Gorączka to powszechny objaw, któremu warto przykładać wagę. Prawidłowa temperatura ciała, mierzona pod pachą, powinna wynosić 36,6°C. Jest to miarodajne, gdy używa się tradycyjnego termometru elektronicznego, rtęciowego lub ciekłokrystalicznego. Termometry rtęciowe zostały zastąpione stopem metali, wykorzystywanym w termometrze ciekłokrystalicznym.

Bardziej precyzyjne wyniki można uzyskać mierząc temperaturę w ustach lub rektalnie (zwłaszcza u dzieci). W przypadku pomiaru w uchu, na błonie bębenkowej, uzyskujemy identyczne wyniki jak przy pomiarze rektalnym. Chociaż jest to szybka metoda, trzeba pamiętać, że może być mniej dokładna ze względu na obecność woskowiny.

Zaleca się zaczynanie pomiaru od potrząsania termometrem pod pachą i zachowanie odpowiedniego czasu pomiaru – w termometrach elektronicznych pomocna bywa także sygnalizacja dźwiękowa.

Problemem jest również precyzyjne określenie temperatury. Przyjmuje się, że gorączką jest temperatura ciała przekraczająca 38,0°C. Przedział od 37,1 do 38,0°C jest nazywany stanem podgorączkowym.

Gorączka jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu, który pomaga zwalczyć infekcję. Może towarzyszyć miejscowej reakcji zapalnej, np. w gardle przy anginie paciorkowcowej, jelitach podczas pełzakowicy czy wątrobie podczas WZW. Gorączka powoduje, że bakterie rozmnażają się gorzej, co wpływa na przebieg choroby.

Należy pamiętać, że gorączka jest niecharakterystycznym objawem choroby, sygnalizującym reakcję zapalną. Może pojawić się również w przypadku reakcji alergicznej, autoimmunizacyjnej oraz zapalenia „jałowego”. Długotrwała gorączka może być objawem nadczynności tarczycy lub nowotworu.

W czasie gorączki dochodzi do kurczenia się naczyń krwionośnych skóry, drżenia mięśni, napięcia mięśni przywłosowych, spalania tkanki tłuszczowej oraz zwiększonej aktywności hormonów tarczycy, co przyczynia się do zwiększonej produkcji ciepła w organizmie.

Inną odmianą wysokiej temperatury ciała jest hipertermia. Charakteryzuje się ona wzrostem temperatury do bardzo wysokich poziomów (40–42°C), który nie jest regulowany przez układ termoregulacyjny (jak uszkodzony termostat). Hipertermia stanowi poważne zagrożenie dla życia, ponieważ prowadzi do dramatycznego przegrzania organizmu. Utrzymująca się wysoka temperatura ciała może spowodować uszkodzenie białek oraz membran komórkowych, obumarcie komórek (w tym neuronów mózgu), niewydolność wielu narządów ciała oraz śmierć.

Przyczynami hipertermii mogą być uszkodzenia mózgu w wyniku udaru cieplnego (pogryzienie słońcem), zaburzeń naczyniowych mózgu (takich jak zator lub krwotok) lub nowotworowych (uszkadzających ośrodek termoregulacji), a także działanie rzadko stosowanych leków – używanych do znieczulenia ogólnego podczas operacji – u osób nadwrażliwych. Skłonność do nadwrażliwości ma podłoże genetyczne, a cały zespół znany jest jako hipertermia złośliwa.

Stan subfebrile jest często obserwowany w okresie ciąży, w drugiej fazie cyklu miesięcznego oraz podczas intensywnego wysiłku fizycznego i silnych emocji, gdy aktywuje się układ współczulny.

Warto zauważyć, że temperatura ciała większości ludzi podlega zmianom w ciągu doby, zazwyczaj jest ona kilka stopni wyższa po południu niż rano (tradycyjnie wartość 36,6°C odnosi się do pomiaru temperatury porannej). U osób z gorączką zachowuje się charakterystyczny tor gorączkowy, zwiększający się o około 1-1,5°C w ciągu dnia – jest to typowy przebieg gorączki. Odmiennym typem jest gorączka:

• stała – różnica między temperaturą poranną i wieczorną wynosi mniej niż 1°C
• trawiąca – różnica przekraczająca 2°C, a jej skrajną postacią jest gorączka hektyczna (różnica powyżej 3°C), gdzie często temperatura poranna jest prawidłowa lub nawet niższa
• przerywana (inaczej okresowa) – gorączka występująca co trzeci lub czwarty dzień
• dwufazowa, czyli pojawienie się wysokiej gorączki przez kilka dni, następnie krótka poprawa i powrót do stanu podgorączkowego – zazwyczaj z zachowaniem typowego toru gorączkowego w ciągu dnia.

O decyzji w sprawie postępowania decydują różne czynniki, takie jak okoliczności powstania gorączki, jej przebieg i tempo narastania, a także towarzyszące jej objawy, zwłaszcza ogólny stan chorego. W przypadku wątpliwości co do postępowania zawsze należy skonsultować się z lekarzem.

Krótkotrwały wzrost temperatury ciała z reguły nie jest powodem do niepokoju, gdyż jest to zwykle spowodowane zwykłą infekcją, przeziębieniem lub zatruciem pokarmowym. Charakterystyczne objawy takie jak ropna angina, zapalenie płuc, ostre biegunki czy infekcje wirusowe zazwyczaj są na tyle jednoznaczne, że stają się głównym problemem. Wzrost temperatury jest naturalną reakcją obronną organizmu w obliczu infekcji. Gorączka jest więc integralną częścią choroby i konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem, przyjęcie zalecanych leków oraz zazwyczaj pozostanie w łóżku.

1. Po pierwsze, gdy temperatura ciała jest nieco podwyższona (ale nie przekracza 39°C) i nie ma innych objawów chorobowych poza ogólnym osłabieniem, bólami mięśni i głowy, prawdopodobnie jest to infekcja wirusowa. Można wówczas rozważyć samoleczenie przy użyciu leków przeciwgorączkowych bez recepty oraz odpoczynek w łóżku. Warto również korzystać z wcześniejszych doświadczeń oraz zdrowego rozsądku.

2. Po drugie, należy zwrócić uwagę na gorączkę towarzyszącą poważnym objawom chorobowym i ciężkiemu stanowi pacjenta. Kilka przykładowych objawów to: intensywny ból głowy z zaburzeniami świadomości, kaszel, katar, zapalenie spojówek z światłowstrętem, angina z plamistą, czerwoną wysypką, duszność, ból w klatce piersiowej, nudności, wymioty, ból brzucha, pieczenie przy oddawaniu moczu oraz żółtaczka. W takich przypadkach niezbędna jest natychmiastowa konsultacja lekarska i możliwa hospitalizacja.

3. Po trzecie, niepokojąca jest gorączka trwająca długo (powyżej 39°C) bez innych charakterystycznych objawów, gdy nie można jej przypisać zwyczajnej infekcji wirusowej. W takim przypadku konieczna jest wizyta u lekarza, ponieważ może to być gorączka o nieznanej przyczynie. Gorączka ta przekracza 38,3°C i utrzymuje się dłużej niż trzy tygodnie.

4. Po czwarte, gwałtowny wzrost ciepłoty ciała powyżej 40°C może wskazywać na hipertermię, a nie gorączkę. W takiej sytuacji konieczne jest natychmiastowe działanie, włącznie z podaniem leków przeciwgorączkowych i zimnych płynów oraz zgłoszenie się do placówki medycznej. Istnieją również inne sytuacje, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej przy gorączce.

5. Podsumowując, gorączka może być naturalną reakcją organizmu na infekcję lub objawem poważnej choroby. Dlatego ważne jest monitorowanie jej przebiegu oraz reagowanie odpowiednio w zależności od towarzyszących objawów.

Lekarz przeprowadza wywiad, dokonuje badania pacjenta i w przypadku konieczności zleca dodatkowe testy diagnostyczne. Te testy najczęściej są zbędne w przypadku standardowych objawów chorobowych (np. angina, zatrucie pokarmowe, zapalenie oskrzeli), szczególnie jeśli pacjent jest w dobrym stanie i nie wymaga hospitalizacji.

Warto szczegółowo opisać lekarzowi towarzyszące objawy, takie jak bóle głowy, brzucha, silne bóle mięśni i pleców, kaszel. Należy również wspomnieć o czynnikach mogących sprzyjać chorobie, takich jak niedawne podróże zagraniczne, ukąszenia przez kleszcze, przyjmowanie leków (w tym ziołowych) nawet bez recepty.

Podczas badania pacjenta z gorączką lekarz zwraca uwagę na wysypki skórne, stan błon śluzowych, zmiany osłuchowe w płucach i sercu, bolesność miejscową w jamie brzusznej lub lędźwiowej, a także obrzęk kończyn dolnych. W chorobach zakaźnych z reguły obserwuje się powiększone węzły chłonne.

W celu zdiagnozowania przyczyny gorączki, lekarz może zlecić badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, badania moczu, a w razie infekcji również posiew moczu w celu określenia właściwego leczenia. Dodatkowo lekarz może zalecić inne testy, w zależności od podejrzanego schorzenia (np. CRP, OB, AlAT, AspAT, amylaza, czynnik reumatoidalny).

W przypadku trudności diagnostycznych, zazwyczaj w warunkach szpitalnych, lekarz zleca badania mikrobiologiczne (np. posiewy krwi, plwociny, płynu mózgowo-rdzeniowego) oraz obrazowe (np. USG jamy brzusznej, echokardiografia serca, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Czasami dodatkowo można wykonać scyntygrafię kości oraz badania ultrasonograficzne naczyń.

Radzenie sobie z gorączką w domu jest ważne, ale trzeba pamiętać o znajomości przyczyny objawu. Gorączka jest mechanizmem obronnym organizmu, dlatego celem leczenia jest jej ograniczenie, a nie bezwzględne obniżenie do wartości prawidłowych. Zbyt wysoka gorączka może być trudna do zniesienia i prowadzić do wyniszczenia organizmu. Leki przeciwgorączkowe są pomocne, ale konieczne jest stałe obserwowanie chorego w celu zidentyfikowania ewentualnych powikłań lub podjęcia dalszej diagnostyki.

Lekarz jest odpowiedzialny za ustalenie przyczyny gorączki i odpowiednie leczenie u pacjenta.

Po leczeniu niektórych chorób powodujących gorączkę konieczna jest rekonwalescencja. Wskazane jest przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących powrotu do zdrowia po przebytej chorobie.