Kortyzol to hormon steroidowy wytwarzany przez kory nadnerczy. Jego głównym celem jest zwiększenie poziomu glukozy we krwi w sytuacjach stresowych, takich jak wysiłek fizyczny, stres psychiczny czy głodzenie, gdy zapotrzebowanie na nią wzrasta. Dodatkowo, posiada silne działanie przeciwzapalne.

Produkcja i wydzielanie kortyzolu jest regulowane przez hormon przysadkowy zwanym adrenokortykotropiną (ACTH). Poziom kortyzolu we krwi podlega cyklowi dobowemu, osiągając najwyższe stężenie rano i najniższe w nocy. Badanie poziomu kortyzolu powinno być przeprowadzane rano, na czczo, po całonocnym odpoczynku.

Podejrzenie objawów zespołu Cushinga, wynikających z nadmiaru kortyzolu we krwi można rozpoznać poprzez zmianę budowy ciała, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia nastroju, depresję, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, osłabienie libido u mężczyzn, zwiększone pragnienie i oddawanie dużej ilości moczu oraz niepoddające się leczeniu zakażenia.

Objawy zmniejszonego stężenia kortyzolu i innych hormonów nadnerczowych to stałe osłabienie z tendencją do omdleń, łatwa męczliwość, niechęć do wysiłku fizycznego, słaba tolerancja sytuacji stresowych, chęć spożywania słonych pokarmów, luźne stolce oraz niskie ciśnienie tętnicze krwi.

Do oznaczenia stężenia kortyzolu nie ma przeciwwskazań, badanie można wykonać pobierając niewielką ilość krwi.

Przyczyny zwiększonego stężenia kortyzolu we krwi to najczęściej nadmierne wydzielanie hormonu ACTH, powodowane przez gruczolak przysadki, raka płuc, raka tarczycy lub guza nadnerczy. Rzadziej może być to spowodowane przez guz nadnerczy wydzielający kortyzol lub długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów.

Przyczyny zmniejszonego stężenia kortyzolu we krwi to przede wszystkim niedoczynność kory nadnerczy, związana z chorobą Addisona, reakcją autoimmunologiczną, gruźlicą, innymi zakażeniami lub wrodzonym niedoborem enzymów odpowiedzialnych za syntezę hormonów nadnerczowych.