte specjalnym nadzorem endoskopowym (częstsze badania kolonoskopowe, wcześniejszy wiek rozpoczęcia badań).

Wywiad rodzinny zwiększający ryzyko to: zachorowanie na raka jelita grubego co najmniej dwóch krewnych 1. stopnia lub zachorowanie co najmniej jednego krewnego 1. stopnia poniżej 50. roku życia.

W tych przypadkach zalecany jest nadzór kolonoskopowy od 40. roku życia co 5 lat.

Kwas acetylosalicylowy w dawce około 300 mg dziennie redukuje ryzyko zachorowania i umieralność z powodu raka jelita grubego o 40–50%. Niemniej jednak, rutynowe stosowanie nie jest zalecane ze względu na niewielką pewność korzyści (w prewencji raka jelita grubego) oraz ryzyko działań niepożądanych w przewodzie pokarmowym. Zwiększone spożycie błonnika, nabiału oraz regularna aktywność fizyczna również zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.