Czkawka to reakcja organizmu, kontrolowana przez specyficzny obszar w mózgu. Polega ona na gwałtownym i niezamierzonym skurczu mięśni przepony i międzyżebrowych, które odpowiadają za wdychanie powietrza do płuc. Jednak w przeciwieństwie do zwykłego oddychania, jednocześnie dochodzi do nagłego zamknięcia krtani na poziomie głośni. Powoduje to, że powietrze nie jest wdychane do płuc w sposób ciągły, jak podczas normalnego wdechu, ale w sposób przerywany. Efektem tego jest charakterystyczny dźwięk, uciążliwy dla osoby doświadczającej czkawki. Zazwyczaj czkawka trwa kilka minut i ustępuje samoistnie.

Pacjenci często pytają „co powoduje czkawkę”? Wśród częstych przyczyn krótkotrwałej czkawki wymienia się: przejedzenie, spożywanie dużej ilości napojów gazowanych, połykanie powietrza podczas przełykania.

Każdy symptom ma swoje biologiczne uzasadnienie - pełni określoną funkcję. Jednak znaczenie biologiczne czkawki nadal jest nie do końca zrozumiane. Jest to uważane za prymitywny, ewolucyjnie stary odruch, który chroni przed zachłyśnięciem pokarmem, który znajduje się już w przełyku. Osoby doświadczające czkawki wiedzą, że zazwyczaj pojawia się ona podczas próby przełknięcia dużego kęsa pokarmu, dużej ilości zimnej wody lub podczas połykania powietrza. Pierwsze symptomy czkawki często poprzedza uczucie trudności w przejściu pokarmu z przełyku do żołądka.

Czkawka jest często spotykana u noworodków i niemowląt, których żołądek jest niedostatecznie rozwinięty, za mały i szybko się wypełnia, szczególnie gdy dziecko łapczywie je. Dodatkowo, hamujące czkawkę strefy ośrodkowego układu nerwowego nie są jeszcze odpowiednio rozwinięte u najmłodszych dzieci. Intensywność i częstotliwość czkawki maleje wraz z rozwojem dziecka i jego narządów.

Aby zlikwidować czkawkę u noworodków i niemowląt, często wystarczy zmienić pozycję ciała dziecka na pionową, co ułatwia uwolnienie nadmiaru gazów z pełnego żołądka.

Czkawka może mieć charakter fizjologiczny, co oznacza, że jest objawem przemijającym, który zazwyczaj trwa kilka minut. Natomiast przewlekła czkawka, trwająca dłużej niż 48 godzin, może powodować znaczne zmęczenie, dyskomfort oraz utratę masy ciała, co utrudnia przyjmowanie pokarmów. Ponadto może prowadzić do bezsenności, depresji i negatywnie wpływać na rodzinę chorego. Im dłużej trwa czkawka, tym większe jest prawdopodobieństwo, że jest ona objawem jakiejś choroby.

• malformacje naczyniowe, udar mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, uraz głowy, guz mózgu, stwardnienie rozsiane, wodogłowie,
• cukrzyca, mocznica małe stężenie sodu lub wapnia we krwi, hipokapnia,
• alkohol, nikotyna,
• barbiturany, benzodiazepiny, metyldopa, deksametazon, leki stosowane w chemioterapii,
• zapalenie krtani i gardła, wole, nowotwory szyi, powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, rak płuca, zapalenie płuc i opłucnej, zawał serca, nowotwory przełyku, guzy śródpiersia, przepuklina przeponowa, refluks żołądkowo-przełykowy,
• rak żołądka, zapalenie żołądka, choroba wrzodowa, rozdęcie żołądka (jedna z najczęstszych przyczyn), krwawienie z przewodu pokarmowego, rak trzustki, zapalenie trzustki, powiększenie wątroby lub śledziony, wodobrzusze, kamica żółciowa, niedrożność jelit, choroby zapalne jelit, zapalenie otrzewnej,
• czkawka psychogenna (na tle psychicznym).

Krótkotrwałe epizody czkawki nie wymagają żadnych dodatkowych testów. Jeśli jednak czkawka trwa dłużej lub staje się przewlekła, warto skonsultować się z lekarzem. Doktor zbada pacjenta po zebraniu dokładnej historii choroby. Potrzebne badania diagnostyczne będą zależały od wyników wywiadu i badania fizykalnego. W przypadku podejrzenia chorób brzucha wykonuje się zazwyczaj USG jamy brzusznej i endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego. Badanie RTG klatki piersiowej jest typowe w diagnostyce, a w przypadku poważniejszych chorób konieczne może być również wykonanie tomografii komputerowej. Diagnoza chorób metabolicznych może wymagać standardowych badań krwi, takich jak poziomy glukozy, kreatyniny, mocznika oraz elektrolitów. Obecność objawów neurologicznych może sugerować problem z ośrodkiem odruchu w mózgu, co wymagać będzie szczegółowych badań neurologicznych oraz obrazowych (tomografia komputerowa głowy, rezonans magnetyczny).

Czkawka przejściowa nie wymaga interwencji medycznej, zwłaszcza u osób zdrowych. U niemowląt i noworodków zmiana pozycji ciała często jest wystarczająca.

W przypadku dorosłych, aby pozbyć się czkawki, zaleca się wykonanie następujących czynności:

• picie płynów, takich jak gorąca herbata z dodatkiem cukru,
• zatrzymanie oddechu na kilka sekund,
• próba wydechu przy zamkniętych nozdrzach i ustach, jednocześnie napinając mięśnie przepony,
• zgięcie kolan do klatki piersiowej i pochylanie się do przodu,
• w przypadkach trwającej czkawki - przy udziale lekarza - energiczne ruchy cewnikiem wprowadzonym przez nos na głębokość około 10 cm.

W przypadku nawracających epizodów czkawki, zwłaszcza gdy są one długotrwałe, należy skonsultować się z lekarzem, który przeprowadzi dalszą diagnostykę i ustali przyczynę problemu. W niektórych przypadkach konieczne może być stosowanie leków na receptę. Istnieją raporty, że akupunktura może być skuteczna w leczeniu czkawki. W skrajnych przypadkach leczenie przewlekłej, uciążliwej czkawki może wymagać interwencji chirurgicznej.